هر که جنس اوست یار او شود ** جز مگر داود کان شیخت بود

Kim onun cinsiyse ona dost olur. Ancak şeyhin olan Davut müstesna!

کو مبدل گشت و جنس تن نماند ** هر که را حق در مقام دل نشاند

Çünkü o varlığını tebdil etmiştir. Allah, kimi gönül makamına vasıl ederse o kişide ten cinsiyeti kalmaz.

خلق جمله علتی‌اند از کمین ** یار علت می‌شود علت یقین

Halk, umumiyetle bu cihan içinde illetlidir. İllet, şüphe yok ki illete dosttur.

هر خسی دعوی داودی کند ** هر که بی تمییز کف در وی زند

Her aşağılık kişi Davutluk dâvasına kalkışır. Anlamayan kişiler de ona yapışır.

از صیادی بشنود آواز طیر ** مرغ ابله می‌کند آن سوی سیر 2565

Ahmak kuş, avcıdan kuş sesi duyar da o tarafa uçar gider.

نقد را از نقل نشناسد غویست ** هین ازو بگریز اگر چه معنویست

Davut olmadığı halde Davutluk dâvasına kalkışan, kendi malı olan şeyle başkasından naklettiği şeyi ayırt edemez, sapıktır o kişi. Kendine gel de manevi bir adam bile olsa kaç ondan!

رسته و بر بسته پیش او یکیست ** گر یقین دعوی کند او در شکیست

Onun yanında kurtulmuş kişiyle bağlı kişi birdir. Yakına eriştim diye iddia etse de şüphededir.

این چنین کس گر ذکی مطلقست ** چونش این تمییز نبود احمقست

Böyle adam, halk yanında zekâdan ibaret bile olsa mademki kendisinde bu anlayış, bu ayırt ediş yok ahmaktır!

هین ازو بگریز چون آهو ز شیر ** سوی او مشتاق ای دانا دلیر

Kendine gel, ondan ceylân, aslandan nasıl kaçarsa öyle kaç! Ey bilgili yiğit, sakın onun yanına koşma!

گریختن عیسی علیه السلام فراز کوه از احمقان

İsa Aleyhisselâm’ın ahmaklardan dağa kaçması

عیسی مریم به کوهی می‌گریخت ** شیرگویی خون او می‌خواست ریخت 2570

Meryem oğlu İsa, sanki bir aslan kanını dökmek istiyormuş da ondan kaçıyormuş gibi bir dağa kaçıyordu.

آن یکی در پی دوید و گفت خیر ** در پیت کس نیست چه گریزی چو طیر

Birisi, ardından koşup dedi ki: “Hayrola… Peşinde kimse yok, neden böyle kuş gibi kaçıyorsun?”

با شتاب او آنچنان می‌تاخت جفت ** کز شتاب خود جواب او نگفت

İsa, öyle hızlı koşmaktaydı ki acelesinden cevap bile vermedi.

یک دو میدان در پی عیسی براند ** پس بجد جد عیسی را بخواند

Adam, bir müddet İsa’nı peşinden koştu, ardını bırakmayıp bağırdı:

کز پی مرضات حق یک لحظه بیست ** که مرا اندر گریزت مشکلیست

“Allah rızası için bir an olsun dur. Neden kaçıyorsun. Merak ettim.

از کی این سو می‌گریزی ای کریم ** نه پیت شیر و نه خصم و خوف و بیم 2575

Ardında ne aslan var, ne düşman… Ne bir şeyden korkmana lüzum var, ne bir şeyden ürkmene sebep! O tarafa doğru neden koşuyor, kimden kaçıyorsun a kerem sahibi?”

گفت از احمق گریزانم برو ** می‌رهانم خویش را بندم مشو

İsa dedi ki: “Bir ahmaktan kaçıyorum. Yürü, benim yolumu kesme, kendimi kurtarayım!”

گفت آخر آن مسیحا نه توی ** که شود کور و کر از تو مستوی

Adam dedi ki: “Körün gözlerini, sağırın kulağına açan Mesih sen değil misin?

گفت آری گفت آن شه نیستی ** که فسون غیب را ماویستی

İsa “Evet, benim” dedi. Adam “gayb afsunlarına me’va olan.

چون بخوانی آن فسون بر مرده‌ای ** برجهد چون شیر صید آورده‌ای

O afsunu ölüye okuyunca ölüyü, av bulmuş aslan gibi sıçrayıp dirilten padişah sen değil misin!” dedi.

گفت آری آن منم گفتا که تو ** نه ز گل مرغان کنی ای خوب‌رو 2580

İsa “Benim” dedi. Adam dedi ki: “A güzel yüzlü, topraktan kuşlar yapan sen değil misin?!”

گفت آری گفت پس ای روح پاک ** هرچه خواهی می‌کنی از کیست باک

İsa. “Evet benim” dedi. Adam “Peki, öyleyse ey tertemiz ruh, dilediğini yaparken kimden korkuyorsun?

با چنین برهان که باشد در جهان ** که نباشد مر ترا از بندگان

Âlemde bu kadar mucizelerin varken senin kullarından olmayan kim?”

گفت عیسی که به ذات پاک حق ** مبدع تن خالق جان در سبق

İsa dedi ki: “Teni eşsiz örneksiz yaratan, canı ezelden halk eden Allah’ın tertemiz zatına ant olsun…

حرمت ذات و صفات پاک او ** که بود گردون گریبان‌چاک او

Onun pak zatiyle sıfatları hakkı için… Felek bile yenini, yakasını yırtmış, ona âşık olmuştur.

کان فسون و اسم اعظم را که من ** بر کر و بر کور خواندم شد حسن 2585

O afsunu, o İsm-i Âzam’ı köre okudum, gözleri açıldı; sağıra okudum, kulakları duydu.

بر که سنگین بخواندم شد شکاف ** خرقه را بدرید بر خود تا بناف

Taş gibi dağa okudum, yarıldı göbeğine kadar hırkasını yırttı!

برتن مرده بخواندم گشت حی ** بر سر لاشی بخواندم گشت شی

Ölüye okudum dirildi. Hiçbir şey olmayan, vücudu bulunmayan şeye okudum, meydana geldi, bir şey oldu!

خواندم آن را بر دل احمق بود ** صد هزاران بار و درمانی نشد

Fakat ahmağın gönlüne yüz binlerce kere okudum, fayda vermedi.

سنگ خارا گشت و زان خو بر نگشت ** ریگ شد کز وی نروید هیچ کشت

Mermer bir kaya kesildi, ona tesir bile etmedi. Âdeta kuma döndü, ondan bir şey bitmesine imkân yok!”

گفت حکمت چیست کنجا اسم حق ** سود کرد اینجا نبود آن را سبق 2590

Adam, “Allah adının köre, sağıra ölüye tesir edip de ahmağa tesir ermemesinin hikmeti ne?

آن همان رنجست و این رنجی چرا ** او نشد این را و آن را شد دوا

Onlar da illet, bu da illet... Neden onlara tesir ediyor da buna tesir etmiyor?” dedi.

گفت رنج احمقی قهر خداست ** رنج و کوری نیست قهر آن ابتلاست

İsa dedi ki. “Ahmaklık, Allah kahrıdır. Hastalık, körlük, kahır değildir, bir iptilâdır.

ابتلا رنجیست کان رحم آورد ** احمقی رنجیست کان زخم آورد

İptilâ, acınacak bir illettir, ona kul da acır, Allah da… Fakat ahmaklık, öyle bir illettir ki ahmağa da mazarrat verir, onunla konuşana da!

آنچ داغ اوست مهر او کرده است ** چاره‌ای بر وی نیارد برد دست

Ahmağa vurulan dağ, Allah mührüdür. Ona bir çare bulmanın imkânı yok!”

ز احمقان بگریز چون عیسی گریخت ** صحبت احمق بسی خونها که ریخت 2595

İsa nasıl kaçtıysa sen de ahmaktan kaç! Ahmakla sohbet, nice kanlar döktü!

اندک اندک آب را دزدد هوا ** دین چنین دزدد هم احمق از شما

Hava, suyu yavaş yavaş çeker, alır ya… Ahmak da dininizi böyle çalar, böyle alır işte.

گرمیت را دزدد و سردی دهد ** همچو آن کو زیر کون سنگی نهد

Kıçının altına taş koymuş adamın harareti nasıl gider, o adam nasıl soğuk alırsa ahmak da sizden harareti, aşkı iştiyakı çalar, size soğukluk verir!

آن گریز عیسی نه از بیم بود ** آمنست او آن پی تعلیم بود

İsa’nın kaçışı korkudan değildi. O zaten emindi, fakat size öğretmek için kaçmıştı.

زمهریر ار پر کند آفاق را ** چه غم آن خورشید با اشراق را

Zemheri rüzgârları, âlemi doldursa bile o parlayıp duran güneşe ne gam?

قصه‌ی اهل سبا و حماقت ایشان و اثر ناکردن نصیحت انبیا در احمقان

Sebâlılar’ın ahmaklığı, peygamberlerin nasihatlarının o ahmaklara tesir etmemesi

یادم آمد قصه‌ی اهل سبا ** کز دم احمق صباشان شد وبا 2600

Hatırıma Sebalılar’ın hikâyesi geldi. Ahmaklık yüzünden seher yeli, onlara veba kesilmişti.

آن سبا ماند به شهر بس کلان ** در فسانه بشنوی از کودکان

Sebâ, çocuklardan duyduğun masallardaki gibi pek büyük bir şehirdi.

کودکان افسانه‌ها می‌آورند ** درج در افسانه‌شان بس سر و پند

Hani çocuklar masal söylerler ya… Fakat masallarında nice sırlar, nice öğütler vardır.

هزلها گویند در افسانه‌ها ** گنج می‌جو در همه ویرانه‌ها

Görünüşte saçma şeyler söylerler ama sen onları masal sanma sakın… Bütün viranelerde define aramaya koyul!

بود شهری بس عظیم و مه ولی ** قدر او قدر سکره بیش نی

Sebâ şehri, pek büyük, pek azametli bir şehirdi… Büyüklüğü bir tepsiden fazla değil!

بس عظیم و بس فراخ و بس دراز ** سخت زفت زفت اندازه‌ی پیاز 2605

Pek ulu, pek geniş, pek uzun, pek kocamandı… bir soğan kadar!

مردم ده شهر مجموع اندرو ** لیک جمله سه تن ناشسته‌رو

On şehir halkı oraya toplanmıştı; fakat hepsi de yüzleri yıkanmamış üç kişiden ibaret!

اندرو خلق و خلایق بی‌شمار ** لیک آن جمله سه خام پخته‌خوار

Orada sayısız adam vardı ama hepsi yalnız ölmüş hayvan eti yiyen o üç ham adam!

جان ناکرده به جانان تاختن ** گر هزارانست باشد نیم تن

Canana ulaşmayan, sevgiliye kavuşmaya çalışmayan can, binlerce bile olsa yarım tenden ibarettir.

آن یکی بس دور بین و دیده‌کور ** از سلیمان کور و دیده پای مور

Üç kişinin birisi pek uzakları görürdü, fakat gözü kör; Süleyman’ı görmezdi de karıncanın ayağını görürdü!

و آن دگر بس تیزگوش و سخت کر ** گنج و در وی نیست یک جو سنگ زر 2610

Öbürü pek keskin işitirdi, fakat sağır! Âdeta bir defineydi. İçinde yarım arpa kadar bile altın yok!