حزم چه بود در دو تدبیر احتیاط ** از دو آن گیری که دورست از خباط

İhtiyat nedir? İki tedbir arasında tereddüde düşmeyip hangisi seni sürçtürmeyecekse onu yapmaktır.

آن یکی گوید درین ره هفت روز ** نیست آب و هست ریگ پای‌سوز

Birisi, “Bu yedi günlük yolda hiç su yoktur. Bütün yol ayakları yakıp kavuran kumluk” dese,

آن دگر گوید دروغست این بران ** که بهر شب چشمه‌ای بینی روان

Öbürü de “Yalan… Yürü de bak, her gece bir akan kaynak görürsün” dese,

حزم آن باشد که بر گیری تو آب ** تا رهی از ترس و باشی بر صواب 2845

İhtiyat kokudan kurtulmak ve doğruya ulaşmak için yanına su alıp yola düşmendir.

گر بود در راه آب این را بریز ** ور نباشد وای بر مرد ستیز

Yoksa su varsa, yanına aldığın suyu dök… Fakat ya yoksa… O vakit vay susuz yola düşenin haline!

ای خلیفه‌زادگان دادی کنید ** حزم بهر روز میعادی کنید

Ey halife oğulları, insaf edin de kıyamet günü için ihtiyatlı davranın!

آن عدوی کز پدرتان کین کشید ** سوی زندانش ز علیین کشید

O düşman yok mu, o düşman? Sizin atanıza da kin güttü de onu İliyyinden zindana attırdı.

آن شه شطرنج دل را مات کرد ** از بهشتش سخره‌ی آفات کرد

Gönül satrancının şahını bile mat etti de cennetten çıkarttı, belâlara uğrattı, maskara etti.

چند جا بندش گرفت اندر نبرد ** تا بکشتی در فکندش روی‌زرد 2850

Güreşte onu yere yıkmak, yüzünü sarartmak için onunla savaşa girişti, ona ne oyunlar oynadı.

اینچنین کردست با آن پهلوان ** سست سستش منگرید ای دیگران

Öyle bir pehlivana bile böyle oyunlar yapan düşmanı sakının, ehemmiyetsiz görmeyin!

مادر و بابای ما را آن حسود ** تاج و پیرایه بچالاکی ربود

O hasetçi, bizim anamızın, babamızın tacını tahtını bile el çabukluğuyla kapıverdi;

کردشان آنجا برهنه و زار و خوار ** سالها بگریست آدم زار زار

Onları, oracıkta, çırılçıplak, ağlayıp inler bir halde hor hakir bırakıverdi. Âdem, yıllarca zarı zarı ağladı.

که ز اشک چشم او رویید نبت ** که چرا اندر جریده‌ی لاست ثبت

Neden âsiler defterine kaydedildim diye öyle bir ağladı ki gözyaşlarının aktığı yerlerde nebatlar bitti!

تو قیاسی گیر طراریش را ** که چنان سرور کند زو ریش را 2855

Bir bak da hilebazlığını anla… Öyle bir ulu bile, onun hilesi yüzünden saçını, saklını yoldu.

الحذر ای گل‌پرستان از شرش ** تیغ لا حولی زنید اندر سرش

Ey balçığa tapanlar, onun şerrinden amanın aman… Onun kafasına “Lâ havle” kılıcını vurmaya bakın!

کو همی‌بیند شما را از کمین ** که شما او را نمی‌بینید هین

Pusudan sizi görüp durur, fakat siz onu görmezsiniz, gaflet etmeyin sakın!

دایما صیاد ریزد دانه‌ها ** دانه پیدا باشد و پنهان دغا

Avcı, daima taneler saçar… Saçtığı taneler görünür de yapacağı kötülük görünmez.

هر کجا دانه بدیدی الحذر ** تا نبندد دام بر تو بال و پر

Nerede tane görürsen sakın oradan. Sakın da tuzağa düşme, kolun, kanadın bağlanmasın!

زانک مرغی کو بترک دانه کرد ** دانه از صحرای بی تزویر خورد 2860

Taneyi bırakan kuş, o hilesiz, düzensiz ovanın tanelerini yer, doyar.

هم بدان قانع شد و از دام جست ** هیچ دامی پر و بالش را نبست

Ona kani olduğundan uzaktan kurtulur; hiçbir tuzağa düşmez; kolu kanadı bağlanmaz.

وخامت کار آن مرغ کی ترک حزم کرد از حرص و هوا

Hırs yüzünden havasına uyan ve ihtiyatı bırakan kuşun akıbeti

باز مرغی فوق دیواری نشست ** دیده سوی دانه دامی ببست

Bir kuş, bir duvarın üstüne kondu, tuzaktaki taneleri gördü.

یک نظر او سوی صحرا می‌کند ** یک نظر حرصش به دانه می‌کشد

Bir ovaya bakıyordu, gönlü orasını çekmekteydi; bir de tanelere bakıyordu, hırsı kendisini oraya sürüklemekteydi.

این نظر با آن نظر چالیش کرد ** ناگهانی از خرد خالیش کرد

Bu iki istek arasında çırpındı, durdu… Nihayet aklı başından gitti; tanelere tamah etti, uzağa düştü!

باز مرغی کان تردد را گذاشت ** زان نظر بر کند و بر صحرا گماشت 2865

Başka bir kuş da bu tereddüdü bıraktı, tanelere meyletmedi, sahraya uçup gitti.

شاد پر و بال او بخا له ** تا امام جمله آزادان شد او

Neşeli bir surette kol kanat açtı; ne mutlu ona! Bütün hürlerin ulusu, başı oldu.

هر که او را مقتدا سازد برست ** در مقام امن و آزادی نشست

Onu kendisine baş yapan da kurtuldu, emniyet makamına ulaştı.

زانک شاه حازمان آمد دلش ** تا گلستان و چمن شد منزلش

Çünkü bu kuşun gönlü, ihtiyata riayet edenlerin padişahı kesildi de konağı, güllükler, çimenlikler dolu!

حزم ازو راضی و او راضی ز حزم ** این چنین کن گر کنی تدبیر و عزم

O ihtiyatından razı, ihtiyatı ondan memnun… İşte sen de tedbirde bulunacaksan böyle bir tedbirde bulun, bu işe sarılacaksan böyle bir işe sarıl!

بارها در دام حرص افتاده‌ای ** حلق خود را در بریدن داده‌ای 2870

Nice defalar hırs tuzağına düştün, boğazını kesilmeye teslim ettin!

بازت آن تواب لطف آزاد کرد ** توبه پذرفت و شما را شاد کرد

Tövbeler kabul eden Allah, yine seni azat etti, tövbeni kabul ederek seni neşelendirdi.

گفت ان عدتم کذا عدنا کذا ** نحن زوجنا الفعال بالجزا

“Tövbenizi bozar, kötülüğe başlarsanız biz de tekrar size azap ederiz. Biz yapılan işlere uygun karşılıkları çift ettik” dedi.

چونک جفتی را بر خود آورم ** آید آن را جفتش دوانه لاجرم

Bir kadının kocasını yahut bir kocanın karısını alıp bir yere götürsen eşi de koşa koşa mutlaka onun yanına gelir.

جفت کردیم این عمل را با اثر ** چون رسد جفتی رسد جفتی دگر

Bu yapılan işleri de eserleriyle çift yarattık… Bir amelde bulundun mu mutlaka eşi de zuhur eder.

چون رباید غارتی از جفت شوی ** جفت می‌آید پس او شوی‌جوی 2875

Birisi gelip bir karının kocasını esir ederek götürse karısı, kocasını araya araya çıkagelir.

بار دیگر سوی این دام آمدیت ** خاک اندر دیده‌ی توبه زدیت

Sen de bir kere daha bu tuzağa geldin, bir kere daha tövbenin gözüne toprak serptin!

بازتان تواب بگشاد از گره ** گفت هین بگریز روی این سو منه

Tövbeleri kabul eden, suçluları yargılayan Allah, tekrar o düğümü çözdü de “Kendine gel… Bu tarafa yüz tutma” dedi.

باز چون پروانه‌ی نسیان رسید ** جانتان را جانب آتش کشید

Fakat tekrar unutkanlık pervanesi geldi, canınızı ateşe doğru sürükledi!

کم کن ای پروانه نسیان و شکی ** در پر سوزیده بنگر تو یکی

Ey pervane, öyle çok unutkan olma, öyle pek şüpheye düşme… Yanan kanadına bak bir kere!

چون رهیدی شکر آن باشد که هیچ ** سوی آن دانه نداری پیچ پیچ 2880

Ateşten kurtuldun mu bu kurtuluşun şükrü, bir daha tane olan yere hiç uğramamandır.

تا ترا چون شکر گویی بخشد او ** روزیی بی دام و بی خوف عدو

Uğrama da şükrettikçe Allah sana tuzaksız, düşman korkusundan uzak bir nimet ihsan etsin.

شکر آن نعمت که‌تان آزاد کرد ** نعمت حق را بباید یاد کرد

Allah’ın sizi azat etmesine karşılık şükretmeniz, Allah nimetini anmanız gerek.

چند اندر رنجها و در بلا ** گفتی از دامم رها ده ای خدا

Nice zahmetlere, nice belâlara düştün de “ Yarabbi, beni bu tuzaktan kurtar…

تا چنین خدمت کنم احسان کنم ** خاک اندر دیده‌ی شیطان زنم

Sana itaat edeyim, ibadetlerde bulunayım, Şeytan’ın gözüne toprak serpeyim” dedi.

حکایت نذر کردن سگان هر زمستان کی این تابستان چون بیاید خانه سازیم از بهر زمستان را

Köpeklerin, her kış mevsimi “Yaz gelince kışın barınmak için kendimize bir ev kuralım” diye ahdetmeleri

سگ زمستان جمع گردد استخوانش ** زخم سرما خرد گرداند چنانش 2885

Kış geldi mi köpek ezilir, büzülür. Kışın soğuğu onu perişan bir hale kor.

کو بگوید کین قدر تن که منم ** خانه‌ای از سنگ باید کردنم

“Kışa dayanamıyorum sağ olursam taştan bir ev kurmam lazım.

چونک تابستان بیاید من بچنگ ** بهر سرما خانه‌ای سازم ز سنگ

Yaz gelince dişimle tırnağımla çalışıp çabalayayım, kışın barınmak için bir taş ev kurayım” der.

چونک تابستان بیاید از گشاد ** استخوانها پهن گردد پوست شاد

Fakat yaz gelip de ısındı mı kellesi, kemiği yerine geldi mi, ilikleri, kemikleri kızışıp derisi gerildi mi,

گوید او چون زفت بیند خویش را ** در کدامین خانه گنجم ای کیا

Kendisini koskocaman görür de “İyi ama ben hangi eve sığarım ki?” der.

زفت گردد پا کشد در سایه‌ای ** کاهلی سیری غری خودرایه‌ای 2890

İrileşir, ayağını çeker… Tembel tembel, karnı tok sırtı pek, kendisine güvenmiş bir halde bir gölgeye çekilir.

گویدش دل خانه‌ای ساز ای عمو ** گوید او در خانه کی گنجم بگو

Gönlü “Bir ev kur” derse de o, “Söyle be yahu, ben nasıl olur da bir eve sığarım ki?” diye cevap verir.