داند او خاصیت هر جوهری ** در بیان جوهر خود چون خری

که همی‌دانم یجوز و لایجوز ** خود ندانی تو یجوزی یا عجوز 2650

این روا و آن ناروا دانی ولیک ** تو روا یا ناروایی بین تو نیک

قیمت هر کاله می‌دانی که چیست ** قیمت خود را ندانی احمقیست

سعدها و نحسها دانسته‌ای ** ننگری سعدی تو یا ناشسته‌ای

جان جمله علمها اینست این ** که بدانی من کیم در یوم دین

آن اصول دین بدانستی ولیک ** بنگر اندر اصل خود گر هست نیک 2655

از اصولینت اصول خویش به ** که بدانی اصل خود ای مرد مه

صفت خرمی شهر اهل سبا و ناشکری ایشان

اصلشان بد بود آن اهل سبا ** می‌رمیدندی ز اسباب لقا

دادشان چندان ضیاع و باغ و راغ ** از چپ و از راست از بهر فراغ

بس که می‌افتاد از پری ثمار ** تنگ می‌شد معبر ره بر گذار

آن نثار میوه ره را می‌گرفت ** از پری میوه ره‌رو در شگفت 2660

سله بر سر در درختستانشان ** پر شدی ناخواست از میوه‌فشان

باد آن میوه فشاندی نه کسی ** پر شدی زان میوه دامنها بسی

خوشه‌های زفت تا زیر آمده ** بر سر و روی رونده می‌زده

مرد گلخن‌تاب از پری زر ** بسته بودی در میان زرین کمر

سگ کلیچه کوفتی در زیر پا ** تخمه بودی گرگ صحرا از نوا 2665

گشته آمن شهر و ده از دزد و گرگ ** بز نترسیدی هم از گرگ سترگ

گر بگویم شرح نعمتهای قوم ** که زیادت می‌شد آن یوما بیوم

مانع آید از سخنهای مهم ** انبیا بردند امر فاستقم

آمدن پیغامبران حق به نصیحت اهل سبا

سیزده پیغامبر آنجا آمدند ** گم‌رهان را جمله رهبر می‌شدند

که هله نعمت فزون شد شکر کو ** مرکب شکر ار بخسپد حرکوا 2670

شکر منعم واجب آید در خرد ** ورنه بگشاید در خشم ابد

هین کرم بینید وین خود کس کند ** کز چنین نعمت به شکری بس کند

سر ببخشد شکر خواهد سجده‌ای ** پا ببخشد شکر خواهد قعده‌ای

قوم گفته شکر ما را برد غول ** ما شدیم از شکر و از نعمت ملول

ما چنان پژمرده گشتیم ازعطا ** که نه طاعتمان خوش آید نه خطا 2675

ما نمی‌خواهیم نعمتها و باغ ** ما نمی‌خواهیم اسباب و فراغ

انبیا گفتند در دل علتیست ** که از آن در حق‌شناسی آفتیست

نعمت از وی جملگی علت شود ** طعمه در بیمار کی قوت شود

چند خوش پیش تو آمد ای مصر ** جمله ناخوش گشت و صاف او کدر

تو عدو این خوشیها آمدی ** گشت ناخوش هر چه بر وی کف زدی 2680

هر که اوشد آشنا و یار تو ** شد حقیر و خوار در دیدار تو

هر که او بیگانه باشد با تو هم ** پیش تو او بس مه‌است و محترم

این هم از تاثیر آن بیماریست ** زهر او در جمله جفتان ساریست

دفع آن علت بباید کرد زود ** که شکر با آن حدث خواهد نمود

هر خوشی کاید به تو ناخوش شود ** آب حیوان گر رسد آتش شود 2685

کیمیای مرگ و جسکست آن صفت ** مرگ گردد زان حیاتت عاقبت

بس غدایی که ز وی دل زنده شد ** چون بیامد در تن تو گنده شد

بس عزیزی که بناز اشکار شد ** چون شکارت شد بر تو خوار شد

آشنایی عقل با عقل از صفا ** چون شود هر دم فزون باشد ولا

آشنایی نفس با هر نفس پست ** تو یقین می‌دان که دم دم کمترست 2690

زانک نفسش گرد علت می‌تند ** معرفت را زود فاسد می‌کند

گر نخواهی دوست را فردا نفیر ** دوستی با عاقل و با عقل گیر

از سموم نفس چون با علتی ** هر چه گیری تو مرض را آلتی

گر بگیری گوهری سنگی شود ** ور بگیری مهر دل جنگی شود

ور بگیری نکته‌ی بکری لطیف ** بعد درکت گشت بی‌ذوق و کثیف 2695

که من این را بس شنیدم کهنه شد ** چیز دیگر گو بجز آن ای عضد

چیز دیگر تازه و نو گفته گیر ** باز فردا زان شوی سیر و نفیر

دفع علت کن چو علت خو شود ** هرحدیثی کهنه پیشت نو شود