هر مزاجی را عناصر مایه‌است ** وین مزاجت برتر از هر پایه است

این مزاجت از جهان منبسط ** وصف وحدت را کنون شد ملتقط

ای دریغا عرصه‌ی افهام خلق ** سخت تنگ آمد ندارد خلق حلق

ای ضیاء الحق بحذق رای تو ** حلق بخشد سنگ را حلوای تو

کوه طور اندر تجلی حلق یافت ** تا که می نوشید و می را بر نتافت 15

صار دکا منه وانشق الجبل ** هل رایتم من جبل رقص الجمل

لقمه‌بخشی آید از هر کس به کس ** حلق‌بخشی کار یزدانست و بس

حلق بخشد جسم را و روح را ** حلق بخشد بهر هر عضوت جدا

این گهی بخشد که اجلالی شوی ** وز دغا و از دغل خالی شوی

تا نگویی سر سلطان را به کس ** تا نریزی قند را پیش مگس 20

گوش آنکس نوشد اسرار جلال ** کو چو سوسن صدزبان افتاد و لال

حلق بخشد خاک را لطف خدا ** تا خورد آب و بروید صد گیا

باز خاکی را ببخشد حلق و لب ** تا گیاهش را خورد اندر طلب

چون گیاهش خورد حیوان گشت زفت ** گشت حیوان لقمه‌ی انسان و رفت

باز خاک آمد شد اکال بشر ** چون جدا شد از بشر روح و بصر 25

ذره‌ها دیدم دهانشان جمله باز ** گر بگویم خوردشان گردد دراز

برگها را برگ از انعام او ** دایگان را دایه لطف عام او

رزقها را رزقها او می‌دهد ** زانک گندم بی غذایی چون زهد

نیست شرح این سخن را منتهی ** پاره‌ای گفتم بدانی پاره‌ها

جمله عالم آکل و ماکول دان ** باقیان را مقبل و مقبول دان 30

این جهان و ساکنانش منتشر ** وان جهان و سالکانش مستمر

این جهان و عاشقانش منقطع ** اهل آن عالم مخلد مجتمع

پس کریم آنست کو خود را دهد ** آب حیوانی که ماند تا ابد

باقیات الصالحات آمد کریم ** رسته از صد آفت و اخطار و بیم

گر هزارانند یک کس بیش نیست ** چون خیالاتی عدد اندیش نیست 35

آکل و ماکول را حلقست و نای ** غالب و مغلوب را عقلست و رای

حلق بخشید او عصای عدل را ** خورد آن چندان عصا و حبل را

واندرو افزون نشد زان جمله اکل ** زانک حیوانی نبودش اکل و شکل

مر یقین را چون عصا هم حلق داد ** تا بخورد او هر خیالی را که زاد

پس معانی را چو اعیان حلقهاست ** رازق حلق معانی هم خداست 40

پس ز مه تا ماهی هیچ از خلق نیست ** که بجذب مایه او را حلق نیست

حلق جان از فکر تن خالی شود ** آنگهان روزیش اجلالی شود

شرط تبدیل مزاج آمد بدان ** کز مزاج بد بود مرگ بدان

چون مزاج آدمی گل‌خوار شد ** زرد و بدرنگ و سقیم و خوار شد

چون مزاج زشت او تبدیل یافت ** رفت زشتی از رخش چون شمع تافت 45

دایه‌ای کو طفل شیرآموز را ** تا بنعمت خوش کند پدفوز را

گر ببندد راه آن پستان برو ** برگشاید راه صد بستان برو

زانک پستان شد حجاب آن ضعیف ** از هزاران نعمت و خوان و رغیف

پس حیات ماست موقوف فطام ** اندک اندک جهد کن تم الکلام

ون جنین بد آدمی بد خون غذا ** از نجس پاکی برد مومن کذا 50

از فطام خون غذااش شیر شد ** وز فطام شیر لقمه‌گیر شد

وز فطام لقمه لقمانی شود ** طالب اشکار پنهانی شود

گر جنین را کس بگفتی در رحم ** هست بیرون عالمی بس منتظم

یک زمینی خرمی با عرض و طول ** اندرو صد نعمت و چندین اکول

کوهها و بحرها و دشتها ** بوستانها باغها و کشتها 55

آسمانی بس بلند و پر ضیا ** آفتاب و ماهتاب و صد سها

از جنوب و از شمال و از دبور ** باغها دارد عروسیها و سور

در صفت ناید عجایبهای آن ** تو درین ظلمت چه‌ای در امتحان

خون خوری در چارمیخ تنگنا ** در میان حبس و انجاس و عنا

او بحکم حال خود منکر بدی ** زین رسالت معرض و کافر شدی 60