چون نباشد عشق را پروای او ** او چو مرغی ماند بی‌‌پر، وای او

من چگونه هوش دارم پیش و پس ** چون نباشد نور یارم پیش و پس‌‌

عشق خواهد کاین سخن بیرون بود ** آینه غماز نبود چون بود

آینه‌‌ت دانی چرا غماز نیست ** ز انکه زنگار از رخش ممتاز نیست‌‌

عاشق شدن پادشاه بر کنیزک رنجور و تدبیر کردن در صحت او

بشنوید ای دوستان این داستان ** خود حقیقت نقد حال ماست آن‌‌ 35

بود شاهی در زمانی پیش از این ** ملک دنیا بودش و هم ملک دین‌‌

اتفاقا شاه روزی شد سوار ** با خواص خویش از بهر شکار

یک کنیزک دید شه بر شاه راه ** شد غلام آن کنیزک جان شاه‌‌

مرغ جانش در قفس چون می‌‌طپید ** داد مال و آن کنیزک را خرید

چون خرید او را و برخوردار شد ** آن کنیزک از قضا بیمار شد 40

آن یکی خر داشت، پالانش نبود ** یافت پالان گرگ خر را در ربود

کوزه بودش آب می‌‌نامد به دست ** آب را چون یافت خود کوزه شکست‌‌

شه طبیبان جمع کرد از چپ و راست ** گفت جان هر دو در دست شماست‌‌

جان من سهل است جان جانم اوست ** دردمند و خسته‌‌ام درمانم اوست‌‌

هر که درمان کرد مر جان مرا ** برد گنج و در و مرجان مرا 45

جمله گفتندش که جان‌‌بازی کنیم ** فهم گرد آریم و انبازی کنیم‌‌

هر یکی از ما مسیح عالمی است ** هر الم را در کف ما مرهمی است‌‌

گر خدا خواهد نگفتند از بطر ** پس خدا بنمودشان عجز بشر

ترک استثنا مرادم قسوتی است ** نی همین گفتن که عارض حالتی است‌‌

ای بسا ناورده استثنا به گفت ** جان او با جان استثناست جفت‌‌ 50

هر چه کردند از علاج و از دوا ** گشت رنج افزون و حاجت ناروا

آن کنیزک از مرض چون موی شد ** چشم شه از اشک خون چون جوی شد

از قضا سرکنگبین صفرا فزود ** روغن بادام خشکی می‌‌نمود

از هلیله قبض شد اطلاق رفت ** آب آتش را مدد شد همچو نفت‌‌

ظاهر شدن عجز حکیمان از معالجه‌‌ی کنیزک و روی آوردن پادشاه به درگاه خدا و در خواب دیدن او ولی را

شه چو عجز آن حکیمان را بدید ** پا برهنه جانب مسجد دوید 55

رفت در مسجد سوی محراب شد ** سجده گاه از اشک شه پر آب شد

چون به خویش آمد ز غرقاب فنا ** خوش زبان بگشاد در مدح و ثنا

کای کمینه بخششت ملک جهان ** من چه گویم چون تو می‌‌دانی نهان‌‌

ای همیشه حاجت ما را پناه ** بار دیگر ما غلط کردیم راه‌‌

لیک گفتی گر چه می‌‌دانم سرت ** زود هم پیدا کنش بر ظاهرت‌‌ 60

چون بر آورد از میان جان خروش ** اندر آمد بحر بخشایش به جوش‌‌

در میان گریه خوابش در ربود ** دید در خواب او که پیری رو نمود

گفت ای شه مژده حاجاتت رواست ** گر غریبی آیدت فردا ز ماست‌‌

چون که آید او حکیمی حاذق است ** صادقش دان که امین و صادق است‌‌

در علاجش سحر مطلق را ببین ** در مزاجش قدرت حق را ببین‌‌ 65

چون رسید آن وعده‌‌گاه و روز شد ** آفتاب از شرق، اختر سوز شد

بود اندر منظره شه منتظر ** تا ببیند آن چه بنمودند سر

دید شخصی فاضلی پر مایه‌‌ای ** آفتابی در میان سایه‌‌ای‌‌

می‌‌رسید از دور مانند هلال ** نیست بود و هست بر شکل خیال‌‌

نیست وش باشد خیال اندر روان ** تو جهانی بر خیالی بین روان‌‌ 70

بر خیالی صلح‌‌شان و جنگشان ** وز خیالی فخرشان و ننگشان‌‌

آن خیالاتی که دام اولیاست ** عکس مه رویان بستان خداست‌‌

آن خیالی که شه اندر خواب دید ** در رخ مهمان همی‌‌آمد پدید

شه به جای حاجبان واپیش رفت ** پیش آن مهمان غیب خویش رفت

هر دو بحری آشنا آموخته ** هر دو جان بی‌‌دوختن بر دوخته‌‌ 75

گفت معشوقم تو بوده ستی نه آن ** لیک کار از کار خیزد در جهان‌‌

ای مرا تو مصطفی من چون عمر ** از برای خدمتت بندم کمر

از خداوند ولی التوفیق در خواستن توفیق رعایت ادب در همه حالها و بیان کردن وخامت ضررهای بی‌‌ادبی‌‌

از خدا جوییم توفیق ادب ** بی‌‌ادب محروم گشت از لطف رب‌‌

بی‌‌ادب تنها نه خود را داشت بد ** بلکه آتش در همه آفاق زد

مایده از آسمان در می‌‌رسید ** بی‌‌شری و بیع و بی‌‌گفت و شنید 80