جز توکل جز که تسلیم تمام ** در غم و راحت همه مکر است و دام‌‌

در یکی گفته که واجب خدمت است ** ور نه اندیشه‌‌ی توکل تهمت است‌‌

در یکی گفته که امر و نهیهاست ** بهر کردن نیست شرح عجز ماست‌‌ 470

تا که عجز خود ببینیم اندر آن ** قدرت حق را بدانیم آن زمان‌‌

در یکی گفته که عجز خود مبین ** کفر نعمت کردن است آن عجز هین‌‌

قدرت خود بین که این قدرت از اوست ** قدرت تو نعمت او دان که هوست‌‌

در یکی گفته کز این دو بر گذر ** بت بود هر چه بگنجد در نظر

در یکی گفته مکش این شمع را ** کین نظر چون شمع آمد جمع را 475

از نظر چون بگذری و از خیال ** کشته باشی نیم شب شمع وصال‌‌

در یکی گفته بکش باکی مدار ** تا عوض بینی نظر را صد هزار

که ز کشتن شمع جان افزون شود ** لیلی‌‌ات از صبر تو مجنون شود

ترک دنیا هر که کرد از زهد خویش ** بیش آید پیش او دنیا و پیش‌‌

در یکی گفته که آن چه‌‌ت داد حق ** بر تو شیرین کرد در ایجاد حق‌‌ 480

بر تو آسان کرد و خوش آن را بگیر ** خویشتن را در میفگن در زحیر

در یکی گفته که بگذار آن خود ** کان قبول طبع تو ردست و بد

راههای مختلف آسان شده ست ** هر یکی را ملتی چون جان شده ست‌‌

گر میسر کردن حق ره بدی ** هر جهود و گبر از او آگه بدی‌‌

در یکی گفته میسر آن بود ** که حیات دل غذای جان بود 485

هر چه ذوق طبع باشد چون گذشت ** بر نیارد همچو شوره ریع و کشت‌‌

جز پشیمانی نباشد ریع او ** جز خسارت پیش نارد بیع او

آن میسر نبود اندر عاقبت ** نام او باشد معسر عاقبت‌‌

تو معسر از میسر باز دان ** عاقبت بنگر جمال این و آن‌‌

در یکی گفته که استادی طلب ** عاقبت بینی نیابی در حسب‌‌ 490

عاقبت دیدند هر گون ملتی ** لاجرم گشتند اسیر زلتی‌‌

عاقبت دیدن نباشد دست‌‌باف ** ور نه کی بودی ز دینها اختلاف‌‌

در یکی گفته که استا هم تویی ** ز انکه استا را شناسا هم تویی‌‌

مرد باش و سخره‌‌ی مردان مشو ** رو سر خود گیر و سر گردان مشو

در یکی گفته که این جمله یکی است ** هر که او دو بیند احول مردکی است‌‌ 495

در یکی گفته که صد یک چون بود ** این کی اندیشد مگر مجنون بود

هر یکی قولی است ضد همدگر ** چون یکی باشد یکی زهر و شکر

تا ز زهر و از شکر در نگذری ** کی تو از گلزار وحدت بر بری‌‌

این نمط وین نوع ده طومار و دو ** بر نوشت آن دین عیسی را عدو

بیان آن که این اختلافات در صورت روش است نه در حقیقت راه

او ز یک رنگی عیسی بو نداشت ** وز مزاج خم عیسی خو نداشت‌‌ 500

جامه‌‌ی صد رنگ از آن خم صفا ** ساده و یک رنگ گشتی چون صبا

نیست یک رنگی کز او خیزد ملال ** بل مثال ماهی و آب زلال‌‌

گر چه در خشکی هزاران رنگهاست ** ماهیان را با یبوست جنگهاست‌‌

کیست ماهی چیست دریا در مثل ** تا بدان ماند ملک عز و جل‌‌

صد هزاران بحر و ماهی در وجود ** سجده آرد پیش آن اکرام و جود 505

چند باران عطا باران شده ** تا بدان آن بحر در افشان شده‌‌

چند خورشید کرم افروخته ** تا که ابر و بحر جود آموخته‌‌

پرتو دانش زده بر آب و طین ** تا شده دانه پذیرنده‌‌ی زمین‌‌

خاک امین و هر چه در وی کاشتی ** بی‌‌خیانت جنس آن برداشتی‌‌

این امانت ز آن امانت یافته ست ** کافتاب عدل بر وی تافته ست‌‌ 510

تا نشان حق نیارد نو بهار ** خاک سرها را نکرده آشکار

آن جوادی که جمادی را بداد ** این خبرها وین امانت وین سداد

مر جمادی را کند فضلش خبیر ** عاقلان را کرده قهر او ضریر

جان و دل را طاقت آن جوش نیست ** با که گویم در جهان یک گوش نیست‌‌

هر کجا گوشی بد از وی چشم گشت ** هر کجا سنگی بد از وی یشم گشت‌‌ 515

کیمیا ساز است چه بود کیمیا ** معجزه بخش است چه بود سیمیا

این ثنا گفتن ز من ترک ثناست ** کین دلیل هستی و هستی خطاست‌‌