آدمی که علم الاسما بک است ** در تک چون برق این سگ بی‏تک است‏

“Allemel esma” ya bey olan Âdem bile bu köpeğin yıldırım gibi koşuşuna karşı yaya kalmıştır.

از بهشت انداختش بر روی خاک ** چون سمک در شست او شد از سماک‏

Şeytan, onu bile cennetten yeryüzüne atmıştır. Âdem bile Simâk burcundayken balık gibi onun oltasına düşmüş,

نوحه‏ی إنا ظلمنا می‏زدی ** نیست دستان و فسونش را حدی‏ 2710

“Rabbenâ, zalemnâ” diye ağlayıp feryat etmiştir. Onun hilesine, düzenine nihayet yoktur.

اندرون هر حدیث او شر است ** صد هزاران سحر در وی مضمر است‏

Onun her sözünde bir şey vardır, her sözünde yüz binlerce sihir gizlidir.

مردی مردان ببندد در نفس ** در زن و در مرد افروزد هوس‏

Erlerin erliklerini bir nefeste bağlar; kadının erkeğin hevesini bir nefeste arttırır.

ای بلیس خلق سوز فتنه جو ** بر چی‏ام بیدار کردی راست گو

Ey halkı yakıp yandıran fitneci İblis, niçin beni uyandırdın? Doğruyu söyle!

باز تقریر ابلیس تلبیس خود را

BASLIK YOK

گفت هر مردی که باشد بد گمان ** نشنود او راست را با صد نشان‏

Şeytan, “Kötü zan sahibi olan kişi, yüz nişan da olsa doğruyu işitmez.

هر درونی که خیال‏اندیش شد ** چون دلیل آری خیالش بیش شد 2715

Bir gönül, hayale düştü mü delil getirsen bile hayali artar.

چون سخن دروی رود علت شود ** تیغ غازی دزد را آلت شود

Söz, o gönülde illet haline gelir; gazinin kılıcı hırsıza âlet olur.

پس جواب او سکوت است و سکون ** هست با ابله سخن گفتن جنون‏

Bu takdirde, öyle adama verilecek cevap susmaktan ibarettir. Ahmakla konuşmak deliliktir.

تو ز من با حق چه نالی ای سلیم ** تو بنال از شر آن نفس لئیم‏

Ey ahmak, benim şerrimden Tanrı’ya ne ağlayıp sızlanıyorsun? Sen, o aşağılık nefsinin şerrinden ağla, sızlan!

تو خوری حلوا تو را دنبل شود ** تب بگیرد طبع تو مختل شود

Sen helva yersin, çıban olur; sıtmaya tutulursun, sıhhatin bozulur.

بی‏گنه لعنت کنی ابلیس را ** چون نبینی از خود آن تلبیس را 2720

Sonra da İblis’e suçu yokken lânet edersin. Niçin o şeytanlığı kendinde görmezsin?

نیست از ابلیس از تست ای غوی ** که چو روبه سوی دنبه می‏دوی‏

Bu, ey azgın, İblis’ten değil, sendendir. Tilki gibi kuyruk peşinde koşup durmaktasın.

چون که در سبزه ببینی دنبه را ** دام باشد این ندانی تو چرا

Yeşillikte bir kuyruk gördün mü o tuzaktır, bunu niye bilmiyorsun?

ز آن ندانی کت ز دانش دور کرد ** میل دنبه چشم و عقلت کور کرد

Bilmiyorsun, çünkü kuyruğa meylin seni bilgiden uzaklaştırdı, gözünü, aklını kör etti.

حبک الأشیاء یعمیک یصم ** نفسک السودا جنت لا تختصم‏

Sevdiğin şeyler seni kör ve sağır eder; düşmanlığa kalkışma, bu cinayeti, kara nefsin işledi.

تو گنه بر من منه کژ مژ مبین ** من ز بد بیزارم و از حرص و کین‏ 2725

Bana suç bulma, aykırı görme. Ben, kötülükten de bizarım, hırstan da, kinden de!

من بدی کردم پشیمانم هنوز ** انتظارم تا شبم آید به روز

Bir kere kötülük ettim, hâlâ pişmanım; gecem gündüz olsun diye bekleyip duruyorum.

متهم گشتم میان خلق من ** فعل خود بر من نهد هر مرد و زن‏

Halk arasında müttehim oldum, herkes, kadın olsun erkek olsun kendi işini bana isnat ediyor.

گرگ بی‏چاره اگر چه گرسنه است ** متهم باشد که او در طنطنه است‏

Zavallı kurt, aç bile olsa uyduruyor diye itham edilir.

از ضعیفی چون نتاند راه رفت ** خلق گوید تخمه است از لوت زفت‏

Zayıflıktan yol yürümeye kudreti olmasa bile çok yemeden imtilâ olmuştur derler” dedi.

باز الحاح کردن معاویه ابلیس را

Muaviye’nin tekrar İblis’e ısrarı

گفت غیر راستی نرهاندت ** داد سوی راستی می‏خواندت‏ 2730

Muaviye dedi ki: “Seni doğruluktan başka bir şey kurtaramaz. Adalet, seni doğruluğa davet etmekte.

راست گو تا وارهی از چنگ من ** مکر ننشاند غبار جنگ من‏

Doğru söyle de elimden kurtul. Hile, savaşımın tozunu yatıştıramaz.”

گفت چون دانی دروغ و راست را ** ای خیال‏اندیش پر اندیشه‏ها

Şeytan, “Ey hayal kuran, düşüncelere dalan, doğruyu, yalanı nasıl anladın?” dedi.

گفت پیغمبر نشانی داده است ** قلب و نیکو را محک بنهاده است‏

Muaviye, “Peygamber, nişanesini bildirmiş, kalpla sağlamı anlamak için mehenk vermiş;

گفته است الکذب ریب فی القلوب ** گفت الصدق طمانین طروب‏

“Yalan kalplerde şüphe uyandırır, doğru kalplere emniyet ve neşe verir “demiştir.

دل نیارامد ز گفتار دروغ ** آب و روغن هیچ نفروزد فروغ‏ 2735

Gönül, yalan sözden istirahat bulmaz. Suyla yağ karışık olursa çırağ aydınlık vermez.

در حدیث راست آرام دل است ** راستیها دانه‏ی دام دل است‏

Doğru söz kalbe istirahat verir. Doğru sözler, gönül tuzağının taneleridir.

دل مگر رنجور باشد بد دهان ** که نداند چاشنی این و آن‏

Gönül hasta olur, ağzı kokarsa ancak o vakit doğruyla yalanın tadını almaz.

چون شود از رنج و علت دل سلیم ** طعم کذب و راست را باشد علیم‏

Fakat gönül ağrıdan illetten salim olursa, yalanla doğrunun lezzetini adamakıllı bilir, anlar.

حرص آدم چون سوی گندم فزود ** از دل آدم سلیمی را ربود

Âdem’in buğdaya hırsı artınca bu hırs, gönlünden sıhhati, selâmeti kapıp götürdü.

پس دروغ و عشوه‏ات را گوش کرد ** غره گشت و زهر قاتل نوش کرد 2740

Senin yalanına, işvene kulak astı, aldanıp öldürücü zehri içti.

کژدم از گندم ندانست آن نفس ** می‏پرد تمییز از مست هوس‏

O anda akrebi buğdaydayken ayırt edemedi. Hevesle mest olan kişinin temyizi uçup gider.

خلق مست آرزویند و هوا ** ز آن پذیرایند دستان ترا

Halk, arzu ve heva sarhoşudur. Onu için senin yalanını dinler.

هر که خود را از هوا خود باز کرد ** چشم خود را آشنای راز کرد

Fakat hevadan vazgeçen, gözünü sırlara âşina etmiştir.

شکایت قاضی از آفت قضا و جواب گفتن نایب او را

Kadı’nın kadılıktan şikâyeti, naibinin ona verdiği cevap

قاضیی بنشاندند او می‏گریست ** گفت نایب قاضیا گریه ز چیست‏

Birisini kadı yaptılar. Ağlayıp inlemeye koyuldu. Naip “Kadıya bu ağlama nedir diye?

این نه وقت گریه و فریاد تست ** وقت شادی و مبارک باد تست‏ 2745

Ağlamak, feryat etmek zamanı değil, sevinecek, kutlanacak zamanın “ dedi.

گفت اه چون حکم راند بی‏دلی ** در میان آن دو عالم جاهلی‏

Kadı, bir ah edip dedi ki: “Gönlüne hâkim olmayan, işin iç yüzünü bilmeyen kimse nasıl hükmedebilir? O, işin hakikatini bilen iki kişi arasında bir cahilden başka bir şey değildir ki.

آن دو خصم از واقعه‏ی خود واقفند ** قاضی مسکین چه داند ز آن دو بند

O iki hasım, ne yaptıklarını bilirler. Zavallı, kadı o iki kişinin hilesini ne bilsin?

جاهل است و غافل است از حالشان ** چون رود در خونشان و مالشان‏

Hallerini bilmez, gafildir. Böyle olduğu halde kanlarına, mallarına nasıl hükmedecek?”

گفت خصمان عالمند و علتی ** جاهلی تو لیک شمع ملتی‏

Naip “Hasımlar, bilgili ama illetlidir. Hâlbuki sen, cahilsin ama şeriat mumusun.

ز انکه تو علت نداری در میان ** آن فراغت هست نور دیده‏گان‏ 2750

Çünkü sende bir kasıt ve illet yok. İşte şu illetsizlik yok mu? Gözlerin nurudur.

و آن دو عالم را غرضشان کور کرد ** علمشان را علت اندر گور کرد

O iki bilgiyi, garazları kör etmiştir. Bilgilerini de kasıtları, illetleri mezara tıkmıştır.

جهل را بی‏علتی عالم کند ** علم را علت کژ و ظالم کند

Kasıtsızlık, bilgisizi âlim yapar, kasıt ve garaz, ilmi aykırı bir hale sokar, zulüm haline koyar.

تا تو رشوت نستدی بیننده‏ای ** چون طمع کردی ضریر و بنده‏ای‏

Sen rüşvet almadıkça kör değilsin, fakat tamah ettin mi körsün, kul köle kesilirsin” dedi.

از هوا من خوی را واکرده‏ام ** لقمه‏های شهوتی کم خورده‏ام‏

Ben hevadan vazgeçmişim, şehvet lokmalarını az yemişim.

چاشنی گیر دلم شد با فروغ ** راست را داند حقیقت از دروغ‏ 2755

Gönlümün tat alma duygusu aydın, doğruyu yalandan ayırt eder.

به اقرار آوردن معاویه ابلیس را

Muaviye’nin İblis’i söyletmesi

تو چرا بیدار کردی مر مرا ** دشمن بیداریی تو ای دغا

Sen niçin beni uyandırdın? Be hilebaz, sen uyanıklığa düşmansın.

همچو خشخاشی همه خواب آوری ** همچو خمری عقل و دانش را بری‏

Sen, afyona benzersin, daima uyutursun. Şaraba benzersin, aklı, bilgiyi giderirsin.