در فتاد از موزه یک مار سیاه ** زان عنایت شد عقابش نیکخواه

Kapkara bir yılandı o… tavşancıl, bu hareketiyle Peygamber’e iyilik etmek istemiş, Allah inayetine sebep olmuştu.

پس عقاب آن موزه را آورد باز ** گفت هین بستان و رو سوی نماز

Kuş, sonra pabucu getirip “Buyur, namaza git” diye Peygamber’in önüne koydu.

از ضرورت کردم این گستاخیی ** من ز ادب دارم شکسته‌شاخیی 3245

Âdeta “Bu küstahlığı zoraki yaptım, yoksa benim de edep ağacından bir dalcağızım var, ben de haddimce edep erkân nedir, bilirim“ diyordu.

وای کو گستاخ پایی می‌نهد ** بی ضرورت کش هوا فتوی دهد

Vay o kişiye ki küstahça adım atar, nefsine uyar da lüzumsuz fetvalar verir!

پس رسولش شکر کرد و گفت ما ** این جفا دیدیم و بود این خود وفا

Peygamber, şükretti de dedi ki: “Biz, bunu cefa sanıyorduk, hâlbuki vefanın ta kendisiymiş!“

موزه بربودی و من درهم شدم ** تو غمم بردی و من در غم شدم

Pabucumu kaptın, aklım karıştı, canım sıkıldı, sen beni gamdan kurtarıyormuşsun, bense gama düşmüştüm!

گرچه هر غیبی خدا ما را نمود ** دل در آن لحظه به خود مشغول بود

Allah, bize bütün gaypları gösterdi ama o sırada gönlüm, kendimle meşguldü! “

گفت دور از تو که غفلت در تو رست ** دیدنم آن غیب را هم عکس تست 3250

Tavşancıl, “Sen, gafil olmazsın, bu, senden uzak. Ey Mustafa, benim gaybı görmem de sendeki bilginin aksinden!

مار در موزه ببینم بر هوا ** نیست از من عکس تست ای مصطفی

Havadayken pabucun içindeki yılanı görmem, kendimden değil, senden aksetti bu bana“ dedi.

عکس نورانی همه روشن بود ** عکس ظلمانی همه گلخن بود

Nurlu kişinin aksi de aydındır. Zulmette kalanın aksiyse baştanbaşa külhan kesilir.

عکس عبدالله همه نوری بود ** عکس بیگانه همه کوری بود

Allah kulunun aksi tamamıyla nurdur, yabancının aksiyse tamamıyla körlük!

عکس هر کس را بدان ای جان ببین ** پهلوی جنسی که خواهی می‌نشین

Ey can, herkesin aksi nedir, bunu bil… dilediğin kişinin yanında otur!

وجه عبرت گرفتن ازین حکایت و یقین دانستن کی ان مع العسر یسرا

Bu hikâyeden ibret alış şüphesiz olarak her güçlüğün bir kolaylığı olduğunu biliş

عبرتست آن قصه ای جان مر ترا ** تا که راضی باشی در حکم خدا 3255

Ey can o hikâye, Allah hükmüne razı olasın diye sana ibrettir.

تا که زیرک باشی و نیکوگمان ** چون ببینی واقعه‌ی بد ناگهان

İbret al da kötü bir işe düşünce aklını başına devşir, ye’se düşme, hüsnü zanda bulun!

دیگران گردند زرد از بیم آن ** تو چو گل خندان گه سود و زیان

Başkaları, o hâdiseden korkup sapsarı kesilse bile sen aldırış etme. Fayda, zamanında da, ziyan zamanında da gül gibi gülmeye bak!

زانک گل گر برگ برگش می‌کنی ** خنده نگذارد نگردد منثنی

Gülün yapraklarını birer birer koparsan da yine gülmeyi bırakmaz, yine solup gamlanmaz.

گوید از خاری چرا افتم بغم ** خنده را من خود ز خار آورده‌ام

Bir dikenden niçin gama düşeyim? Zaten bu gülmeyi diken yüzünden buldum der.

هرچه از تو یاوه گردد از قضا ** تو یقین دان که خریدت از بلا 3260

Takdir yüzünden kaybettiğin şeyler, muhakkak senden belâyı giderir… Bunu böyle bil!

ما التصوف قال وجدان الفرح ** فی الفاد عند اتیان الترح

Tasavvuf nedir diye bir uluya sordular da dedi ki: Sıkıntı zamanı, gönülde neşe, ferah bulmak!

آن عقابش را عقابی دان که او ** در ربود آن موزه را زان نیک‌خو

Allah’ın verdiği mihnet ve cefayı da Peygamber’in pabucunu kapan tavşancıl say.

تا رهاند پاش را از زخم مار ** ای خنک عقلی که باشد بی غبار

Tavşancıl, Peygamber’in ayağını yılan sokmasın diye pabucu kaptı, toza, toprağa bulanmamış akla ne mutlu!

گفت لا تاسوا علی ما فاتکم ** ان اتی السرحان واردی شاتکم

Allah, “Kaybettiğiniz şeylere eseflenmeyin, hatta kurt gelse de keçinizi yese bile“ buyurdu.

کان بلا دفع بلاهای بزرگ ** و آن زیان منع زیانهای سترگ 3265

O belâ, daha büyük belâları defetmek, o ziyan daha dehşetli ziyanları menetmek içindir.

استدعاء آن مرد از موسی زبان بهایم با طیور

Bir adamın, Musa’dan hayvanların, kuşların dillerini öğrenmeyi istemesi

گفت موسی را یکی مرد جوان ** که بیاموزم زبان جانوران

Musa’ya bir delikanlı dedi ki: “Hayvanların dillerini öğrenmek istiyorum.

تا بود کز بانگ حیوانات و دد ** عبرتی حاصل کنم در دین خود

Bu suretle kurdun, kuşun sözlerini duyayım da dinime ait işlerde ibret sahibi olayım.

چون زبانهای بنی آدم همه ** در پی آبست و نان و دمدمه

Çünkü Âdemoğulları’nın bütün sözleri, suya, ekmeğe, şana, şerefe ait.

بوک حیوانات را دردی دگر ** باشد از تدبیر هنگام گذر

Belki hayvanların bu dünyadan göçme zamanındaki tedbirleri, bu tedbirler yüzünden başka bir dertleri var!“

گفت موسی رو گذر کن زین هوس ** کین خطر دارد بسی در پیش و پس 3270

Musa, “Hadi efendim, hadi… Vazgeç bu hevesten… Bunun önünde, sonunda pek çok tehlikesi var.

عبرت و بیداری از یزدان طلب ** نه از کتاب و از مقال و حرف و لب

İbret almayı, uyanmayı Allah’tan dile… Kitaptan, sözden, harften, duraktan değil!“ dedi.

گرم‌تر شد مرد زان منعش که کرد ** گرم‌تر گردد همی از منع مرد

Adam, Musa menettikçe kızıştı, üstüne düştü. Zaten insan, bir şey menedildi mi, o şeye haris olur, büsbütün üstüne düşer!

گفت ای موسی چو نور تو بتافت ** هر چه چیزی بود چیزی از تو یافت

Dedi ki: “Ya Musa, nurun parlayınca her şey, kadrini, kıymetini, senin sayende buldu.

مر مرا محروم کردن زین مراد ** لایق لطفت نباشد ای جواد

Beni bu muradımdan mahrum etmek lütfuna düşmez ey cömert er!

این زمان قایم مقام حق توی ** یاس باشد گر مرا مانع شوی 3275

Bu zamanda Allah’ın vekili sensin. Muradımı vermezsen beni meyus edersin.“

گفت موسی یا رب این مرد سلیم ** سخره کردستش مگر دیو رجیم

Musa, “Yarabbi, taşlanmış Şeytan, bu saf adamla alay mı ediyor?

گر بیاموزم زیان‌کارش بود ** ور نیاموزم دلش بد می‌شود

Öğretsem ziyankârlardan olacak, öğretmesem gönlüme bir kötülük gelecek“ dedi.

گفت ای موسی بیاموزش که ما ** رد نکردیم از کرم هرگز دعا

Allah dedi ki: “Ya Musa, öğret… Çünkü biz, keremimizden hiçbir duayı asla reddetmeyiz.

گفت یا رب او پشیمانی خورد ** دست خاید جامه‌ها را بر درد

Musa dedi ki: “Yarabbi, sonra pişman olacak, elini dişleyecek, elbiselerini yırtacak.

نیست قدرت هر کسی را سازوار ** عجز بهتر مایه‌ی پرهیزکار 3280

Kudret, herkesin harcı değil… Aciz, Allah’tan çekinen kişiye sermayedir.

فقر ازین رو فخر آمد جاودان ** که به تقوی ماند دست نارسان

Eli bir şeye erişmeyen, Allah’tan korktu, çekindi, kendisini ibadete verdi… Yoksulluk, işte yüzden daima övünülecek bir şeydir!

زان غنا و زان غنی مردود شد ** که ز قدرت صبرها بدرود شد

Zengin zenginliği yüzünden Allah tapısından reddedildi. Çünkü kudreti var; sabrı terk etti, dilediğini yapıverdi!

آدمی را عجز و فقر آمد امان ** از بلای نفس پر حرص و غمان

Acizlik, yoksulluk, insana hırslarla, gamlarla dolu olan nefis belâsından aman verir.

آن غم آمد ز آرزوهای فضول ** که بدان خو کرده است آن صید غول

Gam, olmayacak dileklerden meydana gelir. Çünkü gulyabanilere avlanmış olan insan, o olmayacak dileklere alışmış, onlarla huylanmıştır.

آرزوی گل بود گل‌خواره را ** گلشکر نگوارد آن بیچاره را 3285

Toprak yiyen, toprak ister; o biçare gülbeşekerden hoşlanmaz, gülbeşekeri hazmedemez!”

وحی آمدن از حق تعالی به موسی کی بیاموزش چیزی کی استدعا کند یا بعضی از آن

Ulu Allah’tan, Musa’ya dileğinden bir kısmını olsun öğret… diye vahiy gelmesi

گفت یزدان تو بده بایست او ** برگشا در اختیار آن دست او

Allah, Musa’ya “Ya Musa, sen onun dileğini ver de elini aç, dilediğini yapsın!“ dedi.

اختیار آمد عبادت را نمک ** ورنه می‌گردد بناخواه این فلک

Dileğini yapmak kudreti, ibadetin tuzudur, lezzetidir. Yoksa bu gökyüzü de ihtiyarsız dönüp durmada.

گردش او را نه اجر و نه عقاب ** که اختیار آمد هنر وقت حساب

Fakat düşünüşünden dolayı ne bir sevaba girer, ne bir günaha. Çünkü hesap vakti sevap ta ihtiyarî olarak yapılan işe verilir, azap da!

جمله عالم خود مسبح آمدند ** نیست آن تسبیح جبری مزدمند

Zaten bütün âlem Allah’ı tesbik eder… Fakat bu zoraki tesbihten, bir sevap elde edilemez.

تیغ در دستش نه از عجزش بکن ** تا که غازی گردد او یا راه‌زن 3290

Erin eline kılıcı ver, onu acizlikten kurtar, onu kudret sahibi yap da ya gazi olsun, ya yol kesici eşkıya!

زانک کرمنا شد آدم ز اختیار ** نیم زنبور عسل شد نیم مار

Âdem, “Keremnâ” sırrına, dilediğini yapabilme kudretiyle erişti… İnsanların yarısı bal arısı oldu, yarısı yılan!

مومنان کان عسل زنبوروار ** کافران خود کان زهری همچو مار

Müminler, bal arısı gibi bal madeni oldular… Kâfirler, yılan gibi zehir madeni!