خصم تنها گر بر آرد صد نفیر ** هان و هان بی خصم قول او مگیر

Birisi yalnız gelse de yüzlerce şikâyette bulunsa, yüzlerce feryat etse bile sakın ha, sakın... Hasmı olmadıkça sözünü kabul etme.

من نیارم رو ز فرمان تافتن ** خصم خود را رو بیاور سوی من 4650

Ben fermandan yüz çeviremem. Hadi git, hasmını al, öyle gel” dedi.

گفت قول تست برهان و درست ** خصم من بادست و او در حکم تست

Sivrisinek dedi ki: “Sözün doğru, delilin tam yerinde… Düşmanım rüzgâr, o da senin emrinde!”

بانگ زد آن شه که ای باد صبا ** پشه افغان کرد از ظلمت بیا

O padişah “Ey seher yeli, sivrisinek, zulmünden feryat ediyor… Gel,

هین مقابل شو تو و خصم و بگو ** پاسخ خصم و بکن دفع عدو

Hadi, geç hasmının karşısına da anlat, ona cevap ver, dâvasını reddet!” dedi.

باد چون بشنید آمد تیز تیز ** پشه بگرفت آن زمان راه گریز

Rüzgâr, bu emri duyunca çabucacık esip geldi… Fakat sivrisinek kaçma yolunu tuttu!

پس سلیمان گفت ای پشه کجا ** باش تا بر هر دو رانم من قضا 4655

Süleyman “A sivrisinek nereye? Dur da ikinizi de dinleyip hüküm vereyim” dedi.

گفت ای شه مرگ من از بود اوست ** خود سیاه این روز من از دود اوست

Sivrisinek dedi ki: “Padişahım, ölümüm, onun varlığından… Zaten günüm, onun dumanından kararmakta.

او چو آمد من کجا یابم قرار ** کو بر آرد از نهاد من دمار

O gelince ben nasıl durabilirim? Benim kökümü kazan o!”

همچنین جویای درگاه خدا ** چون خدا آمد شود جوینده لا

Tıpkı bunun gibi Allah tapısını arayan da Allah geldi mi yok olur.

گرچه آن وصلت بقا اندر بقاست ** لیک ز اول آن بقا اندر فناست

O vuslat ebedîlik içinde ebedîliktir ama o ebedîlik yokluk suretinde tecelli eder.

سایه‌هایی که بود جویای نور ** نیست گردد چون کند نورش ظهور 4660

Nur arayan gölgeler, nur zuhur etti mi yok olur.

عقل کی ماند چو باشد سرده او ** کل شیء هالک الا وجهه

Âşık, başını verince akıl kalır mı gayrı? Her şey helâk bulur, yalnız onun hakikati kalır.

هالک آید پیش وجهش هست و نیست ** هستی اندر نیستی خود طرفه‌ایست

Onun hakikatine karşı var da yok olur, yok da. Yoklukta varlık… Bu, pek acayip bir şey!

اندرین محضر خردها شد ز دست ** چون قلم اینجا رسیده شد شکست

Bu makamda akıllar elden çıkar, kalem buraya vardı mı kırılır, bir şey yazamaz olur!

نواختن معشوق عاشق بیهوش را تا به هوش باز آید

Sevgilinin, kendine gelsin diye âşığına iltifat etmesi

می‌کشید از بیهشی‌اش در بیان ** اندک اندک از کرم صدر جهان

Sadr-ı Cihan, o âşığı yavaş, yavaş istiğrak âleminden çekmekte, söz söyleme makamına getirmekteydi.

بانگ زد در گوش او شه کای گدا ** زر نثار آوردمت دامن گشا 4665

Padişah âşığın kulağına dedi ki: “Ey yoksul, eteğini aç, sana altın saçmaya geldim.

جان تو کاندر فراقم می‌طپید ** چونک زنهارش رسیدم چون رمید

Canın ayrılığımla halecan içindeydi… İmdadına geldim, nasıl oldu da ürküp kaçtı?

ای بدیده در فراقم گرم و سرد ** با خود آ از بی‌خودی و باز گرد

Ey ayrılığımla dünyanın soğuğunu, sıcağını, kahrını, kahrını, lütfunu gören âşık, kendine gel, dön geriye!

مرغ خانه اشتری را بی خرد ** رسم مهمانش به خانه می‌برد

Akılsız bir tavuk, deveyi evine konuk götürür.

چون به خانه مرغ اشتر پا نهاد ** خانه ویران گشت و سقف اندر فتاد

Fakat deve, tavuğun evine ayak atar atmaz ev yıkılır, dam çöker!

خانه‌ی مرغست هوش و عقل ما ** هوش صالح طالب ناقه‌ی خدا 4670

Bizim aklımız, fikrimiz de tavuk kümesinden ibaret. Salih’in aklıysa Allah devesini arar.

ناقه چون سر کرد در آب و گلش ** نه گل آنجا ماند نه جان و دلش

Deve, başını suya, toprağa daldırınca orada ne toprak kalır, ne can, ne gönül.

کرد فضل عشق انسان را فضول ** زین فزون‌جویی ظلومست و جهول

Aşk öyle bir fazilettir ki insanı faziletler sahibi yapar… Fakat insan, bu haddinden fazla dileyiş yüzünden hem pek zalimdir, ham de pek cahil!

جاهلست و اندرین مشکل شکار ** می‌کشد خرگوش شیری در کنار

İnsan hakikaten bilgisizdir; Hele bu müşkül avda büsbütün bilgisiz. Bir tavşan, aslanı kucaklamaya çalışıyor!

کی کنار اندر کشیدی شیر را ** گر بدانستی و دیدی شیر را

Eğer aslanı bilseydi, görseydi hiç kucaklamaya kalkışır mıydı, buna imkân mı var?

ظالمست او بر خود و بر جان خود ** ظلم بین کز عدلها گو می‌برد 4675

İnsan, canına da zulmeder, nefsine de… Fakat şu zulme bak, şu zulmü gör ki adaletlerden bile topu kapar, adaletlerden bile üstündür, ileridir.

جهل او مر علمها را اوستاد ** ظلم او مر عدلها را شد رشاد

Bilgisizliği ilimlere üstattır… Zulmü, adaletlere doğru yol gösterir.

دست او بگرفت کین رفته دمش ** آنگهی آید که من دم بخشمش

Sadr-ı Cihan, bu nefesi kesilmiş âşık, ona ben nefes bağışlayınca dirilir, kendine gelir diye âşığın elini tuttu,

چون به من زنده شود این مرده‌تن ** جان من باشد که رو آرد به من

“Bu bedeni ölü, bu canı uyanık âşık, benimle diriliyor. Şu halde o, benim canım… Bana yüz tutuyor.

من کنم او را ازین جان محتشم ** جان که من بخشم ببیند بخششم

Ben onu bu candan yücelteyim, bu cana muhtaç olmasın. Ona bir can bağışlayayım da ihsanımı onunla görsün!

جان نامحرم نبیند روی دوست ** جز همان جان کاصل او از کوی اوست 4680

Nâmahrem can, sevgilinin yüzünü göremez. Dostun yüzünü ancak aslı onun civarında olan can görür.

در دمم قصاب‌وار این دوست را ** تا هلد آن مغز نغزش پوست را

Bu dosta kasap gibi üfüreyim de o lâtif ruhu derisinden çıksın deyip,

گفت ای جان رمیده از بلا ** وصل ما را در گشادیم الصلا

Âşıka “Ey belâlar yüzünden bedeni terk edip giden can, vuslat kapımızı açtık, gel gel!

ای خود ما بی‌خودی و مستی‌ات ** ای ز هست ما هماره هستی‌ات

Ey varlığımız, yokluğuna, sarhoşluğuna sebep olan… Ey varlığı, varlığımızdan ibaret bulunan âşık!

با تو بی لب این زمان من نو بنو ** رازهای کهنه گویم می‌شنو

Şimdi ben sana dilsiz, dudaksız yeniden yeniye eski sırlar söyleyeceğim dinle!

زانک آن لبها ازین دم می‌رمد ** بر لب جوی نهان بر می‌دمد 4685

Dilsiz, dudaksız söyleyeceğim, çünkü şu diller, dudaklar, bu nefesten ürkerler. Bu nefes, gizli bir ırmağın kıyısında yetişir, meyve verir!

گوش بی‌گوشی درین دم بر گشا ** بهر راز یفعل الله ما یشا

Şimdi can kulağını aç da “Allah dilediğini yapar sırrını duymaya hazırlan” dedi.

چون صلای وصل بشنیدن گرفت ** اندک اندک مرده جنبیدن گرفت

Âşık, vuslata çağrıldığını duyunca yavaş yavaş kımıldanmaya başladı.

نه کم از خاکست کز عشوه‌ی صبا ** سبز پوشد سر بر آرد از فنا

Âşık, topraktan da aşağıyı değil ya… Toprak bile sabah rüzgârının işvesiyle yeşiller giyinir, yokluktan başını kaldırır!

کم ز آب نطفه نبود کز خطاب ** یوسفان زایند رخ چون آفتاب

Meniden de aşağı değil ya… Meni bile Allah emrini duyar da güneş yüzlü Yusuflar meydana getirir!

کم ز بادی نیست شد از امر کن ** در رحم طاوس و مرغ خوش‌سخن 4690

Rüzgârdan da aşağı değil ya… Kün emrini işitir de rahimde tavus olur, güzel güzel söz söyleyen kuş kesilir!

کم ز کوه سنگ نبود کز ولاد ** ناقه‌ای کان ناقه ناقه زاد زاد

Taştan, topraktan meydana gelen dağdan da aşağı değil ya... Deve doğurur da o deveden de deve yavrusu doğar!

زین همه بگذر نه آن مایه‌ی عدم ** عالمی زاد و بزاید دم بدم

Bunların hepsini bir tarafa bırak, yokluk koskoca bir âlem doğurmadı mı? Hâlâ da her an bütün varlıklar ondan doğmuyor mu?

بر جهید و بر طپید و شاد شاد ** یک دو چرخی زد سجود اندر فتاد

Âşık, sıçradı, titredi, neşeli neşeli bir iki döndü, bir iki çark vurdu… Yere kapandı, secdeye vardı!

با خویش آمدن عاشق بیهوش و روی آوردن به ثنا و شکر معشوق

Âşığın kendine gelmesi ve sevgiliyi övmeye başlaması sevgilinin şükretmesi

گفت ای عنقای حق جان را مطاف ** شکر که باز آمدی زان کوه قاف

Dedi ki: “Ey çevresinde canın tavaf edip durduğu Allah ankası… Şükrolsun, kaf dağından geri döndük,

ای سرافیل قیامتگاه عشق ** ای تو عشق عشق و ای دلخواه عشق 4695

Ey aşkın kıyamet yerinde İsrafillik eden sevgili… Ey aşkın aşkı, ey aşkın dileği!

اولین خلعت که خواهی دادنم ** گوش خواهم که نهی بر روزنم

Bana hilât vermeden önce dilerim, kulağını pencereme daya…

گرچه می‌دانی بصفوت حال من ** بنده‌پرور گوش کن اقوال من

Kalbim tertemizdir, bu yüzden halimi bilirsin… Ey kulları yetiştiren, ey kullarına lütuflarda bulunan sevgili, sözlerimi duy!

صد هزاران بار ای صدر فرید ** ز آرزوی گوش تو هوشم پرید

Ey misli olmayan Sadr, nice zamandır halimi duymanı arzulayıp durdum. Bu arzuyla aklım, fikrim uçtu gitti.