دست ما چون پای ما را می‌‌خورد ** بی‌‌امان تو کسی جان چون برد

Elimiz, ayağımıza kastettikten sonra artık kim, senin lûtfun olmadıkça canını kurtarabilir ki?

ور برد جان زین خطرهای عظیم ** برده باشد مایه‌‌ی ادبار و بیم‌‌ 3905

Bu pek büyük tehlikelerden canını kurtarsa bile kurtardığı şey ancak idbar ve tehlike sermayesi kesilir.

ز آن که جان چون واصل جانان نبود ** تا ابد با خویش کور است و کبود

Çünkü can, canana ulaşmadıkça ebediyen kördür... ebediyen yaslıdır.

چون تو ندهی راه جان خود برده گیر ** جان که بی‌‌تو زنده باشد مرده گیر

Esasen senin inayetin olmazsa can, âdeta bir tutsaktır; seninle diri olmayan canı ölü farz et.

گر تو طعنه می‌‌زنی بر بندگان ** مر ترا آن می‌‌رسد ای کامران‌‌

Sen kullara darılır,kulları kınarsan, Ey Tanrı hakkındır, yaparsın.

ور تو ماه و مهر را گویی جفا ** ور تو قد سرو را گویی دوتا

Aya, güneşe kusurlu, nursuz... Servinin boyuna iki büklüm;

ور تو چرخ و عرش را خوانی حقیر ** ور تو کان و بحر را گویی فقیر 3910

Feleğe, arşa hor ve aşağı... madene, denize yoksul dersen,

آن به نسبت با کمال تو رواست ** ملک اکمال فناها مر تراست‌‌

Kemaline nispetle yaraşır. Çünkü yokluklara kemal verip onlara eriştirme kudreti ancak senindir.

که تو پاکی از خطر و ز نیستی ** نیستان را موجد و معنیستی‌‌

Çünkü sende yokluk ve ihtiyaç yoktur; yokları icat eden, onları ihtiyaçtan kurtaran sensin.

آن که رویانید داند سوختن ** ز آن که چون بدرید داند دوختن‌‌

Yetiştiren, yakmayı da bilir; çünkü yırtık söken, dikmeyi de bilir.

می‌‌بسوزد هر خزان مر باغ را ** باز رویاند گل صباغ را

Her güz; bağı bahçeyi yakıp yandırmakta. Sonra yeniden bahçeleri renklere boyayan kırmızı güllere boyayan kırmızı gülleri yetiştirmektedir.

کای بسوزیده برون آ تازه شو ** بار دیگر خوب و خوب آوازه شو 3915

“ Ey yanıp yakılan, zuhur et, yenilen; tekrar güzelleş, güzel sesli bir hale gel” diye hepsini yeniden yaratır.

چشم نرگس کور شد بازش بساخت ** حلق نی ببرید و بازش خود نواخت‌‌

Nergisin gözü körleşir, o, tekrar açar... Kamışın boğazını keser, sonra yine kendisi tekrar okşar, ondan nağmeler çıkarır.

ما چو مصنوعیم و صانع نیستیم ** جز زبون و جز که قانع نیستیم‌‌

Biz mademki masnu’uz, sâni değiliz... Şu halde ancak zebunuz, ancak kanaatkârız.

ما همه نفسی و نفسی می‌‌زنیم ** گر نخوانی ما همه اهرمنیم‌‌

Hepimiz “Nefsim, nefsim” deyip durmakta, hepimiz yalnız kendimizi düşünmekteyiz. Sen buna lûtufta bulunmazsan şeytanız.

ز آن ز اهرمن رهیدستیم ما ** که خریدی جان ما را از عمی‌‌

Sen bizim canımızı körlükten kurtardığından, gözümüzü açtığından dolayı Şeytandan kurtulduk.

تو عصا کش هر که را که زندگی است ** بی‌‌عصا و بی‌‌عصا کش کور چیست‌‌ 3920

Kim hayattaysa değnekçisi, yol gösteren sensin. Değneğin, değnekçisi olmadıkça kör nedir ki, ne yapabilir ki?

غیر تو هر چه خوش است و ناخوش است ** آدمی سوز است و عین آتش است‌‌

Senden gayrı hoş olsun, hoş olmasın... Her şey, insanı yakar, ateşin aynıdır.

هر که را آتش پناه و پشت شد ** هم مجوسی گشت و هم زردشت شد

Kim ateşe dayanır, ateşe arka verirse hem Mecusidir, hem Zerdüşt!

کل شی‌‌ء ما خلا الله باطل ** إن فضل الله غیم هاطل‌‌

Tanrı’dan başka her şey bâtıldır, asılsızdır. Tanrı’nın ihsanı, yağmuru kesilmeyen bir buluttur.

باز گشتن به حکایت امیر المؤمنین علی کرم الله وجهه و مسامحت کردن او با خونی خویش‌‌

Ali Kerremallâhu Vechehu hikâyesine dönüş, Ali’nin katilini hoş görmesi

باز رو سوی علی و خونی‌‌اش ** و آن کرم با خونی و افزونی‌‌اش‌‌

Tekrar Ali ve katilinin hikâyesine dön; katiline fazlasıyla gösterdiği kerem ve mürüvveti anlat.

گفت دشمن را همی بینم به چشم ** روز و شب بر وی ندارم هیچ خشم 3925

Ali dedi ki: “Ben düşmanımı gözümle görmekte, gece gündüz ona bakıp durmaktayım. Böyle olduğu halde hiç kızmıyorum.

ز آنکه مرگم همچو من خوش آمده ست ** مرگ من در بعث چنگ اندر زده ست‌‌

Çünkü ölümüm, bana can gibi hoş geliyor; dirilmemle âdeta bir.

مرگ بی‌‌مرگی بود ما را حلال ** برگ بی‌‌برگی بود ما را نوال‌‌

Ölümsüzlük ölümü bize helâl olmuştur; azıksızlık azığı, bize rızk ve nimettir.

ظاهرش مرگ و به باطن زندگی ** ظاهرش ابتر نهان پایندگی‌‌

Ölümün görünüşü ölüm, iç yüzü diriliktir; ölümün görünüşte sonu yoktur, hakikatte ise ebedîliktir.

در رحم زادن جنین را رفتن است ** در جهان او را ز نو بشکفتن است‌‌

Çocuğun rahimden, doğması bir göçmedir; fakatta cihanda ona yeni baştan bir hayat var.

چون مرا سوی اجل عشق و هواست ** نهی لا تلقوا بأيدیکم مراست‌‌ 3930

Ecele doğru meylimiz, ecele aşkımız olduğundan “Nefislerinizi elinizle tehlikeye atmayın” nehyi asıl bizedir.

ز آنکه نهی از دانه‌‌ی شیرین بود ** تلخ را خود نهی حاجت کی شود

Çünkü nehiy, tatlı şeyden olur, acı için nehye zaten hacet yok ki.

دانه‌‌ای که تلخ باشد مغز و پوست ** تلخی و مکروهی‌‌اش خود نهی اوست‌‌

Bir şeyin içi de acı olur dışı da acı olursa onun acılığı kötülüğü esasen nehiydir.

دانه‌‌ی مردن مرا شیرین شده ست ** بل هم احیاء پی من آمده ست‌‌

Bana da ölüm tatlıdır. “Onlar ölmemişlerdir, Rablerinin huzurunda diridirler” âyeti benim içindir.

اقتلونی یا ثقاتی لائما ** إن فی قتلی حیاتی دایما

Ey inandığım, itimat ettiğim kişiler! Beni kınayın ve öldürün. Şüphe yok, benim ebedî hayatım öldürülmemdedir.

إن فی موتی حیاتی یا فتی ** کم أفارق موطنی حتی متی‌‌ 3935

Ey yiğit! Hayatım, mutlaka ölümdedir. Ne zamana kadar yurdumdan ayrı kalacağım?

فرقتی لو لم تکن فی ذا السکون ** لم یقل إنا إليه راجعون‌‌

Bu âlemde durmaklığım, ayrılık olmasaydı (öldüğümüz zaman) “Biz, şüphe yok, Tanrı’ya dönenleriz” denmezdi.

راجع آن باشد که باز آید به شهر ** سوی وحدت آید از تفریق دهر

Dönen kişi; ayrıldığı şehre tekrar gelen kişidir; zamanın ayırışından kurtulup birliğe erişendir.

افتادن رکابدار هر باری پیش علی کرم الله وجهه که ای امیر المؤمنین از بهر خدا مرا بکش و از این قضا برهان‌‌

Seyisin "Emir-ül Müminîn, beni öldür ve bu kazadan kurtar” diye ayaklarına kapanması

باز آمد کای علی زودم بکش ** تا نبینم آن دم و وقت ترش‌‌

Seyis tekrar gelerek “Ya Ali, beni tez öldür ki o kötü vakti, o fena zamanı görmeyeyim.

من حلالت می‌‌کنم خونم بریز ** تا نبیند چشم من آن رستخیز

Sana helâl ediyorum, kanımı dök ki gözüm o kıyameti görmesin” dedi.

گفتم ار هر ذره‌‌ای خونی شود ** خنجر اندر کف به قصد تو رود 3940

Dedim ki: Eğer her zerre bir kanlı, bir katil olsa da elinde hançer olarak senin kastına yürüse.

یک سر مو از تو نتواند برید ** چون قلم بر تو چنان خطی کشید

Yine senin bir tek kılını kesemez. Çünkü kader kalemi böyle yazmıştır; sen beni öldüreceksin.

لیک بی‌‌غم شو شفیع تو منم ** خواجه‌‌ی روحم نه مملوک تنم‌‌

Fakat tasalanma, senin şefaatçin benim. Ben ruhun eri ve sultanıyım, ten kulu değil!

پیش من این تن ندارد قیمتی ** بی‌‌تن خویشم فتی ابن الفتی‌‌

Yanımda bu tenin kıymeti yok; ten kaydına düşmeyen bir er oğlu erim.

خنجر و شمشیر شد ریحان من ** مرگ من شد بزم و نرگسدان من‌‌

Hançer ve kılıç, benim çiçeğim; ölüm meclisim... bağım, bahçemdir.”

آن که او تن را بدین سان پی کند ** حرص میری و خلافت کی کند 3945

Tenini bu derece öldürüp ayaklar altına alan kişi, nasıl olur da beylik ve halifelik hırsına düşer?

ز آن به ظاهر کوشد اندر جاه و حکم ** تا امیران را نماید راه و حکم‌‌

O, ancak emirlere yol göstermek, emirliği belletmek için zâhiren makam işleriyle ve hükümle uğraşır;

تا امیری را دهد جانی دگر ** تا دهد نخل خلافت را ثمر

Emirlik makamına yeni bir can vermek, hilâfet fidanını meyvelendirmek için bu işle meşgul olur.

بیان آن که فتح طلبیدن پیغامبر علیه السلام مکه را و غیر مکه را بجهت دوستی ملک دنیا نبود چون فرموده است که الدنیا جیفه بلکه به امر بود

Mustafa Sallallahu Aleyhi Vesellem’in, Mekke’yi ve diğer yerleri fethetmek istemesi, dünya mülkünü sevdiğinden değildi; Tanrı emriyleydi. Çünkü “ Dünya cifedir” buyurmuştu.

جهد پیغمبر به فتح مکه هم ** کی بود در حب دنیا متهم‌‌

Peygamber, Mekke’yi fethe uğraştı diye nasıl olurda dünya sevgisiyle ittiham edilir?

آن که او از مخزن هفت آسمان ** چشم و دل بر بست روز امتحان‌‌

O öyle bir kişiydi ki imtihan günü ( yani Miraç’ta) yedi göğün hazinesine karşı hem yüzünü yumdu, hem gönlünü kapadı.

از پی نظاره‌‌ی او حور و جان ** پر شده آفاق هر هفت آسمان‌‌ 3950

Onu görmek için yedi kat gök uçtan uca hurilerle meleklerle dolmuştur.

خویشتن آراسته از بهر او ** خود و را پروای غیر دوست کو

Hepsi kendilerini, onun için bezemişti, fakat onda sevgiliye aşktan, sevgiliye meyil ve muhabbetten başka bir heva ve heves nerede ki:

آن چنان پر گشته از اجلال حق ** که در او هم ره نیابد آل حق‌‌

O, Tanrı ululuğuyla, Tanrı celâliyle öyle dolmuştur ki bu dereceye, bu makama Tanrı ehli bile yol bulamaz.

لا یسع فینا نبی مرسل ** و الملک و الروح ایضا فاعقلوا

“Bizim makamımıza ne bir şeriat sahibi peygamber erişebilir, ne melek, hattâ ne de ruh” dedi. Artık düşünün anlayın!