پس بدان که شمع دین بر می‌شود ** این نه همچون شمع آتشها بود

Bil ki din mumu yücedir, ateşten ibaret olan mumlara benzemez.

این نماید نور و سوزد یار را ** و آن بصورت نار و گل زوار را

Bu zahirî mum nur görünür, fakat sevgiliyi yakar… Din mumuysa sureta ateş görünür, fakat ziyaretçilere gül kesilir!

این چو سازنده ولی سوزنده‌ای ** و آن گه وصلت دل افروزنده‌ای 4375

Bu zahirî mum çok işler bitirir, fakat hakikatte adamı yakar. Din mumuysa vuslat zamanı gönül aydınlatır.

شکل شعله‌ی نور پاک سازوار ** حاضران را نور و دوران را چو نار

Allah’a lâyık olan pak nurun şulesi, ona ulaşanlara nur görünür ama ondan uzak kalanlara ateş gibidir.

ملاقات آن عاشق با صدر جهان

O âşığın Sadr-ı Cihan’la buluşması

آن بخاری نیز خود بر شمع زد ** گشته بود از عشقش آسان آن کبد

O Buhara’lı âşık da kendisini muma atmıştı. O zahmet, aşkı yüzünden kendine kolay gelmekteydi.

آه سوزانش سوی گردون شده ** در دل صدر جهان مهر آمده

Her şeyi yakıp yandıran ahı, göklere yüceliyordu. Sadr-ı Cihan’ın gönlüne merhamet gelmişti.

گفته با خود در سحرگه کای احد ** حال آن آواره‌ی ما چون بود

O bir suç işledi, biz de o suçu gördük. Fakat “Ey Allah, acaba o avaremizin hali nasıl?

او گناهی کرد و ما دیدیم لیک ** رحمت ما را نمی‌دانست نیک 4380

Bir seher vakti kendi kendisine diyordu ki merhametimizi adamakıllı bilmiyordu ki.

خاطر مجرم ز ما ترسان شود ** لیک صد اومید در ترسش بود

Suçlu kişinin gönlüne bizden bir korkudur var… Fakat korkusunda yüzlerce ümit gizli.

من بترسانم وقیح یاوه را ** آنک ترسد من چه ترسانم ورا

Ben utanmayan ve korkmayan kişiyi korkuturum. Zaten benden korkanı neye korkutayım.

بهر دیگ سرد آذر می‌رود ** نه بدان کز جوش از سر می‌رود

Ateş, soğuk tencerenin altına konur; kaynayan coşkunluğundan baştan çıkan tencerenin altına değil!

آمنان را من بترسانم به علم ** خایفان را ترس بردارم به حلم

Benden emin olanları bilgimle korkuturum; korkanlarınsa korkularını teskin ederim.

پاره‌دوزم پاره در موضع نهم ** هر کسی را شربت اندر خور دهم 4385

Ben yamacıyım, yamanması icap eden yeri yamarım. Herkese nabzına göre şerbet veririm.

هست سر مرد چون بیخ درخت ** زان بروید برگهاش از چوب سخت

Kişinin sırrı ağacın köküne benzer. Yaprakları, o kökten feyz alırda kupkuru gövdesinden çıkar, yeşerir.

درخور آن بیخ رسته برگها ** در درخت و در نفوس و در نهی

Yapraklar, köke göredir. Ağaçta böyle olduğu gibi nefislerle akıllarda da böyledir.

برفلک پرهاست ز اشجار وفا ** اصلها ثابت و فرعه فی السما

Vefa ağaçlarından göklere yücelmiş kollar, kanatlar var... Kökleri yerli yerinde de ferileri gökte.

چون برست از عشق پر بر آسمان ** چون نروید در دل صدر جهان

Aşk yüzünden gökte kollar, kanatlar meydana gelirde Sadr-ı Cihan’ın gönlüne nasıl merhamet gelmez.

موج می‌زد در دلش عفو گنه ** که ز هر دل تا دل آمد روزنه 4390

Gönlünde o suçu affetme denizi dalgalanmaya başladı… Zaten gönülden gönüle pencere vardır!

که ز دل تا دل یقین روزن بود ** نه جدا و دور چون دو تن بود

Gönülden gönüle pencere olduğu muhakkak. İki gönül iki ten gibi birbirinden ayrı ve uzak kalamaz.

متصل نبود سفال دو چراغ ** نورشان ممزوج باشد در مساغ

İki kandilin yağ konan kapları birbirine bitişik değildir ama ışıkları katışmış birleşmiştir.

هیچ عاشق خود نباشد وصل‌جو ** که نه معشوقش بود جویای او

Hiçbir âşık yoktur ki sevgilisinin vuslatını arasın. Dilesin de sevgilisi onu aramasın, dilemesin!

لیک عشق عاشقان تن زه کند ** عشق معشوقان خوش و فربه کند

Fakat aşk, âşıkların vücutlarını inceltir, zayıflatır… Sevgililerin vücutlarını ise güzelleştirir, semirtir.

چون درین دل برق مهر دوست جست ** اندر آن دل دوستی می‌دان که هست 4395

Bu gönülden sevgi ve şimşeği çaktı mı bil ki o gönülde de sevgi vardır.

در دل تو مهر حق چون شد دوتو ** هست حق را بی گمانی مهر تو

Gönlünde Allah sevgisi arttı mı şüphe yok ki Allah seni seviyor.

هیچ بانگ کف زدن ناید بدر ** از یکی دست تو بی دستی دگر

Tek elin sesi çıkmaz. Öbür elin olmadıkça, iki elin birbirine vurulmadıkça ne ses çıkar, ne seda!

تشنه می‌نالد که ای آب گوار ** آب هم نالد که کو آن آب‌خوار

Susuz, ey tatlı su diye ağlar, inler ama su da nerede o susamış, diye ağlar, inler!

جذب آبست این عطش در جان ما ** ما از آن او و او هم آن ما

Bizdeki bu susuzluk suyun bizi çekmesinden ileri gelir… Biz suyunuz, su bizim.

حکمت حق در قضا و در قدر ** کرد ما را عاشقان همدگر 4400

Allah hikmeti ezelde bizi birbirimize âşık etti.

جمله اجزای جهان زان حکم پیش ** جفت جفت و عاشقان جفت خویش

O ezeli hükme göre kâinatın büyük zerreleri çift çifttir ve her cüz’ü de kendi çiftine âşıktır.

هست هر جزوی ز عالم جفت‌خواه ** راست همچون کهربا و برگ کاه

Âlemde her cüz’ü de muhakkak kendi çiftini ister. Kehlibar nasıl saman çöpünü çekerse her cüz’ü de muhakkak kendi çiftini çeker.

آسمان گوید زمین را مرحبا ** با توم چون آهن و آهن‌ربا

Gökyüzü yere merhaba der, demirle mıknatıs nasılsa ben de seninle öyleyim.

آسمان مرد و زمین زن در خرد ** هرچه آن انداخت این می‌پرورد

Gökyüzü aklen erkektir, yer kadın. Onun verdiğini bu, besler, yetiştirir.

چون نماند گرمیش بفرستد او ** چون نماند تری و نم بدهد او 4405

Yerin harareti kalmadı mı gök hararet yollar… Rutubeti bitti mi rutubet verir.

برج خاکی خاک ارضی را مدد ** برج آبی تریش اندر دمد

Gökyüzünde bulunan ve toprağa mensup olan burç, yere yardım eder… Suya mensup burç, yere rutubet verir, yeri terü taze bir hale sokar.

برج بادی ابر سوی او برد ** تا بخارات وخم را بر کشد

Yele mensup burç yele bulutları sevk eder, yerdeki buharları ufunetleri çeker alır.

برج آتش گرمی خورشید ازو ** همچو تابه‌ی سرخ ز آتش پشت و رو

Ateş burcu da güneşe hararet verir… Güneşin önü de, ardı da o burçtan kızmış, tava gibi kızarmıştır.

هست سرگردان فلک اندر زمن ** همچو مردان گرد مکسب بهر زن

Kadına nail olmak için kazancının etrafında dönüp dolaşan erkek gibi felek de zamane de dönüp dolaşmaktadır.

وین زمین کدبانویها می‌کند ** بر ولادات و رضاعش می‌تند 4410

Bu yeryüzü, hanımlıklar etmekte, doğurduğu çocukları emzirip yetiştirmektedir.

پس زمین و چرخ را دان هوشمند ** چونک کار هوشمندان می‌کنند

Şu halde yerle göğün de aklı var; böylece bil. Çünkü akıllıların işlerini işliyorlar.

گر نه از هم این دو دلبر می‌مزند ** پس چرا چون جفت در هم می‌خزند

Bu iki güzel, birbirlerinden süt emmeseler, birbirlerini sevip koçmasalar nasıl olur da birbirlerinin muradına dolanırlardı?

بی زمین کی گل بروید و ارغوان ** پس چه زاید ز آب و تاب آسمان

Yer olmasa güller, erguvanlar nasıl biter, gökyüzünün suyu, harareti olmasa yerden ne hâsıl olur?

بهر آن میلست در ماده به نر ** تا بود تکمیل کار همدگر

Dişinin erkeğe meyli, ikisinin de işi tamamlansın diyedir.

میل اندر مرد و زن حق زان نهاد ** تا بقا یابد جهان زین اتحاد 4415

Bu birlikte âlem baka bulsun diye Allah erkekle kadına da birbirlerine karşı bir meyil verdi.

میل هر جزوی به جزوی هم نهد ** ز اتحاد هر دو تولیدی زهد

Her cüz’e de, diğer bir cüz’e meyil verdi… İkisinin birleşmesinden bir şey doğar, bir şey vücut bulur.

شب چنین با روز اندر اعتناق ** مختلف در صورت اما اتفاق

Gece de böylece gündüzle sarmaş dolaş olmuştur. Geceyle gündüz, sureta birbirlerine aykırıdır ama hakikatte birdir.

روز و شب ظاهر دو ضد و دشمنند ** لیک هر دو یک حقیقت می‌تنند

Geceyle gündüz görünüşte birbirine zıttır, düşmandır; fakat her ikisi de bir hakikatin etrafında dönmekte, ağ kurmaktadır.

هر یکی خواهان دگر را همچو خویش ** از پی تکمیل فعل و کار خویش

İşini gücünü başarıp tamamlamak için her biri, canciğer gibi öbürünü ister.

زانک بی شب دخل نبود طبع را ** پس چه اندر خرج آرد روزها 4420

Çünkü gece olmayınca insanın geliri, kuvveti olmaz… bu gelir olmayınca da gündüzler neyi harceder?

جذب هر عنصری جنس خود را کی در ترکیب آدمی محتبس شده است به غیر جنس

İnsanın vücudunda, kendi cinsinden başka bir şeyle hapsedilmiş olan unsurların kendi cinslerini çekmeleri

خاک گوید خاک تن را باز گرد ** ترک جان کن سوی ما آ همچو گرد

Toprak, bedenin toprağına “Dön geri, canı bırak, toz gibi bize gel.

جنس مایی پیش ما اولیتری ** به که زان تن وا رهی و زان تری

Sen, bizim cinsimizdensin, bedenden, o rutubetli yurttan kurtulup bize gelmen daha doğru” der.