آینه‌ی روشن که شد صاف و ملی ** جهل باشد بر نهادن صیقلی

Aydın ayna saf ve cilâlı bir halde iken onu cilâlamaya kalkışmak bilgisizliktir.

پیش سلطان خوش نشسته در قبول ** زشت باشد جستن نامه و رسول 1405

Padişah tarafından kabul edilip huzurunda oturduktan sonra mektup ve elçi araştırmak çirkin bir şeydir.

داستان مشغول شدن عاشقی به عشق‌نامه خواندن و مطالعه کردن عشق‌نامه درحضور معشوق خویش و معشوق آن را ناپسند داشتن کی طلب الدلیل عند حضور المدلول قبیح والاشتغال بالعلم بعد الوصول الی المعلوم مذموم

Bir âşığın, mâşukunun huzurunda aşk mektubu okuması, sevgilinin bu hareketi beğenmemesi, delâlet edilen şey meydana geldikten sonra delil aramak çirkin bir şeydir, bilinen şeye ulaşıldıktan sonra bilgi ile uğraşmak kötü bir şeydir

آن یکی را یار پیش خود نشاند ** نامه بیرون کرد و پیش یار خواند

Sevgili âşıklarından birisini huzuruna çağırdı. Âşık aşk mektubunu çıkarıp sevgilisinin huzurunda okumaya başladı.

بیتها در نامه و مدح و ثنا ** زاری و مسکینی و بس لابه‌ها

Mektupta beyitler, övüşler, ihtiyaç ve âciz yoksulluk… Birçok lâflar vardı.

گفت معشوق این اگر بهر منست ** گاه وصل این عمر ضایع کردنست

Mâşuk dedi ki: “Eğer bu okuma, benim içinse vuslat zamanı ömür zayi etmektir bu!

من به پیشت حاضر و تو نامه خوان ** نیست این باری نشان عاشقان

Ben yanımdayım, sen mektup okuyorsun. Bu âşıklık alâmeti değil ki!”

گفت اینجا حاضری اما ولیک ** من نمی‌یایم نصیب خویش نیک 1410

Âşık dedi ki: “Doğru, sen buradasın ama ben, istediğim zevki, istediğim gibi bulamıyorum ki,

آنچ می‌دیدم ز تو پارینه سال ** نیست این دم گرچه می‌بینم وصال

Geçen yıl senden aldığım zevki, şimdi vuslatına erişmiş olduğum halde alamıyorum.

من ازین چشمه زلالی خورده‌ام ** دیده و دل ز آب تازه کرده‌ام

Ben bu kaynaktan arı, duru su içtim, o suyla gözümü de yeniledim, gönlümü de.

چشمه می‌بینم ولیکن آب نی ** راه آبم را مگر زد ره‌زنی

Şimdi kaynağı görüyorum ama su yok. Yoksa suyolumu birisi mi kesti” dedi.

گفت پس من نیستم معشوق تو ** من به بلغار و مرادت در قتو

Mâşuk dedi ki: “Şu halde ben, senin sevgilin değilim. Ben Bulgar Türküyüm, sen Katu Türkü istiyorsun.

عاشقی تو بر من و بر حالتی ** حالت اندر دست نبود یا فتی 1415

Sen bana değil, bir hale âşıksın. Fakat yiğidim, hal elde kalmaz ki.

پس نیم کلی مطلوب تو من ** جزو مقصودم ترا اندرز من

Senin tamamıyla istediğin ben değilim. Âlemde istediğin şeyin bir kısımcağızı da ben de var.

خانه‌ی معشوقه‌ام معشوق نی ** عشق بر نقدست بر صندوق نی

Sevgilin değilim, sevgilinin eviyim. Hâlbuki aşk, peşindir, eldedir; sandıkta değil!

هست معشوق آنک او یکتو بود ** مبتدا و منتهاات او بود

Sevgili, tek olan sevgiliye derler. Gelişin de ondandır, sonuncu gidişin de ona!

چون بیابی‌اش نمانی منتظر ** هم هویدا او بود هم نیز سر

Onu buldun mu başkasını beklemezsin gayri. Ortada görünüp duran da odur, gizli olan da o!

میر احوالست نه موقوف حال ** بنده‌ی آن ماه باشد ماه و سال 1420

O hallere sahip bir hâkimdir, mahkûm değil. Aylar, yıllar, o ay yüzlünün kuludur, kölesidir.

چون بگوید حال را فرمان کند ** چون بخواهد جسمها را جان کند

Dilerse söyler, hâle ferman eder… Dilerse hükmeder, cisimleri can haline getirir.

منتها نبود که موقوفست او ** منتظر بنشسته باشد حال‌جو

Bekleyip duran, oturup hal arayan, hal bekleyen kişi, işin sonuna varmış değildir.

کیمیای حال باشد دست او ** دست جنباند شود مس مست او

Sona varan kişinin eli, hal kimyasıdır, elini oynattı mı bakır, sarhoş bir hale gelir, altın olur.

گر بخواهد مرگ هم شیرین شود ** خار و نشتر نرگس و نسرین شود

Dilerse söyler, hale ferman eder… Dilerse, hükdiken ve neşter, nerkis ve ağustos gülü kesilir.

آنک او موقوف حالست آدمیست ** کو بحال افزون و گاهی در کمیست 1425

Hâle mahkûm olansa hal gelince derecesi artan, halsiz kalınca rütbesi eksilen bir adamdır.

صوفی ابن الوقت باشد در منال ** لیک صافی فارغست از وقت و حال

Hulâsa sofi “İbn-al vakit” tir, fakat vakitten de kurtulmuştur, halden de.

حالها موقوف عزم و رای او ** زنده از نفخ مسیح‌آسای او

Haller, onun azmine onun reyine mahkûmdur. Haller, onun Mesih’in nefesine benzeyen nefesleriyle diridir.

عاشق حالی نه عاشق بر منی ** بر امید حال بر من می‌تنی

Sense hale âşıkısın, bana değil. Sen, bir hale sahip olmak ümidiyle benim etrafımda dönüp dolaşıyorsun.

آنک یک دم کم دمی کامل بود ** نیست معبود خلیل آفل بود

Bir an eksilen, bir an artıp kemâl bulan hal, Halil’in mâbudu olamaz, batar gider.

وانک آفل باشد و گه آن و این ** نیست دلبر لا احب افلین 1430

Batıp giden, gâh böyle, gâh şöyle olan güzel değildir, ben batıp gidenleri sevmem.

آنک او گاهی خوش و گه ناخوشست ** یک زمانی آب و یک دم آتشست

Bazen hoş, bazen nahoş olan, bir zaman su, bir zaman ateş kesilen,

برج مه باشد ولیکن ماه نه ** نقش بت باشد ولی آگاه نه

Ayın burcudur ama ay değil… Put gibi güzeldir, ama güzelliğinden haberi bile yok!

هست صوفی صفاجو ابن وقت ** وقت را همچون پدر بگرفته سخت

Saf sofi, "İbn-al vakit"tir ama vaktin babasıymış gibi vakti adamakıllı avucunun içine almıştır.

هست صافی غرق عشق ذوالجلال ** ابن کس نه فارغ از اوقات و حال

Bu çeşit sofi, tamamıyla ululuk sahibi Allah’ın nuruna gark olmuştur. Kimsenin oğlu değildir o… vakitlerden de kurtulmuştur, hallerden de!

غرقه‌ی نوری که او لم یولدست ** لم یلد لم یولد آن ایزدست 1435

Doğurmayan nura batmıştır. Doğmayan, doğurmayan zatsa ancak Allah’tır.

رو چنین عشقی بجو گر زنده‌ای ** ورنه وقت مختلف را بنده‌ای

Diriysen yürü, böyle bir aşk ara… Yoksa birbirine aykırı vakitlere kulsun.

منگر اندر نقش زشت و خوب خویش ** بنگر اندر عشق و در مطلوب خویش

Çirkin, güzel nakışlara bakma da kendi aşkına, kendi dileğine bak!

منگر آنک تو حقیری یا ضعیف ** بنگر اندر همت خود ای شریف

Hor musun, zayıf mı? Buna bakma da ey kadri yüce kişi, himmetine, gayretine bak!

تو به هر حالی که باشی می‌طلب ** آب می‌جو دایما ای خشک‌لب

Ne halde olursan ol, boş durma, ey dudakları kurumuş susuz, daima su araştır!

کان لب خشکت گواهی می‌دهد ** کو بخر بر سر منبع رسد 1440

O susuz, o kupkuru dudağın yok mu? O dudak, sudan haber verme de… Nihayet kaynağa ulaşacağını bildirmede.

خشکی لب هست پیغامی ز آب ** که بمات آرد یقین این اضطراب

Dudak kuruluğu, suyu haber verir… Bu eziyet, bu susuzluk, muhakkak suya ulaşacağına delâlet der;

کین طلب‌کاری مبارک جنبشیست ** این طلب در راه حق مانع کشیست

Bu aramak yok mu, kutlu bir iştir. Hak yolundaki bu istek, maniler giderir.

این طلب مفتاح مطلوبات تست ** این سپاه و نصرت رایات تست

Bu istek, dileklerinin anahtarıdır. Bu istek, senin ordundur, bayraklarının yardımcısıdır.

این طلب همچون خروسی در صیاح ** می‌زند نعره که می‌آید صباح

Bu istek, horoz gibi “Sabah geliyor” diye nara atarak müjdeler verir.

گرچه آلت نیستت تو می‌طلب ** نیست آلت حاجت اندر راه رب 1445

Âletin yoksa bile iste ara… Allah yolunda âlete ihtiyaç yoktur.

هر که را بینی طلب‌کار ای پسر ** یار او شو پیش او انداز سر

Oğul, kimi arayıcı görürsen ona dost ol, önünde baş indir.

کز جوار طالبان طالب شوی ** وز ظلال غالبان غالب شوی

De isteklilerin civarında sen de istekli ol… Galiplerin sayesinde sen de galebe et!

گر یکی موری سلیمانی بجست ** منگر اندر جستن او سست سست

Karınca Süleymanlık dilerse onun bu dileğini hor görme, himmetine bak!

هرچه داری تو ز مال و پیشه‌ای ** نه طلب بود اول و اندیشه‌ای

Elinde mala, sanat ve hünere dair ne varsa önce onu istemez, düşünmez miydin, ona bu sayede nail olmadın mı?

حکایت آن شخص کی در عهد داود شب و روز دعا می‌کرد کی مرا روزی حلال ده بی رنج

Davut aleyhisselâm zamanında bir adamın gece gündüz “Yarabbi, bana eziyetsiz ve helâl rızık ver” diye dua etmesi

آن یکی در عهد داوود نبی ** نزد هر دانا و پیش هر غبی 1450

Birisi, Davut Peygamber zamanında her akıllı ve ahmak adamın yanında,

این دعا می‌کرد دایم کای خدا ** ثروتی بی رنج روزی کن مرا

Daima şöyle dua edip dururdu. “Yarabbi, bana zahmetsiz, eziyetsiz bir rızık bir servet ver.

چون مرا تو آفریدی کاهلی ** زخم‌خواری سست‌جنبی منبلی

Beni tembel, hor, hakir, ağır ve miskin yaratan sensin.

بر خران پشت‌ریش بی‌مراد ** بار اسپان و استران نتوان نهاد

Zayıf ve sırtı yaralı eşeklere, atlarla katırlara yüklenen yük yüklenemez ki.