ماه بی‌‌گفتن چو باشد رهنما ** چون بگوید شد ضیا اندر ضیا

Ay, söylemeksizin yol gösterirse, söyleyince ne yapmaz, dünyayı ışığa boğar!

چون تو بابی آن مدینه‌‌ی علم را ** چون شعاعی آفتاب حلم را

Madem ki sen ilim şehrine kapısın, mademki sen hilim güneşine şûlesin;

باز باش ای باب بر جویای باب ** تا رسد از تو قشور اندر لباب‌‌

Ey kapı, kapı arayanlara açıl ki kabuklar içlensin (zâhir ehli, hakikate erişsin)!

باز باش ای باب رحمت تا ابد ** بارگاه ما له کفوا أحد 3765

Ey rahmet kapısı, ey eşi, naziri olmayan Tanrı dergâhı, ebede kadar açık kal!”

هر هوا و ذره‌‌ای خود منظری است ** ناگشاده کی گود کانجا دری است‌‌

Her istek, her zerre bir penceredir, fakat kör gönül nasıl olur da “Orada bir kapı vardır” der.

تا بنگشاید دری را ديدبان ** در درون هرگیز نجنبك این گمان

Gözcü, bir kapı açmadıkça gönle, orada kapı olmak ihtimali bile gelmez.

چون گشاه شد دری حیران شود ** مرغ اومید و طمع پُران شود

Fakat bir kapı açıldı mı, şaşırır. Tamah ümidinin kuşu uçup gider.

غافلی ناگه به ویران گنج یافت ** سوی هر ویران از آن پس می‌‌شتافت‌‌

Akıllı bir kişi, bir viranede ansızın define buldu, onun için her viraneye koşuyor.

تا ز درویشی نیابی تو گهر ** کی گهر جویی ز درویشی دگر 3770

Sen, yoklukta bir inci bulamadıysan gayri orada ne diye inci arıyorsun?

سالها گر ظن دود با پای خویش ** نگذرد ز اشکاف بینیهای خویش‌‌

Zan, yıllarca kendi ayağıyla koşsa burnunun direğinden ileriye geçemez (olduğu yerde sayar, durur).

تا به بینی نایدت از غیب بو ** غیر بینی هیچ می‌‌بینی بگو

Burnuna gayptan bir koku gelmedikçe, söyle… burnunun ucundan başka bir şey görebilir misin?

سوال کردن آن کافر از امیر المومنین علی علیه السلام که بر چون منی مظفر شدی شمشیر را از دست چون انداختی // پس بگفت آن نومسلمان ولی ** از سر مستی و لذت با علی

O kâfirin, Ali –Keremmallahu Vechehu- ye “Bana üstün gelmişken niçin elinden kılıcını attın?” diye sorması

که بفرما یا امیر المومنین.** تا بجنبد جان به تن در چون جنین

Ali’ye dedi ki: “Ya Emîrel Müminîn, buyur da can; tende, ana karnındaki cenin gibi canlansın, oynasın.

هفت اختر هر جنین را مدتی ** می‌‌کنند ای جان به نوبت خدمتی‌‌

Ey can, yedi yıldız; ana karnına düşen her çocuğu, muayyen müddetlerde ve nöbetle terbiye eder.

چون که وقت آید که جان گیرد جنین ** آفتابش آن زمان گردد معین‌‌ 3775

Ceninin canlanma zamanı gelince ona yardım eden güneştir.

این جنین در جنبش آید ز آفتاب ** کافتابش جان همی‌‌بخشد شتاب‌‌

Cenin, güneşin tesiriyle harekete gelir. Güneş, ona derhal can bağışlar.

از دگر انجم بجز نقشی نیافت ** این جنین تا آفتابش بر نتافت‌‌

Cenine güneş doğmadıkça, güneşin nuru, ona vurmadıkça öbür yıldızların tesiriyle canlanmaz. Onlar, ancak suretine hizmet ederler.

از کدامین ره تعلق یافت او ** در رحم با آفتاب خوب رو

Cenin, ana rahminde güzel yüzlü güneşle bu alâkayı hangi yoldan kazandı?

از ره پنهان که دور از حس ماست ** آفتاب چرخ را بس راههاست‌‌

Bizim duygumuzdan gizli olan bir yoldan gökyüzündeki güneşe nice yollar var.

آن رهی که زر بیابد قوت از او ** و آن رهی که سنگ شد یاقوت از او 3780

Bir yol var; yakut, o yolla güneşten gıdalanır…Bir yol var; o yolla ve güneşin tesiriyle yakut olur.

آن رهی که سرخ سازد لعل را ** و آن رهی که برق بخشد نعل را

Bir yol var, güneş o yola lâli kızıllaştırır. Bir yol var, o yolla nala kıvılcım saçma hassasını verir.

آن رهی که پخته سازد میوه را ** و آن رهی که دل دهد کالیوه را

Bir yol var, güneş o yolda meyveleri oldurur… Bir yol var, o yolla korkaklara yürek verir.

باز گو ای باز پر افروخته ** با شه و با ساعدش آموخته‌‌

Ey kandı aydınlanmış, padişahla ve padişahın koluyla ^şina olmuş doğan, açık söyle!

باز گو ای باز عنقا گیر شاه ** ای سپاه اشکن به خود نی با سپاه‌‌

Ey padişahın ankayı bile avlayan doğanı, ey askerle değil, bizzat ve tek başına ordular kıran,

امت وحدی یکی و صد هزار ** باز گو ای بنده بازت را شکار 3785

Sen, tek başına bir ümmetsin, fakat yüzbinlerce er sayılırsın. Ey bu kulu, himmet doğanına av eden!

در محل قهر این رحمت ز چیست ** اژدها را دست‌‌دادن راه کیست‌‌

Kahır zamanında bu merhamet neden? Ejderhayı elden bırakmak kimin yolu?”

جواب گفتن امیر المؤمنین که سبب افکندن شمشیر از دست چه بود در آن حالت‌‌

Emîr-ül Müminîn Ali –Kerremallahu Vechehu- nun, cevap vermesi ve o sırada kılıcı elinden atmasının sebebi ne olduğunu söylemesi

گفت من تیغ از پی حق می‌‌زنم ** بنده‌‌ی حقم نه مأمور تنم‌‌

Ali dedi ki: “Ben kılıcı Tanrı için vuruyorum. Tanrı kuluyum ten memuru değil!

شیر حقم نیستم شیر هوا ** فعل من بر دین من باشد گوا

Tanrı aslanıyım heva heves aslanı değil... İşim, dinime şahittir.

ما رمیت إذ رمیتم در حراب ** من چو تیغم و آن زننده آفتاب‌‌

Ben “Attığın zaman sen atmadın, Tanrı attı” sırrına mazharım. Ben kılıç gibiyim, vuran o güneştir.

رخت خود را من ز ره برداشتم ** غیر حق را من عدم انگاشتم‌‌ 3790

Ben; pılımı pırtımı yoldan kaldırdım; Tanrıdan gayrısını yok bildim.

سایه‌‌ام من کدخدایم آفتاب ** حاجبم من نیستم او را حجاب‌‌

Bir gölgeyim sahibim güneş... Ona hacibim hicap değil.

من چو تیغم پر گهرهای وصال ** زنده گردانم نه کشته در قتال‌‌

Kılıç gibi vuslat incileriyle doluyum; savaşta diriltirim, öldürmem.

خون نپوشد گوهر تیغ مرا ** باد از جا کی برد میغ مرا

Kılıcımın gevherini kan örtmez. Rüzgâr nasıl olur da bulutumu yerinden teprendirebilir?

که نیم کوهم ز حلم و صبر و داد ** کوه را کی در رباید تند باد

Saman çöpü değil; hilim, sabır ve adalet dağıyım. Kasırga dağı kımıldatabilir mi?

آن که از بادی رود از جا خسی است ** ز آن که باد ناموافق خود بسی است‌‌ 3795

Bir rüzgârla yerinden kımıldanıp kopan bir çöpten ibarettir. Çünkü muhalif esen nice rüzgârlar var!

باد خشم و باد شهوت باد آز ** برد او را که نبود اهل نماز

Hışım, şehvet ve hırs rüzgârı, namaz ehli olmayan kişiyi silip süpürür.

کوهم و هستی من بنیاد اوست ** ور شود چون کاه بادم یاد اوست

Ben dağım; varlığım, onun binasıdır. Hattâ saman çöpüne benzesem bile rüzgârım, onun rüzgârıdır.

جز به باد او نجنبد میل من ** نیست جز عشق احد سر خیل من‌‌

Benim hareketim, ancak onun rüzgarıyladır. Askerimin başbuğu, ancak tek Tanrının aşkıdır.

خشم بر شاهان شه و ما را غلام ** خشم را هم بسته‌‌ام زیر لگام‌‌

Hiddet, padişahlara bile padişahlık eder, fakat bize köledir. Ben hiddete gem vurmuş, üstüne binmişimdir.

تیغ حلمم گردن خشمم زده ست ** خشم حق بر من چو رحمت آمده ست‌‌ 3800

Hilim kılıcım, kızgınlığımın boynunu vurmuştur. Tanrı hışmıysa bence rahmettir.

غرق نورم گر چه سقفم شد خراب ** روضه گشتم گر چه هستم بو تراب‌‌

Tavanım, damım yıkıldı ama nura gark oldum. Toprak atası ( Ebu Turab) oldumsa da bahçe kesildim.

چون در آمد علتی اندر غزا ** تیغ را دیدم نهان کردن سزا

Savaşırken içime bir vesvese, bir benlik geldi; kılıcı gizlemeyi münasip gördüm.

تا احب لله آید نام من ** تا که ابغض لله آید کام من‌‌

Bu suretle “Sevgisi Tanrı içindir” denmesini diledim; ancak Tanrı için birisine düşmanlık etmeli.

تا که اعطا لله آید جود من ** تا که امسک لله آید بود من‌‌

Cömertliğimin Tanrı yolunda olmasını, varımı yine Tanrı için sakınmamı istedim.

بخل من لله عطا لله و بس ** جمله لله‌‌ام نیم من آن کس‌‌ 3805

Benim sakınmam da ancak Tanrı içindir. Vermem de... Tamamı ile Tanrınınım, başkasının değil.

و آن چه لله می‌‌کنم تقلید نیست ** نیست تخییل و گمان جز دید نیست‌‌

Tanrı için ne yapıyorsam bu yapışım, taklit değildir; hayale kapılarak, şüpheye düşerek de değil. Yaptığımı, işlediğimi, ancak görerek yapıyor, görerek işliyorum.

ز اجتهاد و از تحری رسته‌‌ام ** آستین بر دامن حق بسته‌‌ام‌‌

Hüküm çıkarmadan arayıp taramadan kurtuldum. Elimle Tanrı eteğine yapıştım.

گر همی‌‌پرم همی‌‌بینم مطار ** ور همی‌‌گردم همی‌‌بینم مدار

Uçarsam uçtuğum yeri görmekteyim, dönersem döndüğüm yeri.

ور کشم باری بدانم تا کجا ** ماهم و خورشید پیشم پیشوا

Bir yük taşıyorsam nereye götüreceğimi biliyorum. Ben ayım, önümde güneş, kılavuzuyum.

بیش از این با خلق گفتن روی نیست ** بحر را گنجایی اندر جوی نیست‌‌ 3810

Halka bundan fazla söylemeye imkân yok; denizin ırmağa sığması mümkün değildir.

پست می‌‌گویم به اندازه‌‌ی عقول ** عیب نبود این بود کار رسول‌‌

Akılların alacağı kadar aşağı mertebeden söylemekteyim. Bu, ayıp değil, Peygamberin işidir.