مکرها در کسب دنیا بارد است ** مکرها در ترک دنیا وارد است‌‌

مکرها در کسب دنیا بارد است ** مکرها در ترک دنیا وارد است‌‌ 980

مکر آن باشد که زندان حفره کرد ** آن که حفره بست آن مکری ست سرد

این جهان زندان و ما زندانیان ** حفره کن زندان و خود را وارهان‌‌

چیست دنیا از خدا غافل بدن ** نی قماش و نقره و میزان و زن‌‌

مال را کز بهر دین باشی حمول ** نعم مال صالح خواندش رسول‌‌

آب در کشتی هلاک کشتی است ** آب اندر زیر کشتی پشتی است‌‌ 985

چون که مال و ملک را از دل براند ** ز آن سلیمان خویش جز مسکین نخواند

کوزه‌‌ی سر بسته اندر آب زفت ** از دل پر باد فوق آب رفت‌‌

باد درویشی چو در باطن بود ** بر سر آب جهان ساکن بود

گر چه جمله‌‌ی این جهان ملک وی است ** ملک در چشم دل او لا شی است‌‌

پس دهان دل ببند و مهر کن ** پر کنش از باد کبر من لدن‌‌ 990

جهد حق است و دوا حق است و درد ** منکر اندر نفی جهدش جهد کرد

مقرر شدن ترجیح جهد بر توکل‌‌

زین نمط بسیار برهان گفت شیر ** کز جواب آن جبریان گشتند سیر

روبه و آهو و خرگوش و شغال ** جبر را بگذاشتند و قیل و قال‌‌

عهدها کردند با شیر ژیان ** کاندر این بیعت نیفتد در زیان‌‌

قسم هر روزش بیاید بی‌‌جگر ** حاجتش نبود تقاضای دگر 995

قرعه بر هر که فتادی روز روز ** سوی آن شیر او دویدی همچو یوز

چون به خرگوش آمد این ساغر به دور ** بانگ زد خرگوش کاخر چند جور

انکار کردن نخجیران بر خرگوش در تاخیر رفتن بر شیر

قوم گفتندش که چندین گاه ما ** جان فدا کردیم در عهد و وفا

تو مجو بد نامی ما ای عنود ** تا نرنجد شیر رو رو زود زود

جواب گفتن خرگوش نخجیران را

گفت ای یاران مرا مهلت دهید ** تا به مکرم از بلا بیرون جهید 1000

تا امان یابد به مکرم جانتان ** ماند این میراث فرزندانتان‌‌

هر پیمبر امتان را در جهان ** همچنین تا مخلصی می‌‌خواندشان‌‌

کز فلک راه برون شو دیده بود ** در نظر چون مردمک پیچیده بود

مردمش چون مردمک دیدند خرد ** در بزرگی مردمک کس ره نبرد

اعتراض نخجیران بر سخن خرگوش‌‌

قوم گفتندش که ای خر گوش دار ** خویش را اندازه‌‌ی خرگوش دار 1005

هین چه لاف است این که از تو بهتران ** در نیاوردند اندر خاطر آن‌‌

معجبی یا خود قضامان در پی است ** ور نه این دم لایق چون تو کی است‌‌

جواب خرگوش نخجیران را

گفت ای یاران حقم الهام داد ** مر ضعیفی را قوی رایی فتاد

آن چه حق آموخت مر زنبور را ** آن نباشد شیر را و گور را

خانه‌‌ها سازد پر از حلوای تر ** حق بر او آن علم را بگشاد در 1010

آن چه حق آموخت کرم پیله را ** هیچ پیلی داند آن گون حیله را

آدم خاکی ز حق آموخت علم ** تا به هفتم آسمان افروخت علم‌‌

نام و ناموس ملک را در شکست ** کوری آن کس که در حق درشک است‌‌

زاهد چندین هزاران ساله را ** پوز بندی ساخت آن گوساله را

تا نتاند شیر علم دین کشید ** تا نگردد گرد آن قصر مشید 1015

علمهای اهل حس شد پوز بند ** تا نگیرد شیر ز آن علم بلند

قطره‌‌ی دل را یکی گوهر فتاد ** کان به دریاها و گردونها نداد

چند صورت آخر ای صورت پرست ** جان بی‌‌معنیت از صورت نرست‌‌

گر به صورت آدمی انسان بدی ** احمد و بو جهل خود یکسان بدی‌‌

نقش بر دیوار مثل آدم است ** بنگر از صورت چه چیز او کم است‌‌ 1020

جان کم است آن صورت با تاب را ** رو بجو آن گوهر کمیاب را

شد سر شیران عالم جمله پست ** چون سگ اصحاب را دادند دست‌‌

چه زیان استش از آن نقش نفور ** چون که جانش غرق شد در بحر نور

وصف صورت نیست اندر خامه‌‌ها ** عالم و عادل بود در نامه‌‌ها

عالم و عادل همه معنی است بس ** کش نیابی در مکان و پیش و پس‌‌ 1025

می‌‌زند بر تن ز سوی لامکان ** می‌‌نگنجد در فلک خورشید جان‌‌

ذکر دانش خرگوش و بیان فضیلت و منافع دانستن‌‌

این سخن پایان ندارد هوش دار ** گوش سوی قصه‌‌ی خرگوش دار

گوش خر بفروش و دیگر گوش خر ** کاین سخن را در نیابد گوش خر

رو تو روبه بازی خرگوش بین ** مکر و شیر اندازی خرگوش بین‌‌