آنک مرداری خورد یعنی نبید ** شرع او را سوی معذوران کشید

Bir insan, şer’an murdar olan hurma şarabı içse kendinde değilse şeriat, onu mazur tutar.

مست و بنگی را طلاق و بیع نیست ** همچو طفلست او معاف و معتقیست

Sarhoş ve esrarkeşin karı boşaması ve bir şey satması, makbul ve muteber değildir. O, çocuğa benzer, yaptığı affedilir, hürdür, serbesttir.

مستیی کید ز بوی شاه فرد ** صد خم می در سر و مغز آن نکرد

Asıl tek padişah olan Allah’tan gelen sarhoşluksa insana yüz küpün şarabından ziyade tesir eder, yüz küpün şarabından ziyade adamın aklını alır.

پس برو تکلیف چون باشد روا ** اسب ساقط گشت و شد بی دست و پا

Haydi yürü artık böyle adama nasıl teklif olabilir ki? At düştü, elsiz, ayaksız bir hâle geldi.

بار کی نهد در جهان خرکره را ** درس کی دهد پارسی بومره را 675

Âlemde eşek sıpasına kim yük yükler? Ebumerre’ye kim Farsça okutabilir?

بار بر گیرند چون آمد عرج ** گفت حق لیس علی الاعمی حرج

At topallamaya başladı mı, üstündeki yükü alırlar. Çünkü Allah “ Köre teklif yok” dedi.

سوی خود اعمی شدم از حق بصیر ** پس معافم از قلیل و از کثیر

Ben de kendime karşı kör, fakat Allah’ı görür oldum. Şu halde azdan da affedilmişim, çoktan da!

لاف درویشی زنی و بی‌خودی ** های هوی مستیان ایزدی

Hâlbuki sen, dervişlikten dem vuruyorsun, kendinde olmadığını söylüyorsun, ebedî sarhoşlar gibi hayhuylarda bulunuyor, naralar atıyorsun.

که زمین را من ندانم ز آسمان ** امتحانت کرد غیرت امتحان

Yeri gökten fark etmiyorum diyorsun ama Allah gayreti seni bir sınadı ki!

باد خرکره‌ی چنین رسوات کرد ** هستی نفی ترا اثبات کرد 680

Eşek sıpasının yellenmesi seni böyle rüsvay etti, senin, ben yokum diye kendini nefyedişini reddederek, varlığını ispat etti.

این چنین رسوا کند حق شید را ** این چنین گیرد رمیده‌صید را

Allah, sersem adamı böyle rüsvay eder, kaçan avı böyle yakalar işte!”

صد هزاران امتحانست ای پسر ** هر که گوید من شدم سرهنگ در

Hey babam hey… Ben, padişah kapısına çavuş oldum diyene yüz binlerce sınama var.

گر نداند عامه او را ز امتحان ** پختگان راه جویندش نشان

Halk, onu bu sınamayla tanımasa bile ileri gelenler, onun dâvasına delil ister, yolundan nişan sorarlar.

چون کند دعوی خیاطی خسی ** افکند در پیش او شه اطلسی

Aşağılık bir adam, terzilik dâvasına kalkışsa padişah, onun önüne bir atlas kumaş atar.

که ببر این را بغلطاق فراخ ** ز امتحان پیدا شود او را دو شاخ 685

Bundan bir geniş kaftan yap der. Bu sınamayla yersiz dâvaya kalkışanın başında iki boynuzdur peyda olur, öküzlüğü anlaşılıverir.

گر نبودی امتحان هر بدی ** هر مخنث در وغا رستم بدی

Eğer kötüleri sınama olmasaydı her puşt, savaşta Rüstem kesilirdi!

خود مخنث را زره پوشیده گیر ** چون ببیند زخم گردد چون اسیر

Farz et ki puşt zırh giymiş, kaç para eder? Savaşa girişip sıkışınca esir olacak değil mi?

مست حق هشیار چون شد از دبور ** مست حق ناید به خود تا نفخ صور

Allah sarhoşu, kasırgadan ayrılır mı hiç? O, sur üfürülünceye kadar kendine gelmez.

باده‌ی حق راست باشد بی دروغ ** دوغ خوردی دوغ خوردی دوغ دوغ

Allah şarabı doğrudur, doğru… Yalanı yok. Sense şarap değil, ayran içmişsin, ayran içmişsin, ayran içmişsin!

ساختی خود را جنید و بایزید ** رو که نشناسم تبر را از کلید 690

Kendini Cüneyd ve Bayezid gösteriyorsun. Yürü be… Ben, baltayı kilitten fark edemem ki diyorsun ama.

بدرگی و منبلی و حرص و آز ** چون کنی پنهان بشید ای مکرساز

A düzenbaz, kötülüğü tembelliği, kızgınlığı ve ihtirası bu sersemlikle nasıl gizleyebileceksin?

خویش را منصور حلاجی کنی ** آتشی در پنبه‌ی یاران زنی

Kendini Mansur-ı Hallâc göstermede, dostların pamuğuna ateş urmadasın.

که بنشناسم عمر از بولهب ** باد کره‌ی خود شناسم نیمشب

Ben Ömer’i Ebuleheb’den ayırt edemem de gece yarısı eşek sıpasının yellenmesini tanırım diyorsun ha!

ای خری کین از تو خر باور کند ** خویش را بهر تو کور و کر کند

Senin gibi eşeğin bu sözüne inanan da kendisini, hatırım için kör ve sağır eden bir eşektir.

خویش را از ره‌روان کمتر شمر ** تو حریف ره‌ریانی گه مخور 695

Kendini öyle pek yol erlerinden sanma. Sen yol kesicilerin adamısın, herze yiyip durma!

باز پر از شید سوی عقل تاز ** کی پرد بر آسمان پر مجاز

Sersemlikten uç, akla doğru koş. Mecazi akıl, göklere uçabilir mi hiç?

خویشتن را عاشق حق ساختی ** عشق با دیو سیاهی باختی

Kendini Allah âşıkı gösteriyorsun ama kapkara Şeytan’la aşkbazlık ediyorsun.

عاشق و معشوق را در رستخیز ** دو بدو بندند و پیش آرند تیز

Kıyamet günü aâşıkla mâşuku birbirine bağlarlar da herkesin önüne çıkarıverirler.

تو چه خود را گیج و بی‌خود کرده‌ای ** خون رز کو خون ما را خورده‌ای

Sen kendini nasıl oluyor da ahmak, dalgın gösteriyorsun? Üzümün kanı nerede? Sen bizim kanımızı içmişsin!

رو که نشناسم ترا از من بجه ** عارف بی‌خویشم و بهلول ده 700

Yürü, benden uzaklaş hemen. Ben seni tanımıyorum. Kendini bilmeyen bir ârifim ben, köyün Behlûl’üyüm ben diyorsun ha!

تو توهم می‌کنی از قرب حق ** که طبق‌گر دور نبود از طبق

Allah yakınlığına eriştin de sanat, sanatkârdan ayrı olmaz sanıyorsun ha!

این نمی‌بینی که قرب اولیا ** صد کرامت دارد و کار و کیا

Şunu olsun görmez misin? Allah velilerinin eriştikleri yakınlıkta yüzlerce keramet, yüzlerce iş güç var.

آهن از داوود مومی می‌شود ** موم در دستت چو آهن می‌بود

Meselâ demir, Davud’un elinde mum oluyor… Hâlbuki senin elinde mum, demir kesiliyor!

قرب خلق و رزق بر جمله‌ست عام ** قرب وحی عشق دارند این کرام

Yaratma ve rızık verme yakınlığında herkes müsavidir, bu sıfatlar herkeste var. Fakat bu ulular, Allah aşkının vahyi yakınlığına sahip olurlar.

قرب بر انواع باشد ای پدر ** می‌زند خورشید بر کهسار و زر 705

Babacığım, yakınlık da çeşit, çeşittir. Güneş dağa da vurur, altına da!

لیک قربی هست با زر شید را ** که از آن آگه نباشد بید را

Fakat güneşin altına bir yakınlığı var ki söğüdün bundan haberi bile yok!

شاخ خشک و تر قریب آفتاب ** آفتاب از هر دو کی دارد حجاب

Kuru dal da güneşe yakındır, yaş dal da. Güneş hiç ikisinden de gizlenir mi ki?

لیک کو آن قربت شاخ طری ** که ثمار پخته از وی می‌خوری

Fakat yaş taze dalın yakınlığı nerede? O daldan olgun meyveler devşirmede, olgun meyveler yemedesin.

شاخ خشک از قربت آن آفتاب ** غیر زوتر خشک گشتن گو بیاب

Fakat bir de bak, kuru dal, güneşe yakınlığından kuruluktan başka ne bulabilir?

آنچنان مستی مباش ای بی‌خرد ** که به عقل آید پشیمانی خورد 710

Akıllı, aklın başına gelince pişman olacak bir sarhoşluğa düşme.

بلک از آن مستان که چون می می‌خورند ** عقلهای پخته حسرت می‌برند

O sarhoşlardan ol ki onlar şarap içmeye koyuldular mı olgun akıllar bile onlara hasret çeker.

ای گرفته همچو گربه موش پیر ** گر از آن می شیرگیری شیر گیر

Ey kedi gibi kocalmış fareyi tutan, o şaraptan içmiş onunla gıdalanmışsan aslan tut aslan!

ای بخورده از خیالی جام هیچ ** همچو مستان حقایق بر مپیچ

Ey hayale kapılıp aslı olmayan kadehten hayal şarabı içen, hakikat sarhoşları gibi sarhoşluk etme, o tarafa sarkıntılıkta bulunma!

می‌فتی این سو و آن سو مست‌وار ** ای تو این سو نیستت زان سو گذار

Sarhoş gibi şu yana, bu yana düşüp durmadasın ama sana bu tarafa yol yok, o tarafa yürü.

گر بدان سو راه یابی بعد از آن ** گه بدین سو گه بدان سو سر فشان 715

O yana yol bulursan ondan sonra bazen bu tarafa salın, bazen o tarafta.

جمله این سویی از آن سو کپ مزن ** چون نداری مرگ هرزه جان مکن

Tamamıyla bu tarafa mensupken o tarafta dem varma. Madem ölümün gelmemiş, yalan yere can çekişme.

آن خضرجان کز اجل نهراسد او ** شاید ار مخلوق را نشناسد او

Fakat ebedî hayata erişen ve ecelden korkmayan Hızır canlı kişi, mahlûku tanımasa da caiz.

کام از ذوق توهم خوش کنی ** در دمی در خیک خود پرش کنی

Damağını vehmin zevkiyle çeşnilendirir, varlık tulumuna üfürür, kendini havayla şişirip gururlanırsın ama,

پس به یک سوزن تهی گردی ز باد ** این چنین فربه تن عاقل مباد

Bir iğneyle o yel kaçıp gider. Dilerim akıllı adam, bu çeşit semirmesin!

کوزه‌ها سازی ز برف اندر شتا ** کی کند چون آب بیند آن وفا 720

Kışın kardan testiler yapıyorsun, iyi ama hiç onlar suya dayanır mı?

افتادن شغال در خم رنگ و رنگین شدن و دعوی طاوسی کردن میان شغالان

Çakalın boyacı küpüne düşüp boyanması ve çakallar arasında tavusluk dâvasına kalkışması