گر زند بانگی ز قهر او بر رمه ** دان ز مهرست آن که دارد بر همه

Kızar, kahreder de koyunlara bağırırsa bu bağırışı sevgisindendir, hepsini de sever de ondan bağırır!

هر زمان گوید به گوشم بخت نو ** که ترا غمگین کنم غمگین مشو

Her an yeni bir talih kulağıma söyleyip duruyor: Seni gamlandırsam bile gamlanma!

من ترا غمگین و گریان زان کنم ** تا کت از چشم بدان پنهان کنم 4150

Ben, seni kötü gözlerden gizlemek için gamlandırırım.

تلخ گردانم ز غمها خوی تو ** تا بگردد چشم بد از روی تو

Kötü gözler, yüzünden ırak olsun diye kederlendirir, ahlâkını acı bir hale getiririm.

نه تو صیادی و جویای منی ** بنده و افکنده‌ی رای منی

Sen, benim avcım değil misin, beni aramıyor musun? Benim kulum, emrime tabi değil misin?

حیله اندیشی که در من در رسی ** در فراق و جستن من بی‌کسی

Bana kavuşmak için tedbirler kurmadasın… Benim ayrılığımla herkesten ayrılmış, beni arayıp durmaktasın, kimsesiz bir hale gelmişsin!

چاره می‌جوید پی من درد تو ** می‌شنودم دوش آه سرد تو

Dertlere düşmüş, izimi bulmak için çarelere başvurmuşsun… Dün senin yanık yanık ah ettiğini duydum.

من توانم هم که بی این انتظار ** ره دهم بنمایمت راه گذار 4155

Seni bekletmeksizin de kendime kavuşturmaya, sana yol gösterip kendime almaya kadirim ben…

تا ازین گرداب دوران وا رهی ** بر سر گنج وصالم پا نهی

Bu suretle bu devranın girdabından kurtulur, vuslat hazineme ayak basarsın.

لیک شیرینی و لذات مقر ** هست بر اندازه‌ی رنج سفر

Fakat varılan yerin tatlılığı, lezzetleri, seferde çekilen zahmetlerle ölçülür.

آنگه ا ز شهر و ز خویشان بر خوری ** کز غریبی رنج و محنتها بری

Ne kadar gurbet çeker, mihnetler, zahmetlere uğrarsan, şehrinden, akrabandan o derece lezzet alır, zevk bulursun!

تمثیل گریختن مومن و بی‌صبری او در بلا به اضطراب و بی‌قراری نخود و دیگر حوایج در جوش دیگ و بر دویدن تا بیرون جهند

Müminin bir belâya uğrayınca sabırsızlık edip kaçması, nohudun ve sair yiyecek şeylerin tencerede kaynarken sıçrayıp dışarı çıkmaya çalışmalarına benzer

بنگر اندر نخودی در دیگ چون ** می‌جهد بالا چو شد ز آتش زبون

Bir bak… Nohut tencerede ateşten zebun oldu mu yukarıya doğru sıçramaya başlar.

هر زمان نخود بر آید وقت جوش ** بر سر دیگ و برآرد صد خروش 4160

Tencere kaynamaya başlayınca nohut, tencerenin üstüne fırlamaya, yüzlerce coşkunluk göstermeye koyulur.

که چرا آتش به من در می‌زنی ** چون خریدی چون نگونم می‌کنی

“Neden beni ateşe attın, kaynatıyorsun? Mademki satın aldın, neye bu hallere uğratıyorsun” der.

می‌زند کفلیز کدبانو که نی ** خوش بجوش و بر مجه ز آتش‌کنی

Nohut pişiren kadın da nohuda kepçeyle vurup der ki. “Yok… Güzelce kayna, tencereden çıkmaya kalkışma.

زان نجوشانم که مکروه منی ** بلک تا گیری تو ذوق و چاشنی

Seni sevmediğimden senden hoşlanmadığımdan kaynatmıyorum seni ki… Bir zevkle, bir çeşniye sahip ol da.

تا غذی گردی بیامیزی بجان ** بهرخواری نیستت این امتحان

Gıda haline gel, yen, cana karış diye kaynatıyorum. Bu imtihan, seni horlamak için değil!

آب می‌خوردی به بستان سبز و تر ** بهراین آتش بدست آن آب خور 4165

Bostanda sular içtin, yeşerdin, terü taze bir hale geldin ya… İşte o su içiş, bu ateşe düşmen içindi.

رحمتش سابق بدست از قهر زان ** تا ز رحمت گردد اهل امتحان

Allah’ın rahmeti, kahrından ileridir, kahrından fazladır ve ezelîdir. Bu yüzden de bir kimseyi belâlara uğratması, rahmetindendir.

رحمتش بر قهر از آن سابق شدست ** تا که سرمایه‌ی وجود آید بدست

Varlık sermayesi elde edilsin diye rahmeti, kahrından ileridir, üstündür.

زانک بی‌لذت نروید لحم و پوست ** چون نروید چه گدازد عشق دوست

Etle deri lezzetsiz meydana gelmez. Fakat onlar meydana gelmedikçe sevgilinin aşkı, onları nasıl eritebilir?

زان تقاضا گر بیاید قهرها ** تا کنی ایثار آن سرمایه را

İşte bu takdir neticesi olarak sen de kahırlara uğrarsan eseflenme… Bu kahırlar yüzünden elindeki sermayeyi sevgiliye bağışlarsın.

باز لطف آید برای عذر او ** که بکردی غسل و بر جستی ز جو 4170

Sonra bunun özrü olarak tekrar lütuf eder, yıkanıp arındın, dereden atladın, artık o mihnetler geçti der.

گوید ای نخود چریدی در بهار ** رنج مهمان تو شد نیکوش دار

Der ki: Ey nohut, baharın otladın, yeştin… Şimdi zahmet ve eziyet, sana konuk oldu, hoş tut da

تا که مهمان باز گردد شکر ساز ** پیش شه گوید ز ایثار تو باز

Konuk, şükürler ederek minnetler duyarak geri dönsün, padişaha gidip senin ikramını, ihsanını anlatsın.

تا به جای نعمتت منعم رسد ** جمله نعمتها برد بر تو حسد

İkram ettiğin şeylere karşılık olarak da sana o nimetleri veren gelsin… Bütün nimetler sana haset etsinler!

من خلیلم تو پسر پیش بچک ** سر بنه انی ارانی اذبحک

Ben Halil’im, sen de bıçağım önündeki oğlum… Başını koy, rüyada seni kestiğimi gördüm!

سر به پیش قهر نه دل بر قرار ** تا ببرم حلقت اسمعیل‌وار 4175

Gönlünü bozma, başını kahır önüne koy da İsmail gibi boğazını keseyim,

سر ببرم لیک این سر آن سریست ** کز بریده گشتن و مردن بریست

Başını kopartayım. Fakat bu baş, zahiri kesilmekten, koparılmaktan münezzeh olan baştır.

لیک مقصود ازل تسلیم تست ** ای مسلمان بایدت تسلیم جست

Ancak ezelî maksat, senin teslim olmandır. Ey Müslüman teslim olmayı araman, dinlemen gerek!

ای نخود می‌جوش اندر ابتلا ** تا نه هستی و نه خود ماند ترا

Ey nohut, belâlara düş, kayna, piş de ne varlığın kalsın, ne sen kal!

اندر آن بستان اگر خندیده‌ای ** تو گل بستان جان و دیده‌ای

O bostanda güldüyse can ve göz bostanının gülü olduğundan güldün.

گر جدا از باغ آب و گل شدی ** لقمه گشتی اندر احیا آمدی 4180

Su ve toprak bahçesinden ayrıldıysan lokma oldun, dirilerin vücuduna girdin.

شو غذی و قوت و اندیشه‌ها ** شیر بودی شیر شو در بیشه‌ها

Gıda ol, kuvvet ol, düşünce ol… Evvelce süttün, şimdi ormanlarda aslan kesil!

از صفاتش رسته‌ای والله نخست ** در صفاتش باز رو چالاک و چست

Vallahi sen, önce onun sıfatlarından ayrıldın da geldin. Tekrar çevikçe acele et, yine onun sıfatların ulaş!

ز ابر و خورشید و ز گردون آمدی ** پس شدی اوصاف و گردون بر شدی

Buluttan, güneşten, gökten geldin… Yine Allah sıfatları haline döndün mü göklere gidersin.

آمدی در صورت باران و تاب ** می‌روی اندر صفات مستطاب

Yağmur ve ışık suretinde geldin, Allah’ın tertemiz sıfatları suretine bürünüp gidiyorsun.

جزو شید و ابر و انجمها بدی ** نفس و فعل و قول و فکرتها شدی 4185

Güneşin, bulutun, yıldızın cüzüydün… Nefis, iş, söz ve düşünceler oldun.

هستی حیوان شد از مرگ نبات ** راست آمد اقتلونی یا ثقات

Nebatın ölümü, hayvanın varlığı oldu; bu suretle de “Ey güvendiğim, inandığım kişiler, beni öldürün” sözü doğru çıktı.

چون چنین بردیست ما را بعد مات ** راست آمد ان فی قتلی حیات

Mademki ölümden sonra bize böyle bir hayat var, “Şüphe yok ki ölümümde hayat vardır” sözü doğru.

فعل و قول و صدق شد قوت ملک ** تا بدین معراج شد سوی فلک

İş, söz ve doğruluk, meleğin gıdasıdır. Melek, bunlarla göğe ağar.

آنچنان کان طعمه شد قوت بشر ** از جمادی بر شد و شد جانور

Nitekim o yemek de insana gıda olunca cemadat halinden yücelir, o canlı bir hale gelir.

این سخن را ترجمه‌ی پهناوری ** گفته آید در مقام دیگری 4190

Bunu, adamakıllı, etraflıca anlattık… Başka bir yerde gelecek.

کاروان دایم ز گردون می‌رسد ** تا تجارت می‌کند وا می‌رود

Kervan, daima göklerden gelmekte, alışverişte bulunup yine göklere gitmekte.

پس برو شیرین و خوش با اختیار ** نه بتلخی و کراهت دزدوار

Şu halde hırsız gibi acılıkla zorla değil de istekle tatlı tatlı, güzel güzel git!

زان حدیث تلخ می‌گویم ترا ** تا ز تلخیها فرو شویم ترا

Seni acılıklardan yıkayıp arıtmak için acı söylüyorum.

ز آب سرد انگور افسرده رهد ** سردی و افسردگی بیرون نهد

Donmuş, soğuk çalmış üzümü donukluğu gitsin diye soğuk suya atarlar.

تو ز تلخی چونکه دل پر خون شوی ** پس ز تلخیها همه بیرون روی 4195

Seni de acılıklarla gönlün kanlara bulanırsa içindeki bütün acılıklar gider.

تمثیل صابر شدن مومن چون بر شر و خیر بلا واقف شود

Hayır ve belânın sırrını bilen mümin sabreder

سگ شکاری نیست او را طوق نیست ** خام و ناجوشیده جز بی‌ذوق نیست

Av köpeği olmayan köpeğin boynunda tasma yoktur. Ham ve kaynamamış şey, mutlaka lezzetsizdir.”

گفت نخود چون چنینست ای ستی ** خوش بجوشم یاریم ده راستی

Nohut, bu sözleri duyunca “Mademki iş böyledir hanımcığım, güzel güzel kaynarım, sen de bana yardım et ama.