بسته در زنجیر چون شادی کند ** کی اسیر حبس آزادی کند
Zincire bağlanan nasıl olur da neşelenir? Hapiste esir olan nasıl hürlük eder?
ور تو می‌‌بینی که پایت بسته‌‌اند ** بر تو سرهنگان شه بنشسته‌‌اند
Eğer ayağını bağladıklarını, başına padişah çavuşlarının dikildiğini görüyorsan.
پس تو سرهنگی مکن با عاجزان ** ز آن که نبود طبع و خوی عاجز آن
Gayrı sen de âcizlere çavuşluk etme. Çünkü bu vazife âcizlerin huyu ve tabiatı değildir.
چون تو جبر او نمی‌‌بینی مگو ** ور همی‌‌بینی نشان دید کو
Mademki görmüyorsun; Tanrı’nın cebrinden bahsetme! Görüyorsan hangi gördüğünün nişanesi?
در هر آن کاری که میل استت بدان ** قدرت خود را همی‌‌بینی عیان635
Hangi bir işe meylin varsa o işte kendi kudretini apaçık görür durursun;
و اندر آن کاری که میلت نیست ** و خواست خویش را جبری کنی کاین از خداست
Hangi işe meylin ve isteğin yoksa... Bu, Tanrı’dandır diye kendini Cebrî yaparsın!
انبیا در کار دنیا جبری‌‌اند ** کافران در کار عقبی جبری‌‌اند
Peygamberler, dünya işinde Cebrîdirler, kâfirler de ahiret işinde.
انبیا را کار عقبی اختیار ** جاهلان را کار دنیا اختیار
Peygamberlerin, ahiret işinde ihtiyarları vardır, cahillerin de dünya işinde.
ز آن که هر مرغی به سوی جنس خویش ** می‌‌پرد او در پس و جان پیش پیش
Zira her kuş, kendi cinsinin bulunduğu yere gider, bedeni, geride uçmaktadır, canı daha tez, daha ileri gitmekte!
کافران چون جنس سجین آمدند ** سجن دنیا را خوش آیین آمدند640
Kâfirler “Siccin” cinsinden olduklarından dünya zindanına rahat rahat gelmişlerdir.
انبیا چون جنس علیین بدند ** سوی علیین جان و دل شدند
Peygamberler, "İlliyyin" cinsinden olduklarından can ve gönül İlliyyinine doğru gitmişlerdir.
این سخن پایان ندارد لیک ما ** باز گوییم آن تمامی قصه را
Bu sözün sonu yoktur, fakat biz yine dönüp o hikâyeyi tamamlayalım:
نومید کردن وزیر مریدان را از رفض خلوت
Vezirin, halveti terk etmede müritleri ümitsiz bırakması
آن وزیر از اندرون آواز داد ** کای مریدان از من این معلوم باد
Vezir içerden seslendi: “Ey müritler, benden size şu malûm olsun.
که مرا عیسی چنین پیغام کرد ** کز همه یاران و خویشان باش فرد
Ki İsa bana “Hep yakınlarından, arkadaşlarından ayrıl, tek ol,
روی در دیوار کن تنها نشین ** وز وجود خویش هم خلوت گزین645
Yüzünü duvara çevirip yalnızca otur, kendi varlığından da halveti ihtiyar et” diye vahyetti.
بعد از این دستوری گفتار نیست ** بعد از این با گفت و گویم کار نیست
Bundan sonra konuşmaya izin yok, bundan sonra dedikodu ile işim yok.
الوداع ای دوستان من مرده‌‌ام ** رخت بر چارم فلک بر برده‌‌ام
Dostlar, elveda! Ben öldüm, yükümü dördüncü göğe ilettim.
تا به زیر چرخ ناری چون حطب ** من نسوزم در عنا و در عطب
Bu suretle de ateşe mensup feleğin altında zahmet ve meşakkatler içinde yanmayalım.
پهلوی عیسی نشینم بعد از این ** بر فراز آسمان چارمین
Bundan sonra dördüncü kat gök üstünde, İsa’nın yanında oturacağım.”
ولی عهد ساختن وزیر هر یک امیر را جدا جدا
Vezirin her emiri ayrı ayrı veliaht yapması
و آن گهانی آن امیران را بخواند ** یک به یک تنها به هر یک حرف راند650
Neden sonra o emirleri yalnız ve birer birer çağırıp her birine bir söz söyledi.
گفت هر یک را به دین عیسوی ** نایب حق و خلیفه‌‌ی من توی
Her birine “İsa dininde Tanrı vekili ve benim halifem sensin,
و آن امیران دگر اتباع تو ** کرد عیسی جمله را اشیاع تو
Öbür emirler senin tâbilerindir. İsa, umumunu senin taraftarın ve yardımcın etti.
هر امیری کو کشید گردن بگیر ** یا بکش یا خود همی‌‌دارش اسیر
Hangi emir, baş çeker, tâbi olmazsa onu tut; ya öldür yahut esir et, hapse at.
لیک تا من زنده‌‌ام این وامگو ** تا نمیرم این ریاست را مجو
Ama ben sağ iken bunu kimseye söyleme, ben ölmedikçe, reisliğe talip olma.
تا نمیرم من تو این پیدا مکن ** دعوی شاهی و استیلا مکن655
Ben ölmedikçe bunu hiç meydana çıkarma. Saltanat ve galebe dâvasına kalkışma.
اینک این طومار و احکام مسیح ** یک به یک بر خوان تو بر امت فصیح
İşte şu tomar ve onda Mesih’in hükümleri... Bunu ümmete fasih bir tarzda oku!” dedi.
هر امیری را چنین گفت او جدا ** نیست نایب جز تو در دین خدا
O, her emire ayrı olarak şunu söyledi: “Tanrı dininde senden başka naip yoktur!”
هر یکی را کرد او یک یک عزیز ** هر چه آن را گفت این را گفت نیز
Her birini ayrı ayrı ağırladı. Ona ne söyledi ise buna da onu söyledi.
هر یکی را او یکی طومار داد ** هر یکی ضد دگر بود المراد
Her birine bir tomar verdi, her tomar öbürünün zıddını ifade ediyordu.
جملگی طومارها بد مختلف ** چون حروف آن جمله از یا تا الف660
O tomarların metni “Ya” harfinden “Elif” harfine kadar olan harflerin şekilleri gibi birbirine aykırıdır.
حکم این طومار ضد حکم آن ** پیش از این کردیم این ضد را بیان
Bu tomarın hükmü, öbürünün zıddıydı, bu zıt diyeti bundan önce bildirdik.
کشتن وزیر خویشتن را در خلوت
Vezirin halvette kendini öldürmesi
بعد از آن چل روز دیگر در ببست ** خویش کشت و از وجود خود برست
Ondan sonra daha kırk gün kapısını kapadı. Kendisini öldürüp varlığından kurtuldu.
چون که خلق از مرگ او آگاه شد ** بر سر گورش قیامت‌‌گاه شد
Halk onun ölümünü haber alınca kabrinin üstü kıyamet yerine döndü.
خلق چندان جمع شد بر گور او ** موکنان جامه دران در شور او
Bir hayli halk onun yası ile saçlarını yolarak, elbiselerini yırtarak mezarı üstüne yığıldı.
کان عدد را هم خدا داند شمرد ** از عرب وز ترک و از رومی و کرد665
Arap’tan, Türk’ten, Rum’dan, Kürt’ten oraya toplananların sayısını da ancak Tanrı bilir.
خاک او کردند بر سرهای خویش ** درد او دیدند درمان جای خویش
Mezarın toprağını başlarına serptiler. Onun derdini yerinde ve dertlerine derman gördüler.
آن خلایق بر سر گورش مهی ** کرده خون را از دو چشم خود رهی
Bir ay ahali, mezarı üstünde gözlerinden kanlı yaşlara yol verdiler. Onun ayrılığı derdinden padişahlar da, büyükler de, küçükler de ah u figan ediyorlardı.
طلب کردن امت عیسی علیه السلام از امرا که ولی عهد از شما کدام است
İsa Aleyhisselâm ümmetinin emirlere "İçinizde veliaht kimdir?" diye sorması
بعد ماهی خلق گفتند ای مهان ** از امیران کیست بر جایش نشان
Bir ay sonra halk dedi ki: “Ey ulular! Siz beylerden o vezirin makamına oturacak kimdir.
تا به جای او شناسیمش امام ** دست و دامن را بدست او دهیم
Ki biz o zatı, vezirin yerine imam ve mukteda tanıyalım. Elimizi de, eteğimizi de onun eline teslim edelim.
چون که شد خورشید و ما را کرد داغ ** چاره نبود بر مقامش از چراغ670
Mademki güneş battı ve bizim gönlümüzü dağladı, onun yerine çırağı yakmaktan başka çaremiz yok.
چون که شد از پیش دیده وصل یار ** نایبی باید از او مان یادگار
Sevgili, göz önünden kayboldu mu, onun visalinden mahrum kaldık mı, yerine birisinin vekil olması, birisinin bize yadigâr kalması gerekir.
چون که گل بگذشت و گلشن شد خراب ** بوی گل را از که یابیم از گلاب
Gül mevsimi geçip gülşen harap olunca gül kokusunu nereden alalım? Gül suyundan!
چون خدا اندر نیاید در عیان ** نایب حق‌‌اند این پیغمبران
Ulu Tanrı açıkça meydan da olmadığından, bu peygamberler Hakk'ın vekilleridir.
نه غلط گفتم که نایب با منوب ** گر دو پنداری قبیح آید نه خوب
Hayır, yanlış söyledim. Vekil ile vekil edeni iki sanırsan (bu) hatadır, iyi bir şey değil.
نه دو باشد تا تویی صورت پرست ** پیش او یک گشت کز صورت برست675
Sen surete taptıkça ikidir. Suretten kurtulana göre ise birdir.
چون به صورت بنگری چشم تو دست ** تو به نورش درنگر کز چشم رست
Surete bakarsan gözün ikidir. Sen onun nuruna bak ki o birdir.
نور هر دو چشم نتوان فرق کرد ** چون که در نورش نظر انداخت مرد
Bir adam, gözün nuruna bakarsa iki gözün nuru, birbirinden ayırt edilemez.
ده چراغ ار حاضر آید در مکان ** هر یکی باشد به صورت غیر آن
Bir yerde on tane çırağ bulundurulursa görünüşte her biri, öbüründen ayrıdır.
فرق نتوان کرد نور هر یکی ** چون به نورش روی آری بی‌‌شکی
Nuruna yüz çevirirsen şüphesiz ki birinin nurunu öbürlerinden ayırt etmeye imkân yoktur.