Yola düşüp gider ama bir konak bile bilmez. Gönlü kör olan adam, korka korka adım atar.
چون نداند ره مسافر چون رود ** با ترددها و دل پرخون رود
Yolcu, yol bilmezse nasıl gider? Tereddütlerle, gönlü kanlarla dolu olarak!
هرکه گویدهای این‌سو راه نیست ** او کند از بیم آنجا وقف و ایست4030
Birisi “Hay adam hay… Yol, burası değil ki!” dese korkusundan hemen oracıkta duruverir.
ور بداند ره دل با هوش او ** کی رود هر های و هو در گوش او
Fakat gönlüyle hakikati duyan, yolu bilen kişinin kulağına hiç öyle hay huylar girer mi?
پس مشو همراه این اشتردلان ** زانک وقت ضیق و بیمند آفلان
Şu halde bu deve yüreklilerle yoldaş olma. Çünkü onlar, darlık ve korku zamanında kayboluverirler.
پس گریزند و ترا تنها هلند ** گرچه اندر لاف سحر بابلند
Onlar, lâf da Bâbil sihrine maliktirler, her şeyi yapar, çatarlar ama iş dara geldi mi kaçar, seni yapayalnız bırakıverirler!
تو ز رعنایان مجو هین کارزار ** تو ز طاوسان مجو صید و شکار
Kendine gel ve züppelerden savaş umma. Tavus kuşlarından av avlama hünerini bekleme!
طبع طاوسست و وسواست کند ** دم زند تا از مقامت بر کند4035
Tabiat tavus kuşuna benzer, sana vesveseler verir, saçma sapan söylenir durur; nihayet seni yerinden yurdundan eder.
گفتن شیطان قریش را کی به جنگ احمد آیید کی من یاریها کنم وقبیله‌ی خود را بیاری خوانم و وقت ملاقات صفین گریختن
Şeytan’ın, Kureyş kabilesine “Ahmed’le savaşa girişin, ben de yardım eder, size yardım etmek üzere kabilemi getiririm” demesi, iki saf karşılaşınca da onları bırakıp kaçması
همچو شیطان در سپه شد صد یکم ** خواند افسون که اننی جار لکم
Şeytan gibi… o da asker içine girdi, yüzün biri oldu, “ Ben size yardımcıyım” dedi, onlara afsun okudu, onları aldattı.
چون قریش از گفت او حاضر شدند ** هر دو لشکر در ملاقان آمدند
Fakat Kureyş, onun sözüne uyup hazırlanarak iki ordu karşılaşınca,
دید شیطان از ملایک اسپهی ** سوی صف مومنان اندر رهی
Müminlerin saflarında melek askerlerini gördü…
آن جنودا لم تروها صف زده ** گشت جان او ز بیم آتشکده
Sizin görmediğiniz o gayp askerlerinin saf kurduklarını görünce canı, korkudan bir ateşgede kesildi.
پای خود وا پس کشیده می‌گرفت ** که همی‌بینم سپاهی من شگفت4040
Ayağını gerisin geriye çekmeye başladı. “Ben pek kalabalık bir ordu görüyorum.
ای اخاف الله ما لی منه عون ** اذهبوا انی اری ما لاترون
Allah’tan korkarım ben, o bana yardım etmez. Çekilin gidin… Ben, sizin görmediğinizi görüyorum” dedi.
گفت حارث ای سراقه شکل هین ** دی چرا تو می‌نگفتی اینچنین
Hâris dedi ki: “Ey Suraka, neden dün böyle söylemiyordun?”
گفت این دم من همی‌بینم حرب ** گفت می‌بینی جعاشیش عرب
Suraka şekline girmiş olan Şeytan “Şimdi savaşın başlamak üzere olduğunu görüyorum” dedi. Hâris, “Sen, ancak Arapların hor hakir bir topluluğunu görmektesin.
می‌نبینی غیر این لیک ای تو ننگ ** آن زمان لاف بود این وقت جنگ
Bundan başka bir şey görmüyorsun ama ey aşağılık herif, o zaman lâf zamanıydı, şimdi savaş zamanı.
دی همی‌گفتی که پایندان شدم ** که بودتان فتح و نصرت دم‌بدم4045
Dün ben dayanır, ayak direrim, size yardımda bulunurum, bu suretle de üst gelirsiniz diyordun.
دی زعیم الجیش بودی ای لعین ** وین زمان نامرد و ناچیز و مهین
A melûn, dün ordu kumandanı kesilmiştin, şimdi namertleştin, bayağılaştın, korkaklaştın.
تا بخوردیم آن دم تو و آمدیم ** تو بتون رفتی و ما هیزم شدیم
Senin sözüne kandık da geldik… Bu belâ tuzağına düştük” dedi.
چونک حارث با سراقه گفت این ** از عتابش خشمگین شد آن لعین
Hâris, bu sözleri söyleyince o melûn bu azardan kızdı, hiddetlendi.
دست خود خشمین ز دست او کشید ** چون ز گفت اوش درد دل رسید
Bu sözlerden gönlü dertlendi, kızgınlıkla elini, Hâris’in elinden çekti.
سینه‌اش را کوفت شیطان و گریخت ** خون آن بیچارگان زین مکر ریخت4050
Göğsünü döverek kaçıp gitti; o biçarelerin kanını da bu hileyle döktü.
چونک ویران کرد چندین عالم او ** پس بگفت این بری منکم
O, bunca âlemi yıktı, harap etti de sonra “Ben sizden değilim” dedi.
کوفت اندر سینه‌اش انداختش ** پس گریزان شد چو هیبت تاختش
Meleklerin heybetini görünce Hâris’in göğsüne bir yumruk aşk edip yere yıktı, kaçıverdi!
نفس و شیطان هر دو یک تن بوده‌اند ** در دو صورت خویش را بنموده‌اند
Nefisle Şeytan, ikisi de birdir… Surette kendisini iki gösterdi.
چون فرشته و عقل کایشان یک بدند ** بهر حکمتهاش دو صورت شدند
Melekle akıl da birdir, himmeti var da onun için iki suret oldu.
دشمنی داری چنین در سر خویش ** مانع عقلست و خصم جان و کیش4055
İçinde, aklı alan, cana da düşman, dine de düşman olan böyle bir düşmanın var.
یکنفس حمله کند چون سوسمار ** پس بسوراخی گریزد در فرار
Bir an kertenkele gibi saldırır… Derken hemencecik bir deliğe kaçıverir.
در دل او سوراخها دارد کنون ** سر ز هر سوراخ می‌آرد برون
Gönlün de nice delikler var. Her delikten baş çıkarıp durmada!
نام پنهان گشتن دیو از نفوس ** واندر آن سوراخ رفتن شد خنوس
Şeytanın insanlardan gizlenmesine, bir deliğe girip saklanmasına “Hunus” derler.
که خنوسش چون خنوس قنفذست ** چون سر قنفذ ورا آمد شذست
Onun gizlenmesi de kirpinin büzülüp gizlenmesine benzer. Kirpi büzülür de kafasını çıkarır, tekrar gizler ya… o da öyle işte.
که خدا آن دیو را خناس خواند ** کو سر آن خارپشتک را بماند4060