تا نسوزی نیست آن عین الیقین ** این یقین خواهی در آتش در نشین‏

گوش چون نافذ بود دیده شود ** ور نه قل در گوش پیچیده شود

این سخن پایان ندارد باز گرد ** تا که شه با آن غلامانش چه کرد

به راه کردن شاه یکی را از آن دو غلام و از این دیگر پرسیدن

آن غلامک را چو دید اهل ذکا ** آن دگر را کرد اشارت که بیا

کاف رحمت گفتمش تصغیر نیست ** جد چو گوید طفلکم تحقیر نیست‏ 865

چون بیامد آن دوم در پیش شاه ** بود او گنده دهان دندان سیاه‏

گر چه شه ناخوش شد از گفتار او ** جستجویی کرد هم ز اسرار او

گفت با این شکل و این گند دهان ** دور بنشین لیک آن سو تر مران‏

که تو اهل نامه و رقعه بدی ** نه جلیس و یار و هم بقعه بدی‏

تا علاج آن دهان تو کنیم ** تو حبیب و ما طبیب پر فنیم‏ 870

بهر کیکی نو گلیمی سوختن ** نیست لایق از تو دیده دوختن‏

با همه بنشین دو سه دستان بگو ** تا ببینم صورت عقلت نکو

آن ذکی را پس فرستاد او به کار ** سوی حمامی که رو خود را بخار

وین دگر را گفت خه تو زیرکی ** صد غلامی در حقیقت نه یکی‏

آن نه‏ای که خواجه‏تاش تو نمود ** از تو ما را سرد می‏کرد آن حسود 875

گفت او دزد و کژ است و کژنشین ** حیز و نامرد و چنان است و چنین‏

گفت پیوسته بده ست او راست گو ** راست گویی من ندیده ستم چو او

راست گویی در نهادش خلقتی است ** هر چه گوید من نگویم تهمتی است‏

کژ ندانم آن نکو اندیش را ** متهم دارم وجود خویش را

باشد او در من ببیند عیبها ** من نبینم در وجود خود شها 880

هر کسی گر عیب خود دیدی ز پیش ** کی بدی فارغ خود از اصلاح خویش‏

غافلند این خلق از خود ای پدر ** لاجرم گویند عیب همدگر

من نبینم روی خود را ای شمن ** من ببینم روی تو تو روی من‏

آن کسی که او ببیند روی خویش ** نور او از نور خلقان است بیش‏

گر بمیرد دید او باقی بود ** ز انکه دیدش دید خلاقی بود 885

نور حسی نبود آن نوری که او ** روی خود محسوس بیند پیش رو

گفت اکنون عیبهای او بگو ** آن چنان که گفت او از عیب تو

تا بدانم که تو غم خوار منی ** کدخدای ملکت و کار منی‏

گفت ای شه من بگویم عیبهاش ** گر چه هست او مر مرا خوش خواجه‏تاش‏

عیب او مهر و وفا و مردمی ** عیب او صدق و ذکا و هم دمی‏ 890

کمترین عیبش جوانمردی و داد ** آن جوانمردی که جان را هم بداد

صد هزاران جان خدا کرده پدید ** چه جوانمردی بود کان را ندید

ور بدیدی کی به جان بخلش بدی ** بهر یک جان کی چنین غمگین شدی‏

بر لب جو بخل آب آن را بود ** کاو ز جوی آب نابینا بود

گفت پیغمبر که هر که از یقین ** داند او پاداش خود در یوم دین‏ 895

که یکی را ده عوض می‏آیدش ** هر زمان جودی دگرگون زایدش‏

جود جمله از عوضها دیدن است ** پس عوض دیدن ضد ترسیدن است‏

بخل نادیدن بود اعواض را ** شاد دارد دید در خواض را

پس به عالم هیچ کس نبود بخیل ** ز انکه کس چیزی نبازد بی‏بدیل‏

پس سخا از چشم آمد نه ز دست ** دید دارد کار جز بینا نرست‏ 900

عیب دیگر این که خود بین نیست او ** هست او در هستی خود عیب جو

عیب گوی و عیب جوی خود بده ست ** با همه نیکو و با خود بد بده ست‏

گفت شه جلدی مکن در مدح یار ** مدح خود در ضمن مدح او میار

ز انکه من در امتحان آرم و را ** شرمساری آیدت در ما ورا

قسم غلام در صدق و وفای یار خود از طهارت ظن خود

گفت نه و الله و بالله العظیم ** مالک الملک و به رحمان و رحیم‏ 905

آن خدایی که فرستاد انبیا ** نه به حاجت بل به فضل و کبریا

آن خداوندی که از خاک ذلیل ** آفرید او شهسواران جلیل‏

پاکشان کرد از مزاج خاکیان ** بگذرانید از تک افلاکیان‏

بر گرفت از نار و نور صاف ساخت ** وانگه او بر جمله‏ی انوار تاخت‏

آن سنا برقی که بر ارواح تافت ** تا که آدم معرفت ز آن نور یافت‏ 910