بی‏تامل او سخن گفتی چنان ** کز پس پانصد تامل دیگران‏

گفتی اندر باطنش دریاستی ** جمله دریا گوهر گویاستی‏ 850

نور هر گوهر کز او تابان شدی ** حق و باطل را از او فرقان شدی‏

نور فرقان فرق کردی بهر ما ** ذره ذره حق و باطل را جدا

نور گوهر نور چشم ما شدی ** هم سؤال و هم جواب از ما بدی‏

چشم کژ کردی دو دیدی قرص ماه ** چون سؤال است این نظر در اشتباه‏

راست گردان چشم را در ماهتاب ** تا یکی بینی تو مه را نک جواب‏ 855

فکرتت که کژ مبین نیکو نگر ** هست آن فکرت شعاع آن گهر

هر جوابی کان ز گوش آید به دل ** چشم گفت از من شنو آن را بهل‏

گوش دلاله ست و چشم اهل وصال ** چشم صاحب حال و گوش اصحاب قال‏

در شنود گوش تبدیل صفات ** در عیان دیدها تبدیل ذات‏

ز آتش ار علمت یقین شد از سخن ** پختگی جو در یقین منزل مکن‏ 860

تا نسوزی نیست آن عین الیقین ** این یقین خواهی در آتش در نشین‏

گوش چون نافذ بود دیده شود ** ور نه قل در گوش پیچیده شود

این سخن پایان ندارد باز گرد ** تا که شه با آن غلامانش چه کرد

به راه کردن شاه یکی را از آن دو غلام و از این دیگر پرسیدن

آن غلامک را چو دید اهل ذکا ** آن دگر را کرد اشارت که بیا

کاف رحمت گفتمش تصغیر نیست ** جد چو گوید طفلکم تحقیر نیست‏ 865

چون بیامد آن دوم در پیش شاه ** بود او گنده دهان دندان سیاه‏

گر چه شه ناخوش شد از گفتار او ** جستجویی کرد هم ز اسرار او

گفت با این شکل و این گند دهان ** دور بنشین لیک آن سو تر مران‏

که تو اهل نامه و رقعه بدی ** نه جلیس و یار و هم بقعه بدی‏

تا علاج آن دهان تو کنیم ** تو حبیب و ما طبیب پر فنیم‏ 870

بهر کیکی نو گلیمی سوختن ** نیست لایق از تو دیده دوختن‏

با همه بنشین دو سه دستان بگو ** تا ببینم صورت عقلت نکو

آن ذکی را پس فرستاد او به کار ** سوی حمامی که رو خود را بخار

وین دگر را گفت خه تو زیرکی ** صد غلامی در حقیقت نه یکی‏

آن نه‏ای که خواجه‏تاش تو نمود ** از تو ما را سرد می‏کرد آن حسود 875

گفت او دزد و کژ است و کژنشین ** حیز و نامرد و چنان است و چنین‏

گفت پیوسته بده ست او راست گو ** راست گویی من ندیده ستم چو او

راست گویی در نهادش خلقتی است ** هر چه گوید من نگویم تهمتی است‏

کژ ندانم آن نکو اندیش را ** متهم دارم وجود خویش را

باشد او در من ببیند عیبها ** من نبینم در وجود خود شها 880

هر کسی گر عیب خود دیدی ز پیش ** کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش‏

غافلند این خلق از خود ای پدر ** لاجرم گویند عیب همدگر

من نبینم روی خود را ای شمن ** من ببینم روی تو تو روی من‏

آن کسی که او ببیند روی خویش ** نور او از نور خلقان است بیش‏

گر بمیرد دید او باقی بود ** ز انکه دیدش دید خلاقی بود 885

نور حسی نبود آن نوری که او ** روی خود محسوس بیند پیش رو

گفت اکنون عیبهای او بگو ** آن چنان که گفت او از عیب تو

تا بدانم که تو غم خوار منی ** کدخدای ملکت و کار منی‏

گفت ای شه من بگویم عیبهاش ** گر چه هست او مر مرا خوش خواجه‏تاش‏

عیب او مهر و وفا و مردمی ** عیب او صدق و ذکا و هم دمی‏ 890

کمترین عیبش جوانمردی و داد ** آن جوانمردی که جان را هم بداد

صد هزاران جان خدا کرده پدید ** چه جوانمردی بود کان را ندید

ور بدیدی کی به جان بخلش بدی ** بهر یک جان کی چنین غمگین شدی‏

بر لب جو بخل آب آن را بود ** کاو ز جوی آب نابینا بود

گفت پیغمبر که هر که از یقین ** داند او پاداش خود در یوم دین‏ 895

که یکی را ده عوض می‏آیدش ** هر زمان جودی دگرگون زایدش‏

جود جمله از عوضها دیدن است ** پس عوض دیدن ضد ترسیدن است‏

بخل نادیدن بود اعواض را ** شاد دارد دید در خواض را