چون نیاوردی به حیلت حجتی ** که مرا عذری است بس کن ساعتی‏

گفت من از دست نعمت بخش تو ** خورده‏ام چندان که از شرمم دو تو

شرمم آمد که یکی تلخ از کفت ** من ننوشم ای تو صاحب معرفت‏ 1525

چون همه اجزام از انعام تو ** رسته‏اند و غرق دانه و دام تو

گر ز یک تلخی کنم فریاد و داد ** خاک صد ره بر سر اجزام باد

لذت دست شکر بخشت بداشت ** اندر این بطیخ تلخی کی گذاشت‏

از محبت تلخها شیرین شود ** از محبت مسها زرین شود

از محبت دردها صافی شود ** از محبت دردها شافی شود 1530

از محبت مرده زنده می‏کنند ** از محبت شاه بنده می‏کنند

این محبت هم نتیجه‏ی دانش است ** کی گزافه بر چنین تختی نشست‏

دانش ناقص کجا این عشق زاد ** عشق زاید ناقص اما بر جماد

بر جمادی رنگ مطلوبی چو دید ** از صفیری بانگ محبوبی شنید

دانش ناقص نداند فرق را ** لاجرم خورشید داند برق را 1535

چون که ملعون خواند ناقص را رسول ** بود در تاویل نقصان عقول‏

ز انکه ناقص تن بود مرحوم رحم ** نیست بر مرحوم لایق لعن و زخم‏

نقص عقل است آن که بد رنجوری است ** موجب لعنت سزای دوری است‏

ز انکه تکمیل خردها دور نیست ** لیک تکمیل بدن مقدور نیست‏

کفر و فرعونی هر گبر بعید ** جمله از نقصان عقل آمد پدید 1540

بهر نقصان بدن آمد فرج ** در نبی که ما علی الاعمی حرج‏

برق آفل باشد و بس بی‏وفا ** آفل از باقی ندانی بی‏صفا

برق خندد بر که می‏خندد بگو ** بر کسی که دل نهد بر نور او

نورهای چرخ ببریده پی است ** آن چو لا شرقی و لا غربی کی است‏

برق را چون یخطف الأبصار دان ** نور باقی را همه انصار دان‏ 1545

بر کف دریا فرس را راندن ** نامه‏ای در نور برقی خواندن‏

از حریصی عاقبت نادیدن است ** بر دل و بر عقل خود خندیدن است‏

عاقبت بین است عقل از خاصیت ** نفس باشد کاو نبیند عاقبت‏

عقل کاو مغلوب نفس او نفس شد ** مشتری مات زحل شد نحس شد

هم درین نحسی بگردان این نظر ** در کسی که کرد نحست درنگر 1550

آن نظر که بنگرد این جر و مد ** او ز نحسی سوی سعدی نقب زد

ز آن همی‏گرداندت حالی به حال ** ضد به ضد پیدا کنان در انتقال‏

تا که خوفت زاید از ذات الشمال ** لذت ذات الیمین یرجی الرجال‏

تا دو پر باشی که مرغ یک پره ** عاجز آید از پریدن ای سره‏

یا رها کن تا نیایم در کلام ** یا بده دستور تا گویم تمام‏ 1555

ور نه این خواهی نه آن فرمان تراست ** کس چه داند مر ترا مقصد کجاست‏

جان ابراهیم باید تا به نور ** بیند اندر نار فردوس و قصور

پایه پایه بر رود بر ماه و خور ** تا نماند همچو حلقه بند در

چون خلیل از آسمان هفتمین ** بگذرد که لا أحب الآفلین‏

این جهان تن غلط انداز شد ** جز مر آن را کاو ز شهوت باز شد 1560

تتمه‏ی حسد آن حشم بر آن غلام خاص‏

قصه‏ی شاه و امیران و حسد ** بر غلام خاص و سلطان خرد

دور ماند از جر جرار کلام ** باز باید گشت و کرد آن را تمام‏

باغبان ملک با اقبال و بخت ** چون درختی را نداند از درخت‏

آن درختی را که تلخ و رد بود ** و آن درختی که یکش هفصد بود

کی برابر دارد اندر تربیت ** چون ببیندشان به چشم عاقبت‏ 1565

کان درختان را نهایت چیست بر ** گر چه یکسانند این دم در نظر

شیخ کاو ینظر بنور الله شد ** از نهایت وز نخست آگاه شد

چشم آخر بین ببست از بهر حق ** چشم آخر بین گشاد اندر سبق‏

آن حسودان بد درختان بوده‏اند ** تلخ گوهر شور بختان بوده‏اند

از حسد جوشان و کف می‏ریختند ** در نهانی مکر می‏انگیختند 1570

تا غلام خاص را گردن زنند ** بیخ او را از زمانه بر کنند

چون شود فانی چو جانش شاه بود ** بیخ او در عصمت الله بود