آتش اندر زن به گرگان چون سپند ** ز آن که آن گرگان عدوی یوسفند
Ateşe üzerlik tohumu serper gibi kurtların başına ateş serp; çünkü o kurtlar, Yusuf’un düşmanlarıdır.
جان بابا گویدت ابلیس هین ** تا به دم بفریبدت دیو لعین
Kendine gel, Şeytan sana “babasının canı” der bu suretle o lain seni aldatır.
این چنین تلبیس با بابات کرد ** آدمی را این سیه رخ مات کرد
Bu kara yüzlü, babana da bu şeytanlığı yaptı. Âdem’i de mat etti.
بر سر شطرنج چست است این غراب ** تو مبین بازی به چشم نیم خواب 130
Bu kuzgun, satranç başın da çeviktir. Yarı uykulu gözle kuzgunu doğan görme!
ز آن که فرزین بندها داند بسی ** که بگیرد در گلویت چون خسی
Çünkü o kadar çok oyunlar bilir ki boğazında bir çöp gibi kalakalır.
در گلو ماند خس او سالها ** چیست آن خس مهر جاه و مالها
Onun çöpü boğazlarda durur. O çöp nedir? Mevki ve mal sevdası.
مال خس باشد چو هست ای بیثبات ** در گلویت مانع آب حیات
Ey kararsız kişi, mal çöpten ibarettir. Ama boğazındaysa Abıhayatı içirmez.
گر برد مالت عدوی پر فنی ** ره زنی را برده باشد ره زنی
Malını, düzenbaz bir düşman çalacak olsa bir yol keseni, başka bir yol kesen dolandırmış demektir.
دزدیدن مارگیر ماری را از مارگیری دیگر
Bir yılancının başka bir yılancıdan yılan çalması
دزدکی از مارگیری مار برد ** ز ابلهی آن را غنیمت میشمرد 135
Bir hırsızcağız, bir yılan oynatıcısının yılanını çaldı. Aptallığından onu ganimet saymaktaydı.
وارهید آن مارگیر از زخم مار ** مار کشت آن دزد او را زار زار
Yılancı, yılanın zehirlemesinden kurtuldu. Yılan da hırsızını ağlatıp inleterek öldürdü.
مارگیرش دید پس بشناختش ** گفت از جان مار من پرداختش
Yılancı, o ölü adamı görüp tanıdı, “Onu benim yılanım öldürdü, canından etti.
در دعا میخواستی جانم از او ** کش بیابم مار بستانم از او
Hırsızı bulayım da yılanımı ondan alayım diye dua edip duruyordum, gönlüm yılanımı bulmayı istiyordu.
شکر حق را کان دعا مردود شد ** من زیان پنداشتم آن سود شد
Allah’a şükürolsun ki o dua kabul edilmedi. Ben duamın kabul edilmeyişini ziyan sandım ama bana faydaymış” dedi.
بس دعاها کان زیان است و هلاک ** وز کرم مینشنود یزدان پاک 140
Nice dualar vardır ki ziyanın, helâk olmanın ta kendisidir. Pak Allah, onları kereminden kabul etmez.
التماس کردن همراه عیسی علیه السلام زنده کردن استخوانها را از او
İsa Aleyhisselâm’ın yoldaşının İsa’dan kemikleri diriltmesini istemesi
گشت با عیسی یکی ابله رفیق ** استخوانها دید در حفرهی عمیق
İsa ile bir ahmak yoldaş oldu. Gözüne yol üstünde ölü kemikleri erişince,
گفت ای همراه آن نام سنی ** که بدان تو مرده را زنده کنی
Yoldaş, ölüleri diriltmek için okuduğun o yüce adı,
مر مرا آموز تا احسان کنم ** استخوانها را بدان با جان کنم
Bana da mutlaka öğret de bir iyilikte bulunayım, o adı okuyup kemiklere can vereyim” dedi.
گفت خامش کن که آن کار تو نیست ** لایق انفاس و گفتار تو نیست
İsa dedi ki: ”Sus! Bu senin işin değil. Senin nefeslerinin, senin sözünün harcı değil!
کان نفس خواهد ز باران پاکتر ** وز فرشته در روش دراکتر 145
Nefesin yağmurlardan daha arı, duru olması, o nefes sahiplerinin meleklerden daha idrakli bulunması lâzımdır.
عمرها بایست تا دم پاک شد ** تا امین مخزن افلاک شد
Âdem, ömürlerce yandı, yakıldı da arındı; felekler hazinesine emin oldu.
خود گرفتی این عصا در دست راست ** دست را دستان موسی از کجاست
Sen de sağ eline bir sopa aldın ama senin elin nerede, Musa’nın eli nerede,”
گفت اگر من نیستم اسرار خوان ** هم تو بر خوان نام را بر استخوان
O ahmak, ”Benim sırlara kabiliyetim yoksa o adı bu kemiklere sen oku!” dedi.
گفت عیسی یا رب این اسرار چیست ** میل این ابله در این بیگار چیست
İsa dedi ki: “Yarabbi, bunlar ne sırlardır? Bu ahmağın bu mücadeleye girişmesi nedendir?
چون غم خود نیست این بیمار را ** چون غم جان نیست این مردار را 150
Bu hasta, nasıl oluyor da kendi derdiyle uğraşmıyor? Bu murdar herif neye kendi canının derdine düşmüyor?
مردهی خود را رها کرده ست او ** مردهی بیگانه را جوید رفو
Kendi ölüsünü bıraktı da yabancı ölüyü diriltmeye kalkıştı!”
گفت حق ادبارگر ادبار جوست ** خار روییده جزای کشت اوست
Allah, ”Gerilemede gerilemeyi arar. Diken eken ancak yeşermiş taze diken elde edebilir.
آن که تخم خار کارد در جهان ** هان و هان او را مجو در گلستان
Dünyada diken eken kişi, sakın ektiğin dikeni gül bahçesinde arama!
گر گلی گیرد به کف خاری شود ** ور سوی یاری رود ماری شود
O, eline gül bile alsa diken olur. Bir dost varsa dost, yılan kesilir.
کیمیای زهر و مار است آن شقی ** بر خلاف کیمیای متقی 155
O şaki kötülüklerden çekinen kişinin kimyası hilâfına zehir ve yılan kimyasıdır(her şeyi zehirler, her şey ona karşı yılan haline gelir).
اندرز کردن صوفی خادم را در تیمار داشت بهیمه و لاحول گفتن خادم
Sofinin hizmetçiye hayvanı tımar ettirmesini söylemesi, hizmetçinin de “Lâhavle” demesi
صوفیی میگشت در دور افق ** تا شبی در خانقاهی شد قنق
Bir sofi seyahate çıktı, döne dolaşa bir gece bir tekkeye konuk oldu.
یک بهیمه داشت در آخر ببست ** او به صدر صفه با یاران نشست
Bir hayvanı, vardı ahıra bağladı. Kendisi dostlarla, sofanın başköşesine geçip oturdu.
پس مراقب گشت با یاران خویش ** دفتری باشد حضور یار بیش
Arkadaşlarıyla murakabeye daldı. Murakabede sevgilinin huzuru, adamın önünde bir defter haline gelir (Allah’ın manevi huzuruna varılır, bütün hakikatler o huzurda okunur)
دفتر صوفی سواد حرف نیست ** جز دل اسپید همچون برف نیست
Sofinin defteri, harflerin yazılmasından meydana gelen karalama değildir. Ancak kar gibi bembeyaz ve temiz gönüldür.
زاد دانشمند آثار قلم ** زاد صوفی چیست آثار قدم 160
Âlimin azığı ve sermayesi, kalemden meydana gelen eserlerdir. Sofinin azığı ve sermayesi nedir? Ayak izleri!
همچو صیادی سوی اشکار شد ** گام آهو دید بر آثار شد
Sofi; av peşine düşen, ceylanın ayak izlerini görüp onları izleyen avcıya benzer.
چند گاهش گام آهو در خور است ** بعد از آن خود ناف آهو رهبر است
Bir müddet ceylanın ayak izleri işe yarar. Ondan sonra ise esasen ahudaki misk kokusu, yolu gösterir.
چون که شکر گام کرد و ره برید ** لاجرم ز آن گام در کامی رسید
Bu izlere, bu izlemeye şükreder de yol alırsa nihayet o adım atma o yol alma yüzünden muradına ulaşır.
رفتن یک منزلی بر بوی ناف ** بهتر از صد منزل گام و طواف
Misk kokusunu duyup bir konak yol almak, iz izleyerek yüz konaklık yol almadan, yüz konaklık yolu dönüp dolaşmadan daha iyidir.
آن دلی کاو مطلع مهتابهاست ** بهر عارف فتحت ابوابهاست 165
Ay ışıkların doğusu olan gönül yok mu? O gönül, ariflere “kapıları açılmıştır” sırrıdır.
با تو دیوار است و با ایشان در است ** با تو سنگ و با عزیزان گوهر است
Sana duvardır ama onlara kapı. Sana taştır ama azizlere inci!
آن چه تو در آینه بینی عیان ** پیر اندر خشت بیند بیش از آن
Senin aynada açıkça gördüğünü pir, hem de daha önce bir kerpiç parçasında görür.
پیر ایشاناند کاین عالم نبود ** جان ایشان بود در دریای جود
Pir olanlar o kişilerdir ki bu âlem yokken onların canları, kerem denizinde vardı.
پیش از این تن عمرها بگذاشتند ** پیشتر از کشت بر برداشتند
Bu tene düşmeden önce nice ömürler geçirdiler, ekmeden önce meyveler devşirdiler!
پیشتر از نقش جان پذرفتهاند ** پیشتر از بحر درها سفتهاند 170
Nakıştan, suretten evvel canlandılar, deniz yarılmadan inciler deldiler!
مشورت میرفت در ایجاد خلق ** جانشان در بحر قدرت تا به حلق
Allah, âlemi ve Âdemi yaratma hususunda meleklerle müşavere ederken onların canları, boğazlarına kadar kudret denizine dalmış bulunuyordu.
چون ملایک مانع آن میشدند ** بر ملایک خفیه خنبک میزدند
Melekler, buna mani olmak istedikleri zaman, gizlice meleklere ıslık çalıyorlar, onlarla alay ediyorlardı.
مطلع بر نقش هر که هست شد ** پیش از آن کاین نفس کل پا بست شد
Bu nefsi Küll’ün ayağı bağlanmadan onlar her yaratılacak şeyin suretini biliyorlardı.
پیشتر ز افلاک کیوان دیدهاند ** پیشتر از دانهها نان دیدهاند
Feleklerden önce Zuhal yıldızını, tanelerden önce Ekmeği görmüşler;
بیدماغ و دل پر از فکرت بدند ** بیسپاه و جنگ بر نصرت زدند 175
Akılsız, gönülsüz fikirlerle dolmuşlar; askersiz, savaşsız galip gelmişlerdi.
آن عیان نسبت به ایشان فکرت است ** ور نه خود نسبت به دوران رویت است
O apaçık anlayış, onlara nispetle düşünüştür. Yoksa haddi zatında, bu sırdan uzakta kalanlara göre görüşün ta kendisidir.