مرغ و ماهی داند آن ابهام را ** که ستودم مجمل این خوش‌نام را

Ben o güzelim adı pek kısa bir tarzda övdüm; bunu kuş da biliyor, balık da!

تا برو آه حسودان کم وزد ** تا خیالش را به دندان کم گزد

Sebebi de şu: Hasetçiler, kıskanıp haset ederek ah etmesinler, hayalini dişleriyle dişlemesinler!

خود خیالش را کجا یابد حسود ** در وثاق موش طوطی کی غنود

Ama zaten hasetçi, onun hayalini nereden bulacak? Hiç fare deliğinde dudu kuşu oturur mu?

آن خیال او بود از احتیال ** موی ابروی ویست آن نه هلال 2120

O hasetçinin gördüğü hayal, onun hayali değildir ki… O hilâl değil, onun kendi kaşının kılı!

مدح تو گویم برون از پنج و هفت ** بر نویس اکنون دقوقی پیش رفت

Ben seni beş duyguyla yedi kat göğe sığmayacak bir şekilde öveceğim. Şimdi yaz bakalım: Dekukî ileri geçip imam oldu.

پیش رفتن دقوقی به امامت آن قوم

Dekukî’nin ileri geçip onlara imam olması

در تحیات و سلام الصالحین ** مدح جمله‌ی انبیا آمد عجین

Tahiyatta, salih kişilere selâm verilirken bütün peygamberler methedilmiş olur; hepsinin methi, birbiriyle yoğururlar.

مدحها شد جملگی آمیخته ** کوزه‌ها در یک لگن در ریخته

Medihler, birbirine karışır, âdeta testilerdeki sular, bir leğene dökülür.

زانک خود ممدوح جز یک بیش نیست ** کیشها زین روی جز یک کیش نیست

Çünkü övülen, bir kişiden daha fazla değildir ki. Bundan dolayı dinler, mezhepler, ancak tek bir mezhepten ibarettir.

دان که هر مدحی بنور حق رود ** بر صور و اشخاص عاریت بود 2125

Bil ki her övüş, Allah nuruna varır, ulaşır; suretlerle şahısları övüşse âriyettir.

مدحها جز مستحق را کی کنند ** لیک بر پنداشت گم‌ره می‌شوند

Müstahak olmayanı kim metheder ki? Fakat bilmeyenler, şunu bunu methediyor sanırlar da yol azıtırlar.

همچو نوری تافته بر حایطی ** حایط آن انوار را چون رابطی

Bu, şuna benzer: bir duvara herhangi bir nurdur vurur. Duvar o nurun aksetmesine bir vasıtadır.

لاجرم چون سایه سوی اصل راند ** ضال مه گم کرد و ز استایش بماند

Fakat ayın aksi aslına ulaştı mı, yol azıtan kişi ayı kaybeder, övüşü terk eder.

یا ز چاهی عکس ماهی وا نمود ** سر بچه در کرد و آن را می‌ستود

Yahut da ay, bir kuyuya akseder, adam da bu aksi görür, başını kuyuya uzatır, bakar durur.

در حقیقت مادح ماهست او ** گرچه جهل او بعکسش کرد رو 2130

Methe başlarsa hakikatte ayı metheder, isterse bilgisizlikle ayın aksine yüz tutmuş olsun.

مدح او مه‌راست نه آن عکس را ** کفر شد آن چون غلط شد ماجرا

Övüşü aya aittir, ayın aksine ait değil. Fakat birisi, Hakk’ı övmez de mahlûku överse yanlış bir iş yapmış olur ki bu, küfürdür.

کز شقاوت گشت گم‌ره آن دلیر ** مه به بالا بود و او پنداشت زیر

Bu işi yapan kötülükten yolunu kaybetmiştir. Ay, gökyüzündeyken o, aşağıda sanmıştır.

زین بتان خلقان پریشان می‌شوند ** شهوت رانده پشیمان می‌شوند

Halk bu put gibi güzellere kapılıp perişan olur; şehvete uyup onlara dokunan pişman olur.

زآنک شهوت با خیالی رانده است ** وز حقیقت دورتر وا مانده است

Çünkü bir hayale şehvetlenirler, hakikatten çok uzakta kalırlar.

با خیالی میل تو چون پر بود ** تا بدان پر بر حقیقت بر شود 2135

Hayale meylin yok mu? Senin için bir kanada benzer. O kanatla uçar, hakikatte yükselirsin.

چون براندی شهوتی پرت بریخت ** لنگ گشتی و آن خیال از تو گریخت

Fakat şehvete uydun mu kanadın dökülür, topal kalırsın, o hayal de senden kaçar gider.

پر نگه دار و چنین شهوت مران ** تا پر میلت برد سوی جنان

Kanadını koru, şehvete kapılma da meyil kanadın seni cennetlere yüceltsin.

خلق پندارند عشرت می‌کنند ** بر خیالی پر خود بر می‌کنند

Halk kendilerini güzel yaşıyoruz, zevk ve işrette bulunuyoruz sanır ama onlar, bir hayal uğruna kendi kanatlarını kendileri yolarlar.

وام‌دار شرح این نکته شدم ** مهلتم ده معسرم زان تن زدم

Bu nükteyi başka bir yerde anlatmak borcum olsun… Şimdi bana mühlet ver, halim yok, susayım.

اقتدا کردن قوم از پس دقوقی

O kavmin Dekukî’ye uyması

پیش در شد آن دقوقی در نماز ** قوم همچون اطلس آمد او طراز 2140

Dekukî, namaz kıldırmak üzere onların önüne geçti, o kadar birleştiler, o kadar kaynaştılar ki sanki onlar atlas bir kumaştı, Dekukî de o kumaşın sırması, süsü!

اقتدا کردند آن شاهان قطار ** در پی آن مقتدای نامدار

O padişahlar, saf olup o ünlü imama uydular.

چونک با تکبیرها مقرون شدند ** همچو قربان از جهان بیرون شدند

Tekbir getirince kurbanlık koç gibi âlemden çıktılar.

معنی تکبیر اینست ای امام ** کای خدا پیش تو ما قربان شدیم

Ey ulu tekbirin manası şudur: Yarabbi, huzurunda kurbanız.

وقت ذبح الله اکبر می‌کنی ** همچنین در ذبح نفس کشتنی

Koyun keserken “Allahu ekber-Allah uludur” dersin ya o geberesi nefsi keserken de bu söz söylenir.

تن چو اسمعیل و جان همچون خلیل ** کرد جان تکبیر بر جسم نبیل 2145

Ten İsmail’e benzer, can Halil’e, can bu semiz bedeni yaptırdı da tekbir getirdi mi,

گشت کشته تن ز شهوتها و آز ** شد به بسم الله بسمل در نماز

Ten kesilir, şehvetlerden hırslardan kurtulur, besmeleyle kesilmiş temiz bir kurban haline gelir.

چون قیامت پیش حق صفها زده ** در حساب و در مناجات آمده

Kıyamette olduğu gibi Hak huzurunda saf kurulur, hesaba, Allah ile konuşup görüşmeye girişilir.

ایستاده پیش یزدان اشک‌ریز ** بر مثال راست‌خیز رستخیز

Allah huzurunda, gözyaşları dökerek ayakta durmak, kıyamet gününde kabirden kalkıp mahşer yerinde dikilmeye benzer.

حق همی‌گوید چه آوردی مرا ** اندرین مهلت که دادم من ترا

Hak, “Sana bunca zamandır mühlet verdim, bana ne getirdin?

عمر خود را در چه پایان برده‌ای ** قوت و قوت در چه فانی کرده‌ای 2150

Ömrünü neyle bitirdin, verdiğim gıdayı, ihsan ettiğim kuvveti ne uğruna mahvettin,

گوهر دیده کجا فرسوده‌ای ** پنج حس را در کجا پالوده‌ای

Gözünün nurunu nerelerde tükettin, beş duygunu nerelerde yıprattın?

چشم و هوش و گوش و گوهرهای عرش ** خرج کردی چه خریدی تو ز فرش

Gözünü, kulağını, aklını, arşa ait bütün cevherlerini harcadın… ferş âleminden bunlara karşılık ne satın aldın?

دست و پا دادمت چون بیل و کلند ** من ببخشیدم ز خود آن کی شدند

Sana kazma ve bel gibi el ve ayak verdim. Onları sana bizzat ben bağışlamıştım, ne yaptın onları?” der.

همچنین پیغامهای دردگین ** صد هزاران آید از حضرت چنین

Hak’tan buna benzer seni dertlere uğratan yüz binlerce haberler gelir.

در قیام این کفتها دارد رجوع ** وز خجالت شد دوتا او در رکوع 2155

Kıyamdayken kula gelen bu haberlerden kul utanır, iki büklüm olur, rükûa varır.

قوت استادن از خجلت نماند ** در رکوع از شرم تسبیحی بخواند

Utanmadan ayakta durmaya kudreti kalmaz, rükûda Allah’ı tespih eder.

باز فرمان می‌رسد بردار سر ** از رکوع و پاسخ حق بر شمر

Allah’tan “Başını kaldır, rükûdan kıyama dön de Allah’ın sorgularına birer birer cevap ver” fermanı gelir.

سر بر آرد از رکوع آن شرمسار ** باز اندر رو فتد آن خام‌کار

O utanan kul, rükûdan başını kaldırır. Fakat olgun bir iş yapamamış olduğundan bu sefer yüzüstü düşer.

باز فرمان آیدش بردار سر ** از سجود و وا ده از کرده خبر

Yine emir gelir: “ Başını kaldır, secdeden kalk da yaptıklarından haber ver!”

سر بر آرد او دگر ره شرمسار ** اندر افتد باز در رو همچو مار 2160

Tekrar utana utana başını kaldırır ama yine yılan gibi yüzüstü düşüverir!

باز گوید سر بر آر و باز گو ** که بخواهم جست از تو مو بمو

Allah, tekrar “ Başını kaldır da şöyle. Kıldan kıla yaptıklarını araştırmak istiyorum” der.

قوت پا ایستادن نبودش ** که خطاب هیبتی بر جان زدش

Artık ayakta durmaya kuvveti kalmadığından, Allah’ın heybetli hitabı, canına tesir etmiş olduğundan,

پس نشیند قعده زان بار گران ** حضرتش گوید سخن گو با بیان

O ağır yükün altında, yere oturur. Allah “Söyle bana…

نعمتت دادم بگو شکرت چه بود ** دادمت سرمایه هین بنمای سود

Sana nimet verdim, nasıl şükrettin? Sermaye verdim, hadi, göster kazandığını!” der.

رو بدست راست آرد در سلام ** سوی جان انبیا و آن کرام 2165

Kul, sağ yanına dönüp peygamberlere, o ululara selâm verir;

یعنی ای شاهان شفاعت کین لیم ** سخت در گل ماندش پای و گلیم

“Padişahlar, bu kötü kişiye şefaat edin… Ayağım da balçıkta kaldı, kilimim de” der.

بیان اشارت سلام سوی دست راست در قیامت از هیبت محاسبه حق از انبیا استعانت و شفاعت خواستن

Namazda sağ tarafa selâm vermek, kıyamette Allah’ın hesaba çekmesinden korkarak peygamberlerden yardım dilemeye, onlardan şefaat istemeye işarettir