پاس دارد قلعه را از دشمنان ** قلعه نفروشد به مال بی‌‌کران‌‌

Kaleyi düşmanlardan korur, orasını sayısız mal ve para verse bile satmaz,

غایب از شه در کنار ثغرها ** همچو حاضر او نگه دارد وفا

Padişah orada değilken, hudut boylarında, padişahın huzurundaymış gibi vefakârlıkta bulunursa;

پیش شه او به بود از دیگران ** که به خدمت حاضرند و جان فشان‌‌

O dizdar; elbette padişahın yanında, huzurunda bulunan ve can feda eden kişilerden daha değerlidir.

پس به غیبت نیم ذره‌‌ی حفظ کار ** به که اندر حاضری ز آن صد هزار

Şu halde yarı zerre miktarı, fakat gaibane emir tutmak; emredicinin huzurunda kulluk etmek ve emrine uymaktan yüz binlerce defa üstündür.

طاعت و ایمان کنون محمود شد ** بعد مرگ اندر عیان مردود شد 3640

Kulluk ve iman, şimdi makbuldür. Fakat ölümden sonra her şey meydana çıkınca inanmak, bir işe yaramaz.

چون که غیب و غایب و رو پوش به ** پس لبان بر بند لب خاموش به‌‌

Hakikatın kapalı, örtülü olması ve gayba inanmak daha iyi, daha makbul olunca ağzın kapalı, dudağın yumuk olması elbette iyidir.

ای برادر دست وا دار از سخن ** خود خدا پیدا کند علم لدن‌‌

Kardeş, sözden el çek ki bizzat Tanrı, sende Ledün ilmini meydana çıkarsın.

بس بود خورشید را رویش گواه ** أی شی‌‌ء أعظم الشاهد إله‌‌

Güneşin varlığına delil kendisi yeter. Tanrı’dan daha ulu şahit kimdir?

نه بگویم چون قرین شد در بیان ** هم خدا و هم ملک هم عالمان‌‌

Hayır... Söyleyeceğim çünkü Kur’an’da şahadet hususunda hep beraberce Tanrı da anılmıştır, melek de âlimler de.

یشهد الله و الملک و اهل العلوم ** إنه لا رب إلا من یدوم‌‌ 3645

Tanrı da şahadet eder, melekler de, bilgili kişiler de: Şüphe yok ki Rabb, ancak daimî Tanrı’dır...

چون گواهی داد حق که بود ملک ** تا شود اندر گواهی مشترک‌‌

Hak, şahadet edince melek kim oluyor ki şahadette Tanrı ile müşterek olsun!

ز آن که شعشاع حضور آفتاب ** بر نتابد چشم و دلهای خراب‌‌

Çünkü ziyaya tahammül edemeyen zavallı gözlerle biçare gönüllerin güneşin nuruna ve güneşe takatleri yoktur.

چون خفاشی کاو تف خورشید را ** بر نتابد بگسلد اومید را

Bu çeşit gözler, böyle gönüller, yarasaya benzerler. Yarasa güneşin ışığına, güneşin hararetine tahammül edemez, ümidini keser ( güneşten mahrum kalır)

پس ملایک را چو ما هم یار دان ** جلوه گر خورشید را بر آسمان‌‌

Gökyüzünde cilve eden güneşe şahadette, melekleri de bize dost, bize eş bil!

کاین ضیا ما ز آفتابی یافتیم ** چون خلیفه بر ضعیفان تافتیم‌‌ 3650

“ Biz o tek güneşten nurlandık, güneşin halifesi gibi zayıfları nurlandık” diye şahadet ederler.

چون مه نو یا سه روزه یا که بدر ** مرتبه‌‌ی هر یک ملک در نور و قدر

Her melek; yeni ay, yahut üç günlük ay, yahut da dolunay gibi kemal, nur ve kudret sahibidir.

ز اجنحه‌‌ی نور ثلاث او رباع ** بر مراتب هر ملک را آن شعاع‌‌

O şûle; üçer, dörder kanatlı meleklerin her birine, mertebelerine göre vurmakta, onları nurlandırmaktadır.

همچو پرهای عقول انسیان ** که بسی فرق است شان اندر میان‌‌

Meleklerin kanatları insanların akıl kanatlarına benzer. İnsanların akılları arasında da çok fark vardır.

پس قرین هر بشر در نیک و بد ** آن ملک باشد که مانندش بود

İyilikte olsun, kötülükte olsun her insana kendisine benzer bir melek arkadaştır.

چشم اعمش چون که خور را بر نتافت ** اختر او را شمع شد تا ره بیافت‌‌ 3655

Gözü tahammül edemediği için çipile, yıldız ışık verir, o da bu suretle yol bulur.

گفتن پیغامبر علیه السلام مر زید را که این سر را فاش تر از این مگو و متابعت نگاه دار

Peygamber Sallâllahu Aleyhi Vesellem’in Zeyd’e “Bunun sırrını faşetme; gözet!” demesi

گفت پیغمبر که اصحابی نجوم ** رهروان را شمع و شیطان را رجوم‌‌

Peygamber “ Sahabem yıldızlar gibi yola gidenlere ışık, şeytanlara taştır” dedi.

هر کسی را گر بدی آن چشم و زور ** کاو گرفتی ز آفتاب چرخ نور

Herkes uzaktan görebilseydi gökyüzündeki güneşle nurlanırdı.

کی ستاره حاجت استی ای ذلیل ** که بدی بر نور خورشید او دلیل‌‌

Ve ey aşağılık kişi, güneşin nuruna delalet etmek üzere yıldıza ne lûzum kalırdı?

ماه می‌‌گوید به خاک و ابر و فی ** من بشر بودم ولی یوحی الی‌‌

Ay; buluta, toprağa ve gölge der ki: “Ben de sizin gibi insanım. Ancak bana vahiy geliyor.

چون شما تاریک بودم در نهاد ** وحی خورشیدم چنین نوری بداد 3660

Ben de yaratılışta sizin gibi karanlıktım. Fakat vahiy güneşi, bana böyle bir nur verdi.

ظلمتی دارم به نسبت با شموس ** نور دارم بهر ظلمات نفوس‌‌

Güneşlere nispetle biraz karanlığım, fakat insanların karanlıklarına nispetle nurluyum.

ز آن ضعیفم تا تو تابی آوری ** که نه مرد آفتاب انوری‌‌

Tahammül edebilesin diye nurum zayıf. Çünkü sen parlak güneşin eri değilsin.

همچو شهد و سرکه در هم بافتم ** تا سوی رنج جگر ره یافتم‌‌

Balla sirkeden meydana gelen sirkengebin gibi ben de nurlu zulmetten meydana geldim ve bu suretle kalp hastalığına yol buldum, faydalı oldum.

چون ز علت وارهیدی ای رهین ** سرکه را بگذار و می‌‌خور انگبین‌‌

Hasta adam hastalıktan kurtulunca sirkeyi bırak bal yiye gör.”

تخت دل معمور شد پاک از هوا ** بین که الرحمن علی العرش استوی‌‌ 3665

Gönül tahtı, heva ve hevesten arındı; gönülde “Er Rahmânu alel arşistevâ” sırrı zuhur etti.

حکم بر دل بعد از این بی‌‌واسطه ** حق کند چون یافت دل این رابطه‌‌

Bundan sonra Hak, gönle vasıtasız hükmeder. Çünkü gönül bu rabıtayı buldu.

این سخن پایان ندارد زید کو ** تا دهم پندش که رسوایی مجو

Bu sözün de sonu yoktur. Zeyd nerede? Ona rüsvay olmak iyi değildir, diyeyim!

رجوع به حکایت زید

Zeyd’in hikâyesine dönüş

زید را اکنون نیابی کاو گریخت ** جست از صف نعال و نعل ریخت‌‌

Artık Zeyd’i bulamazsın, o kaçtı; kapı yanındaki son saftan fırladı, papuçlarını bile bıraktı!

تو که باشی زید هم خود را نیافت ** همچو اختر که بر او خورشید تافت‌‌

Sen kim oluyorsun? Zeyd bile, üstüne güneş vurmuş yıldız gibi kendisini kaybetti, bulamadı!

نی از او نقشی بیابی نی نشان ** نی کهی یابی نه راه کهکشان‌‌ 3670

Ondan ne bir nakış bulabilirsin, ne bir nişan... Hattâ ne de saman uğrusu yoluna gidebilmek için bir saman çöpü!

شد حواس و نطق با پایان ما ** محو نور دانش سلطان ما

Duygularımızla sonu gelmeyen sözümüz, sultanımızın bilgi nurunda mahvoldu.

حسها و عقلهاشان در درون ** موج در موج لدينا محضرون‌‌

(Bu mazhariyete erenlerin) duygularıyla akılları iç âlemde “Ledeynâ Muhdarûn” denizinde dalgalanmakta, dalga dalga üstüne, çoşup durmaktadır.

چون شب آمد باز وقت بار شد ** انجم پنهان شده بر کار شد

Fakat gece olunca gene teklif ve icazet vakti gelir; gizlenmiş yıldızlar işlerine, güçlerine koyulurlar.

بی‌‌هشان را وادهد حق هوشها ** حلقه حلقه حلقه‌‌ها در گوشها

Tanrı akılsızların akıllarını kulaklarında halka halka küpeler olduğu halde geri verir.

پای کوبان دست افشان در ثنا ** ناز نازان ربنا أحییتنا 3675

Hepsi hamdüsena ederek ayaklarını vurur, ellerini çırpar, nazlı nazlı “Rabbimiz bizi dirilttin bize hayat verdin” derler.

آن جلود و آن عظام ریخته ** فارسان گشته غبار انگیخته‌‌

O çürümüş deriler, dökülmüş kemikler, yerden tozlar koparan atlılar kesilir;

حمله آرند از عدم سوی وجود ** در قیامت هم شکور و هم کنود

Kıyamet günü, şükrederek, yahut kâfir olarak yokluktan varlığa hamle ederler.

سر چه می‌‌پیچی کنی نادیده‌‌ای ** در عدم ز اول نه سرپیچیده‌‌ای‌‌

Niçin başını çevirir, görmezlikten gelirsin? Önce yoklukta da böyle baş çevirmemiş miydin?

در عدم افشرده بودی پای خویش ** که مرا که بر کند از جای خویش‌‌

“Beni nerede yerimden tedirgin edecek? Deyip yoklukta da böyle ayağını diremiştin.

می‌‌نبینی صنع ربانیت را ** که کشید او موی پیشانیت را 3680

Tanrı’nın sun’u; görmüyor musun? Nasıl seni alnındaki perçemden tutup çekerek:

تا کشیدت اندر این انواع حال ** که نبودت در گمان و در خیال‌‌

Evvelce hatırı hayalinde olmayan bu çeşit hallere uğrattı.

آن عدم او را هماره بنده است ** کار کن دیوا سلیمان زنده است‌‌

O yokluk da daima Tanrı’ya kuldur. Ey dev, kulluk et. Süleyman diridir!

دیو می‌‌سازد جفان کالجواب ** زهره نی تا دفع گوید یا جواب‌‌

Dev, havuzlar gibi kâseler yapmakta; kudreti yok ki bu işi yapmaktan vazgeçsin, yahut emredene bir cevap versin!

خویش را بین چون همی‌‌لرزی ز بیم ** مر عدم را نیز لرزان دان مقیم‌‌

Bir kendine bak, yok olmaktan nasıl titreyip durmaktasın? Yokluğu da aynen böyle tir tir titrer bil!

ور تو دست اندر مناصب می‌‌زنی ** هم ز ترس است آن که جانی می‌‌کنی‌‌ 3685

Dünya mansıplarını elde etsen bile yine kaybetme korkusundan canın çıkar.