جمله‌ی خوهای او ز امساک وجود ** آن‌چنان آمد که آن شه گفته بود

جمله‌ی خوهای او ز امساک وجود ** آن‌چنان آمد که آن شه گفته بود 1850

O padişah, Ebulhasan’ın ihsanına, kıskanmasına ait ne gibi huylar söylediyse aynen zuhur etti.

لوح محفوظ است او را پیشوا ** از چه محفوظست محفوظ از خطا

Çünkü onun önünde giden levhimahfuz’dur... Neden mahfuzdur o levh? Hatadan!

نه نجومست و نه رملست و نه خواب ** وحی حق والله اعلم بالصواب

Bu, ne yıldız bilgisidir, ne remil, ne de rüya... Allah, doğrusunu daha iyi bilir ya, Allah vahyidir!

از پی روپوش عامه در بیان ** وحی دل گویند آن را صوفیان

Sofiler, bunu halktan gizlemek için gönül vahyi demişlerdir.

وحی دل گیرش که منظرگاه اوست ** چون خطا باشد چو دل آگاه اوست

Sen istersen onu gönül vahyi farz et... Gönül zaten onun nazargâhıdır... Gönül, ona agâh olunca nasıl hata eder?

مومنا ینظر به نور الله شدی ** از خطا و سهو آمن آمدی 1855

Ey mümin, sen, Allah nuruyla bakar, görürsün... Hatadan, yanılmadan eminsin!

نقصان اجرای جان و دل صوفی از طعام الله

Sofinin canına, gönlüne gelen Allah yemeğinin eksilmesi

صوفیی از فقر چون در غم شود ** عین فقرش دایه و مطعم شود

Sofi, yoksulluktan dertlenince yoksulluğu, ona dadı ve gıda kesilir.

زانک جنت از مکاره رسته است ** رحم قسم عاجزی اشکسته است

Çünkü cennet, hoşa gitmeyen şeylerden meydana gelmiştir... Merhamet, gönlü kırık âcizlerin nasibidir.

آنک سرها بشکند او از علو ** رحم حق و خلق ناید سوی او

Yücelikle başlar kıran kişiye ne Allah’ın merhameti nasip olur, ne halkın!

این سخن آخر ندارد وان جوان ** از کمی اجرای نان شد ناتوان

Bu sözün sonu yoktur... Evet, o yiğit, yiyecek ve ekmek nafakasının azlığından perişan oldu!

شاد آن صوفی که رزقش کم شود ** آن شبه‌ش در گردد و اویم شود 1860

Ne mutlu o sofiye ki rızkı azalır... Boncuğu inci olur, kendisi deniz kesilir!

زان جرای خاص هر که آگاه شد ** او سزای قرب و اجری‌گاه شد

O hususi Allah nafakasını duyan, Allah’ın yakınlığına erer, gayb nafakasını elde eder.

زان جرای روح چون نقصان شود ** جانش از نقصان آن لرزان شود

Fakat ruh nafakası noksan olan kişinin canı o noksan yüzünden titremeye başlar.

پس بداند که خطایی رفته است ** که سمن‌زار رضا آشفته است

Anlar ki bir hata etmiştir de bundan dolayı rıza yaseminliği perişan olmuştur.

هم‌چنانک آن شخص از نقصان کشت ** رقعه سوی صاحب خرمن نبشت

İşte o adam da ekinin az olması yüzünden harman sahibine mektup yazdı.

رقعه‌اش بردند پیش میر داد ** خواند او رقعه جوابی وا نداد 1865

Mektubunu o yüce ve adil padişaha götürdüler, okudu, fakat bir cevap vermedi.

گفت او را نیست الا درد لوت ** پس جواب احمق اولیتر سکوت

Dedi ki: onun derdi yalnız gıda, başka bir şey değil... Ahmağa verilecek en iyi cevap sükûttur.

نیستش درد فراق و وصل هیچ ** بند فرعست او نجوید اصل هیچ

Ayrılık ve vuslat derdi onda hiç yok... fer’e bağlanmış, aslı hiç aramıyor.

احمقست و مرده‌ی ما و منی ** کز غم فرعش فراغ اصل نی

O ahmağın biri... Varlığa kapılmış, ölmüş gitmiş fer’in derdiyle asla aldırış bile etmemekte.

آسمانها و زمین یک سیب دان ** کز درخت قدرت حق شد عیان

Göklerle yeri bir elma farz et... Allah’ın kudret ağacından bitmiş!

تو چه کرمی در میان سیب در ** وز درخت و باغبانی بی‌خبر 1870

Sen, bu elmanın içindeki bir kurda benzersin; ağaçtan da haberin yok, bahçıvandan da!

آن یکی کرمی دگر در سیب هم ** لیک جانش از برون صاحب‌علم

Elmada bir kurt daha var; fakat onun canı dış âleminde bayrak sahibi!

جنبش او وا شکافد سیب را ** بر نتابد سیب آن آسیب را

Onun hareketi elmayı yarar... Elma onun hareketine karşı koyamaz!

بر دریده جنبش او پرده‌ها ** صورتش کرمست و معنی اژدها

Hareketi, perdeleri yırtar... Sureti kurt ama hakikatte o, bir ejderha!

آتش که اول ز آهن می‌جهد ** او قدم بس سست بیرون می‌نهد

Demirden çıkan ilk ateş, dışarıya yavaş, yavaş adım atar.

دایه‌اش پنبه‌ست اول لیک اخیر ** می‌رساند شعله‌ها او تا اثیر 1875

Dadısı pamuktur önce... Fakat sonunda şuleleri ta esire kadar çıkar,

مرد اول بسته‌ی خواب و خورست ** آخر الامر از ملایک برترست

İnsan, önce uykuya, yemeye muhtaçtır... Fakat nihayet meleklerden de üstün olur.

در پناه پنبه و کبریتها ** شعله و نورش برآیدت بر سها

Pamuk ve kükürdün himayesinde şulesi ve nuru, süha yıldızına kadar çıkar!

عالم تاریک روشن می‌کند ** کنده‌ی آهن به سوزن می‌کند

Karanlık âlemi aydınlatır... Demirden yapılma tomruğu bile iğneyle deler geçer!

گرچه آتش نیز هم جسمانی است ** نه ز روحست و نه از روحانی است

Ateş de cismanidir ama ne ruhtandır, ne de ruhani âlemden!

جسم را نبود از آن عز بهره‌ای ** جسم پیش بحر جان چون قطره‌ای 1880

Cisme, o yücelikten bir nasip yoktur... Cisim, can denizinin önünde bir katra gibidir!

جسم از جان روزافزون می‌شود ** چون رود جان جسم بین چون می‌شود

Cisim, canla artar, gün günden fazlalaşır... Fakat can gitti mi cisme bak, ne hale gelir?

حد جسمت یک دو گز خود بیش نیست ** جان تو تا آسمان جولان‌کنیست

Cisminin haddi, bir iki arşından fazla değildir... Fakat canın, ta göklere kadar çıkar, dolaşır!

تا به بغداد و سمرقند ای همام ** روح را اندر تصور نیم گام

En iyi kişi, ruha ta Bağdat’a Semerkand’a kadar olan mesafe tasavvurda yarım adımdır ancak!

دو درم سنگست پیه چشمتان ** نور روحش تا عنان آسمان

Gözünüz iki dirhemlik taş ağırlığında bir yağ parçasıdır ama ruhunun nuru göklere dek her tarafı kaplar.

نور بی این چشم می‌بیند به خواب ** چشم بی‌این نور چه بود جز خراب 1885

Nursa, bu göz olmadan da uykuda her şeyi görür... Fakat göz, bu nur olmayınca ancak harap olur gider!

جان ز ریش و سبلت تن فارغست ** لیک تن بی‌جان بود مردار و پست

Canın, tenin sakalıyla, bıyığıyla alış verişi yoktur... Fakat ten, can olmayınca murdardır, aşağıdır!

بارنامه‌ی روح حیوانیست این ** پیشتر رو روح انسانی ببین

Bu cisim, hayvani ruhun debdebesine sebeptir... Sen daha önceden git de insani ruhu gör!

بگذر از انسان هم و از قال و قیل ** تا لب دریای جان جبرئیل

İnsandan da dedikodudan da geç de Cebrail’in ruhunun dayanıp kaldığı deniz kıyısına var!

بعد از آنت جان احمد لب گزد ** جبرئیل از بیم تو واپس خزد

Ondan sonra Ahmed’in canı (esrarı faş etme sakın diye) sana karşı dudağını ısırsın... Cebrail, senden korksun, geride kalsın!

گوید ار آیم به قدر یک کمان ** من به سوی تو بسوزم در زمان 1890

Bir yay kadar ileri varır, sana doğru gelirsem derhal yanarım desin!

آشفتن آن غلام از نارسیدن جواب رقعه از قبل پادشاه

Kölenin, mektuba padişahtan cevap gelmeyişinden kızıp perişan olması

این بیابان خود ندارد پا و سر ** بی‌جواب نامه خستست آن پسر

Bu ovanın ne başı var zaten, ne sonu... o köle de mektubuna cevap gelmediğinden sıkılıp duruyor! Dostları, ayrılığını sordular;

کای عجب چونم نداد آن شه جواب ** با خیانت کرد رقعه‌بر ز تاب

Ne şaşılacak şey, padişah neden bana cevap yazmadı... Yoksa kızgınlığından mektubu götüren bir hıyanetlikte mi bulundu?

رقعه پنهان کرد و ننمود آن به شاه ** کو منافق بود و آبی زیر کاه

Mektubu mu gizledi, yoksa padişaha vermedi mi? Acaba bir münafık mıydı, saman altından su mu yürüttü?

رقعه‌ی دیگر نویسم ز آزمون ** دیگری جویم رسول ذو فنون

Tecrübe için başka bir mektup yazar, hünerli, terbiyeli bir başka elçi arar bulurum demekte,

بر امیر و مطبخی و نامه‌بر ** عیب بنهاده ز جهل آن بی‌خبر 1895

Cahilliğinden o bihaber, padişahı, mutfak eminini, mektup götüreni ayıplamaktaydı.

هیچ گرد خود نمی‌گردد که من ** کژروی کردم چو اندر دین شمن

Hiç ben din yolunda eğri gittim, gâvurluk ettim diye kendisine gelmiyor, kusuru kendinde bulmuyordu.

کژ وزیدن باد بر سلیمان علیه‌السلام به سبب زلت او

Süleyman aleyhisselâm’ın bir kusuru yüzünden rüzgârın ters esmesi

باد بر تخت سلیمان رفت کژ ** پس سلیمان گفت بادا کژ مغژ

Rüzgâr, Süleyman’ın tahtına ters esti... Süleyman dedi ki: Ey rüzgâr, ters esme!

باد هم گفت ای سیلمان کژ مرو ** ور روی کژ از کژم خشمین مشو

Rüzgâr da ey Süleyman dedi, ters hareket etme... Ters hareket edersen, benim tersliğime kızma!

این ترازو بهر این بنهاد حق ** تا رود انصاف ما را در سبق

Allah, biz ders alalım da insafa gelelim diye bu teraziyi halk etti.