روی ناشسته نبیند روی حور ** لا صلوة گفت الا بالطهور

Yüzünü yıkamayan, hurilerin yüzünü göremez. Peygamber, “Namaz, ancak huzur-u kalple kılınır” demiştir.

عشق باشد لوت و پوت جانها ** جوع ازین رویست قوت جانها

Canların gıdası aşktır. Bundan dolayı ruhların gıdası, açlıktır.

جوع یوسف بود آن یعقوب را ** بوی نانش می‌رسید از دور جا 3035

Yakup, Yusuf’a acıkmıştı, ekmek kokusu ona ta uzaklardan gelmekteydi.

آنک بستد پیرهن را می‌شتافت ** بوی پیراهان یوسف می‌نیافت

Hâlbuki Yusuf’un gömleğini alıp koşa koşa Yakup’a getiren o gömleğin kokusunu duymadı bile!

و آنک صد فرسنگ زان سو بود او ** چونک بد یعقوب می‌بویید بو

Aradaki mesafe yüzlerce fersahken Yakup, Yakup olduğundan Yusuf’un gömleğinin kokusunu duyuyordu.

ای بسا عالم ز دانش بی‌نصیب ** حافظ علمست آنکس نه حبیب

Nice âlimler vardır ki hakikî ilimden hakiki irfandan nasipleri yoktur. Bu çeşit âlim, ilim hafızıdır, ilim sevgilisi değil.

مستمع از وی همی‌یابد مشام ** گرچه باشد مستمع از جنس عام

Onun sözlerini duyan kişi, alelâde bir adam olsa bile o sözleri anlar, hakikat korkusunu alır.

زانک پیراهان بدستش عاریه‌ست ** چون بدست آن نخاسی جاریه‌ست 3040

Çünkü böyle âlimin eline düşen gömlek, eğretidir, bir zaman içindir… Esir tellâlının elindeki cariye gibi!

جاریه پیش نخاسی سرسریست ** در کف او از برای مشتریست

Tellâlın eline düşen cariye, müşteri içindir, tellâla ne fayda var?

قسمت حقست روزی دادنی ** هر یکی را سوی دیگر راه نی

Rızık vermek, Allah’ın işidir. Herkes Allah’ın takdirine göre hareket eder, başka türlü hareket etmesine imkân yoktur.

یک خیال نیک باغ آن شده ** یک خیال زشت راه این زده

Güzel bir hayal, ona bağ, bahçe haline gelmiştir… Çirkin bir hayal, bunun yolunu kesmiştir!

آن خدایی کز خیالی باغ ساخت ** وز خیالی دوزخ و جای گداخت

Allah öyle bir Allah’tır ki bir hayalden, bağ, bahçe düzmüş, bir hayalide cehennem haline getirmiş, yanıp yakılma yeri yapmıştır!

پس کی داند راه گلشنهای او ** پس کی داند جای گلخنهای او 3045

Peki… O halde onun gül bahçelerinin yolunu… Külhanlarının yerini kim bilebilir ki?

دیدبان دل نبیند در مجال ** کز کدامین رکن جان آید خیال

Gönül gözcüsü, bu hayal, canın ne yanından geliyor… Fırsat bulup göremez ki.

گر بدیدی مطلعش را ز احتیال ** بند کردی راه هر ناخوش خیال

Bir kolayını bulup da doğduğu yeri, geldiği tarafı görseydi kötü hayallerin yolunu keser, gelmelerine mâni olurdu.

کی رسد جاسوس را آنجا قدم ** که بود مرصاد و در بند عدم

Yokluk geçidine, yokluğun gözetleme yeri olan oraya casus, nasıl ayak atabilir?

دامن فضلش بکف کن کوروار ** قبض اعمی این بود ای شهره‌یار

Kör gibi onun ihsan eteğine yapış! Padişahım, körün yapışması diye buna derler işte!

دامن او امر و فرمان ویست ** نیکبختی که تقی جان ویست 3050

Onun eteği, emridir, fermanıdır. Ondan korkmayı, ondan çekinmeyi kendisine can ittihaz eden adam ne iyi bahtlı bir adamdır!

آن یکی در مرغزار و جوی آب ** و آن یکی پهلوی او اندر عذاب

Birisi çayırlıkta, çimenlikte akarsu kıyısında… Onun yanı başındaki de azap içinde!

او عجب مانده که ذوق این ز چیست ** و آن عجب مانده که این در حبس کیست

Azap çeken, öbürüne bakar da “Bu zevk neden ki?” diye şaşırır kalır… Bu da meşakkat çekeni görür de “Acaba bunu kim hapsetmiş ki?” diye hayretlere düşer.

هین چرا خشکی که اینجا چشمه هاست ** هین چرا زردی که اینجا صد دواست

Zevk içinde olan azap çekene “Kendine gel… Neden böyle perişansın? Bak, burada ne güzel kaynaklar var. Neden böyle benzin sararmış? Burada yüzlerce deva var...

همنشینا هین در آ اندر چمن ** گوید ای جان من نیارم آمدن

Arkadaş, gafil olma, bu çimenliğe gel!” der. Fakat öbürü “Canım efendim… Gelemiyorum ki!” diye cevap verir.

حکایت امیر و غلامش کی نماز باره بود وانس عظیم داشت در نماز و مناجات با حق

Bir beyle namaza düşkün olan ve namazdan, Allah’a niyaz etmeden zevk alan kölesi

میرشد محتاج گرمابه سحر ** بانگ زد سنقر هلا بردار سر 3055

Bir bey, hamama gitme lüzumunu duydu… Seher çağı, kölesine “Sungu, uyan başını kaldır.

طاس و مندیل و گل از التون بگیر ** تابه گرمابه رویم ای ناگزیر

Hamam tasını, peştamalı, havluyu, kili, Altın’dan al da hamama gidelim, haydi” diye seslendi.

سنقر آن دم طاس و مندیلی نکو ** برگرفت و رفت با او دو بدو

Sungur, hamam tasıyla iyi bir peştamal ve havlu aldı. Beraberce yola düştüler.

مسجدی بر ره بد و بانگ صلا ** آمد اندر گوش سنقر در ملا

Yolda bir mescit vardı. Ezanda okunmaktaydı. Sungur ezan sesini duydu.

بود سنقر سخت مولع در نماز ** گفت ای میر من ای بنده‌نواز

Namaza pek düşkündü. Dedi ki: “Ey kuluna iltifatlarda, ihsanlarda bulunan beyim,

تو برین دکان زمانی صبرکن ** تا گزارم فرض و خوانم لم یکن 3060

Sen şu dükkânda birazcık otur da ben namazı kılıvereyim.”

چون امام و قوم بیرون آمدند ** ازنماز و وردها فارغ شدند

Bey, dükkânda oturdu. İmamla cemaat namazı kılıp camiden çıktılar.

سنقر آنجا ماند تا نزدیک چاشت ** میر سنقر را زمانی چشم داشت

Sungur kuşluk çağına kadar içerde kaldı. Bey, bir müddet bekledi.

گفت ای سنقر چرا نایی برون ** گفت می‌نگذاردم این ذو فنون

“Sungur, neye dışarı çıkmıyorsun?” diye seslendi. Sungur, içerden “Efendim, koyuvermiyorlar.

صبر کن نک آمدم ای روشنی ** نیستم غافل که در گوش منی

Birazcık daha sabret, şimdi geliyorum. Beni beklemekte olduğunu biliyorum, unutmadım” dedi.

هفت نوبت صبر کرد و بانگ کرد ** تاکه عاجز گشت از تیباش مرد 3065

Bey, tam yedi kere seslendi, bekledi, bekledi, seslendi. Nihayet Sungur’un bu cilvesinden usandı, âciz kaldı, sabrı tükendi.

پاسخش این بود می‌نگذاردم ** تا برون آیم هنوز ای محترم

Sungur, beyin her seslenişinde “Efendim, dışarı çıkacağım ama daha koyuvermiyorlar” diyordu.

گفت آخر مسجد اندر کس نماند ** کیت وا می‌دارد آنجا کت نشاند

Bey “Yahu, mescitte kimse kalmadı koyvermeyen kim, seni orada kim tutuyor?” diye bağırdı.

گفت آنک بسته‌استت از برون ** بسته است او هم مرا در اندرون

Sungur dedi ki: “Seni dışardan içeriye sokmayan yok mu? İşte beni de içerden dışarıya çıkarmayan o.

آنک نگذارد ترا کایی درون ** می‌بنگذارد مرا کایم برون

Sana içeri girmeye izin vermeyen, benim de dışarı çıkmama mâni olmakta.

آنک نگذارد کزین سو پا نهی ** او بدین سو بست پای این رهی 3070

Senin bu tarafa adım atmana müsaade etmeyen benim de dışarıya adım atmama mâni oluyor!”

ماهیان را بحر نگذارد برون ** خاکیان را بحر نگذارد درون

Balıkları karaya çıkarmayan deniz, karadakileri de denize sokmamakta.

اصل ماهی آب و حیوان از گلست ** حیله و تدبیر اینجا باطلست

Balığın aslı sudan, öbür hayvanların aslı topraktan.

قفل زفتست و گشاینده خدا ** دست در تسلیم زن واندر رضا

Bu işte hile ve düzene başvurmanın, tedbirlere girişmenin faydası yok ki!

ذره ذره گر شود مفتاحها ** این گشایش نیست جز از کبریا

Kilit pek kuvvetli, açıcıda Allah. Teslimiyete yapışa gör, rıza göster!

چون فراموشت شود تدبیر خویش ** یابی آن بخت جوان از پیر خویش 3075

Tedbirini unuttun mu pirinden o taze bahtı bulur, devlete erişirsin.

چون فراموش خودی یادت کنند ** بنده گشتی آنگه آزادت کنند

Kendini unuttun mu seni anarlar… Kul oldun mu azat ederler!

نومید شدن انبیا از قبول و پذیرای منکران قوله حتی اذا استیاس الرسل

“Hattâ izistey’ eserrüsül” hükmünce Peygamberlerin, münkirler, sözlerimizi kabul etmiyorlar diye ümitsizliğe, yese düşmeleri

انبیا گفتند با خاطر که چند ** می‌دهیم این را و آن را وعظ و پند

Peygamberler bile, “Şuna buna nasihat edip duruyoruz.

چند کوبیم آهن سردی ز غی ** در دمیدن در قفض هین تا بکی

Niceye bir soğuk demiri dövüp duracak, niceye bir kafese üfleyip yatacağız?” diye hatırlarından geçirdiler.

جنبش خلق از قضا و وعده است ** تیزی دندان ز سوز معده است

Halkın yaptığı işler, Allah’ın kaza ve kaderiyledir. Dişin keskinliği, midenin hararet ve kuvvetinden ileri gelir.

نفس اول راند بر نفس دوم ** ماهی از سر گنده باشد نه ز دم 3080

Nefs-i Kül, insanın cüz’i nefsine tesir etti de olacaklar oldu. Balık baştan kokar, kuyruktan değil!

لیک هم می‌دان و خر می‌ران چو تیر ** چونک بلغ گفت حق شد ناگزیر

Bunu böyle bil, bil ama eşeğini de yine ok gibi süre dur. Çünkü Allah, “Emirlerimi tebliğ et” diye emretmiştir; emrinden dışarı çıkmaya imkân yok.

تو نمی‌دانی کزین دو کیستی ** جهد کن چندانک بینی چیستی

(Bir fırka cennetliktir, bir fırka cehennemlik). Bu iki fırkanın hangisindensin, bilemezsin ki. Ne olduğunu görünceye kadar çalış, çabala!