آنچنانش تنگ آورد آن قضا ** که منافق را کند مرگ فجا

Fakat bu sefer kaza ve kader, onu öyle bir daraltmış, münafıkı ansızın ölüm nasıl yakalarsa öyle bir sıkı yakalamıştı ki!

نه طریق و نه رفیق و نه امان ** دست کرده آن فرشته سوی جان 175

Ne yol vardır, ne yoldaş, ne de kurtulma imkânı... (münafık, böyle bir haldeyken) can alıcı melek de gelir çatar, canına el uzatır ya!

آنچنان کین زن در آن حجره جفا ** خشک شد او و حریفش ز ابتلا

İşte kadın da o cefa odasında dostuyla belâlara uğramış, öylece âdeta kuruyup kalmıştı!

گفت صوفی با دل خود کای دو گبر ** از شما کینه کشم لیکن به صبر

Sofi, gönlünden, hay kâfirler hay... Size kin güdüp duruyorum ama hele sabredeyim.

لیک نادانسته آرم این نفس ** تا که هر گوشی ننوشد این جرس

Şimdilik bunu bilmezlikten geleyim de herkes bu çanın sesini duymasın, diyordu.

از شما پنهان کشد کینه محق ** اندک اندک هم‌چو بیماری دق

Hak yolundaki er de size gizlice böyle kin güder... İstiska hastalığı gibi kinini yavaş yavaş, azar azar belirtir.

مرد دق باشد چو یخ هر لحظه کم ** لیک پندارد بهر دم بهترم 180

İstiskaya tutulan adam buz gibi her an erir durur... Fakat her an, kendisini daha iyiceyim sanır!

هم‌چو کفتاری که می‌گیرندش و او ** غره‌ی آن گفت کین کفتار کو

Hani, “sırtlan nerede? Burada yok yahu” diye aranırlar da sırtlan bu söze inanır, bu suretle tutulur, avlanır ya!

هیچ پنهان‌خانه آن زن را نبود ** سمج و دهلیز و ره بالا نبود

Kadının evinde de gizlenecek bir yer; bir tümsek, bir aralık, yukarıya çıkacak bir yol yoktu.

نه تنوری که در آن پنهان شود ** نه جوالی که حجاب آن شود

Ne bir tandır vardı, oynaşını oraya gizlesin... Ne bir çuval vardı, perde gibi önüne gersin!

هم‌چو عرصه‌ی پهن روز رستخیز ** نه گو و نه پشته نه جای گریز

Evin içi kıyamet günü Arasat Meydanı gibi dümdüzdü... Ne bir çukur vardı, ne bir tepe, ne de kaçacak bir yer!

گفت یزدان وصف این جای حرج ** بهر محشر لا تری فیها عوج 185

Allah bu kıyamet gününü anlatırken mahşer meydanı için “Orada bir çukur, bir tümsek göremezsin” demiştir.

معشوق را زیر چادر پنهان کردن جهت تلبیس و بهانه گفتن زن کی ان کید کن عظیم

Kadının hileye sapıp sevgilisine çarşaf giydirmesi ve Allah’ın “Sizin hileniz pek büyüktür” dediği gibi kocasını kandırmak için bahanelere başvurması

چادر خود را برو افکند زود ** مرد را زن ساخت و در را بر گشود

Kadın, hemen çarşafını oynaşının üstüne attı, erkeği kadın şekline sokup kapıyı açtı.

زیر چادر مرد رسوا و عیان ** سخت پیدا چون شتر بر نردبان

Çarşafın altında adam, apaçık rüsvay olmuş, görünüp durmaktaydı... Adeta merdiven üstünde bir deveye benziyordu.

گفت خاتونیست از اعیان شهر ** مر ورا از مال و اقبالست بهر

Kadın oynaşı için kocasına dedi ki: “Şehir büyüklerinden birinin karısı... Malı var, devleti var, pek zengin!

در ببستم تا کسی بیگانه‌ای ** در نیاید زود نادانانه‌ای

Yabancı birisi, cahilcesine gelmesin diye kapıyı kapadım.”

گفت صوفی چیستش هین خدمتی ** تا بر آرم بی‌سپاس و منتی 190

Sofi, âlâ dedi... Ne hizmeti var, hele söyle de minnetsizce, seve seve yapayım.

گفت میلش خویشی و پیوستگیست ** نیک خاتونیست حق داند که کیست

Karısı dedi ki: “Bize akraba olmak istiyor... İyi bir kadın ama içini Allah bilir artık.

خواست دختر را ببیند زیر دست ** اتفاقا دختر اندر مکتبست

Kızı görmek istiyordu ama tesadüf bu ya, kız da mektepte.

باز گفت ار آرد باشد یا سبوس ** می‌کنم او را به جان و دل عروس

Fakat ister un olsun, ister kepek... Onu canla gönülle gelinliğe kabul ederim dedi.

یک پسر دارد که اندر شهر نیست ** خوب و زیرک چابک و مکسب کنیست

Öyle bir oğlu var ki şehirde misli yok... Güzel, anlayışlı, çevik, hem de iyi bir geçimi var.”

گفت صوفی ما فقیر و زار و کم ** قوم خاتون مال‌دار و محتشم 195

Sofi dedi ki: “İyi ama biz yoksuluz, perişanız... Bu kadının ailesiyse mallı, mülklü kişiler.

کی بود این کفو ایشان در زواج ** یک در از چوب و دری دیگر ز عاج

Nasıl olurda bize eşit olabilir? Kapının bir kanadı tahtadan, öbürü fildişinden... Böyle şey olur mu hiç?

کفو باید هر دو جفت اندر نکاح ** ورنه تنگ آید نماند ارتیاح

Nikâhta iki çiftin birbirine eşit ve denk olması lâzım... Yoksa iş bozulur, geçim olmaz!”

گفتن زن کی او در بند جهاز نیست مراد او ستر و صلاحست و جواب گفتن صوفی این را سرپوشیده

Kadının, o çeyiz kaydında değil, istediği şey kapalı ve namuslu olmasından ibaret demesi, sofinin de bunu gizli tut demesi

گفت گفتم من چنین عذری و او ** گفت نه من نیستم اسباب جو

Kadın dedi ki: “Ben de bu özrü söyledim, ama o, çeyiz filan arayanlardan değilim...

ما ز مال و زر ملول و تخمه‌ایم ** ما به حرص و جمع نه چون عامه‌ایم

Biz mala, altına doymuş, imtilâ olmuş, usanmışız... Halk gibi hırs sahibi değiliz, mal ve para toplama düşüncesi yok bizde.

قصد ما سترست و پاکی و صلاح ** در دو عالم خود بدان باشد فلاح 200

Bizim istediğimiz şey, yalnız kapalı, temiz ve namuslu oluşudur. Zaten iki âlemde de kurtuluş, bununla olur.” dedi.

باز صوفی عذر درویشی بگفت ** و آن مکرر کرد تا نبود نهفت

Sofi, yine yoksulluk özrünü ortaya koydu; bunu gizli kalmasın diye tekrar tekrar anlattı.

گفت زن من هم مکرر کرده‌ام ** بی‌جهازی را مقرر کرده‌ام

Kadın dedi ki: “Ben de bunu tekrarladım, çeyizimizin olmadığını iyice anlattım.

اعتقاد اوست راسختر ز کوه ** که ز صد فقرش نمی‌آید شکوه

Fakat onun inanışı dağdan da sağlam... Yüzlerce yoksulluktan bile şikâyet etmiyor.

او همی‌گوید مرادم عفتست ** از شما مقصود صدق و همتست

Benim istediğim şey namustur, sizden dilediğim doğruluktur, himmettir deyip duruyor.”

گفت صوفی خود جهاز و مال ما ** دید و می‌بیند هویدا و خفا 205

Sofi dedi ki: “Zaten çeyizimizi, malımızı gördü... Gizli aşikâr başka neyimiz varsa onları da hep görür.

خانه‌ی تنگی مقام یک تنی ** که درو پنهان نماند سوزنی

İşte daracık bir evimiz, bir kişi sığacak kadar bir yerimiz var... Öyle dar ki orada bir iğne bile gizlenemez.

باز ستر و پاکی و زهد و صلاح ** او ز ما به داند اندر انتصاح

Temizliğe, kapalılığa, namuslu oluşa gelince: o, bunu zaten bilir!

به ز ما می‌داند او احوال ستر ** وز پس و پیش و سر و دنبال ستر

Kapalılığını, örtülü ve namuslu oluşunu o, önünde de, sonunda da, başında da, nihayetinde de bizden daha iyi bilir, bizden daha iyi görür.

ظاهرا او بی‌جهاز و خادمست ** وز صلاح و ستر او خود عالمست

Zaten kızımızın çeyizi çimeni, aşçısı, işçisi olmadığı meydanda... İyi ve namuslu oluşuna gelince: o, bunu zaten bilir.

شرح مستوری ز بابا شرط نیست ** چون برو پیدا چو روز روشنیست 210

Kızın namuslu olduğunu babanın anlatması şart değil ya... Nasıl olduğu esasen onca aydın gün gibi meydandadır’’.

این حکایت را بدان گفتم که تا ** لاف کم بافی چو رسوا شد خطا

Senin de yanlışın meydana çıktı, rezil rüsvay oldun... Bari az söyle; bu hikâyeyi onun için anlattım.

مر ترا ای هم به دعوی مستزاد ** این بدستت اجتهاد و اعتقاد

A dâvada ayak direyip duran, senin anlayışın, hüküm çıkarışın da bundan ibaret işte!

چون زن صوفی تو خاین بوده‌ای ** دام مکر اندر دغا بگشوده‌ای

Sen de sofinin karısı gibi hainsin, kötülükte hile tuzağını kurmuşsun!

که ز هر ناشسته رویی کپ زنی ** شرم داری وز خدای خویش نی

Bu suretle her yüzü yunmadık pis kişiye temizliğini anlatır durursun... Kendinden utanır da Allah’tan utanmazsın!

غرض از سمیع و بصیر گفتن خدا را

Allah’a “duyar, görür” demekteki maksat

از پی آن گفت حق خود را بصیر ** که بود دید ویت هر دم نذیر 215

Allah, her şeyi görür, bu görüş de daima seni korkutsun diye kendisine “gören” dedi.

از پی آن گفت حق خود را سمیع ** تا ببندی لب ز گفتار شنیع

Kötü sözlerden dudağını yumasın diye de kendisini “duyan diye anlattı.

از پی آن گفت حق خود را علیم ** تا نیندیشی فسادی تو ز بیم

Korkasın da bir fesat düşünmeyesin diye “bilen” adını takındı.

نیست اینها بر خدا اسم علم ** که سیه کافور دارد نام هم

Fakat bunlar, meselâ zenciye kâfur adının verildiği gibi Allah’a konmuş adlar değildir.

اسم مشتقست و اوصاف قدیم ** نه مثال علت اولی سقیم

Allah ismi, sıfattan türeme, sıfattan meydana gelmedir, Allah sıfatlarıysa kadimdir, evveli yoktur. İlleti Ûlâ misali gibi batıl ve saçma değildir.

ورنه تسخر باشد و طنز و دها ** کر را سامع ضریران را ضیا 220

Öyle olmasaydı sağıra duyan, köre aydın adlarının verilmesi gibi alay olur, maskaralık olurdu.

یا علم باشد حیی نام وقیح ** یا سیاه زشت را نام صبیح

Tanınma için konan ad, meselâ terbiyesiz ve utanmaz birisine mahcup yahut kara ve çirkin birisine güzel diye konuvermiş bir addır.

طفلک نوزاده را حاجی لقب ** یا لقب غازی نهی بهر نسب

Yeni doğmuş çocukcağıza hacı yahut da soyunda var diye gazi adını koymaktır.

گر بگویند این لقبها در مدیح ** تا ندارد آن صفت نبود صحیح

Bu lâkapları, övmek için söylerlerse övülende bu sıfatlar yoksa övüş, doğru olmaz ki.