حد جسمت یک دو گز خود بیش نیست ** جان تو تا آسمان جولان‌کنیست

Cisminin haddi, bir iki arşından fazla değildir... Fakat canın, ta göklere kadar çıkar, dolaşır!

تا به بغداد و سمرقند ای همام ** روح را اندر تصور نیم گام

En iyi kişi, ruha ta Bağdat’a Semerkand’a kadar olan mesafe tasavvurda yarım adımdır ancak!

دو درم سنگست پیه چشمتان ** نور روحش تا عنان آسمان

Gözünüz iki dirhemlik taş ağırlığında bir yağ parçasıdır ama ruhunun nuru göklere dek her tarafı kaplar.

نور بی این چشم می‌بیند به خواب ** چشم بی‌این نور چه بود جز خراب 1885

Nursa, bu göz olmadan da uykuda her şeyi görür... Fakat göz, bu nur olmayınca ancak harap olur gider!

جان ز ریش و سبلت تن فارغست ** لیک تن بی‌جان بود مردار و پست

Canın, tenin sakalıyla, bıyığıyla alış verişi yoktur... Fakat ten, can olmayınca murdardır, aşağıdır!

بارنامه‌ی روح حیوانیست این ** پیشتر رو روح انسانی ببین

Bu cisim, hayvani ruhun debdebesine sebeptir... Sen daha önceden git de insani ruhu gör!

بگذر از انسان هم و از قال و قیل ** تا لب دریای جان جبرئیل

İnsandan da dedikodudan da geç de Cebrail’in ruhunun dayanıp kaldığı deniz kıyısına var!

بعد از آنت جان احمد لب گزد ** جبرئیل از بیم تو واپس خزد

Ondan sonra Ahmed’in canı (esrarı faş etme sakın diye) sana karşı dudağını ısırsın... Cebrail, senden korksun, geride kalsın!

گوید ار آیم به قدر یک کمان ** من به سوی تو بسوزم در زمان 1890

Bir yay kadar ileri varır, sana doğru gelirsem derhal yanarım desin!

آشفتن آن غلام از نارسیدن جواب رقعه از قبل پادشاه

Kölenin, mektuba padişahtan cevap gelmeyişinden kızıp perişan olması

این بیابان خود ندارد پا و سر ** بی‌جواب نامه خستست آن پسر

Bu ovanın ne başı var zaten, ne sonu... o köle de mektubuna cevap gelmediğinden sıkılıp duruyor! Dostları, ayrılığını sordular;

کای عجب چونم نداد آن شه جواب ** با خیانت کرد رقعه‌بر ز تاب

Ne şaşılacak şey, padişah neden bana cevap yazmadı... Yoksa kızgınlığından mektubu götüren bir hıyanetlikte mi bulundu?

رقعه پنهان کرد و ننمود آن به شاه ** کو منافق بود و آبی زیر کاه

Mektubu mu gizledi, yoksa padişaha vermedi mi? Acaba bir münafık mıydı, saman altından su mu yürüttü?

رقعه‌ی دیگر نویسم ز آزمون ** دیگری جویم رسول ذو فنون

Tecrübe için başka bir mektup yazar, hünerli, terbiyeli bir başka elçi arar bulurum demekte,

بر امیر و مطبخی و نامه‌بر ** عیب بنهاده ز جهل آن بی‌خبر 1895

Cahilliğinden o bihaber, padişahı, mutfak eminini, mektup götüreni ayıplamaktaydı.

هیچ گرد خود نمی‌گردد که من ** کژروی کردم چو اندر دین شمن

Hiç ben din yolunda eğri gittim, gâvurluk ettim diye kendisine gelmiyor, kusuru kendinde bulmuyordu.

کژ وزیدن باد بر سلیمان علیه‌السلام به سبب زلت او

Süleyman aleyhisselâm’ın bir kusuru yüzünden rüzgârın ters esmesi

باد بر تخت سلیمان رفت کژ ** پس سلیمان گفت بادا کژ مغژ

Rüzgâr, Süleyman’ın tahtına ters esti... Süleyman dedi ki: Ey rüzgâr, ters esme!

باد هم گفت ای سیلمان کژ مرو ** ور روی کژ از کژم خشمین مشو

Rüzgâr da ey Süleyman dedi, ters hareket etme... Ters hareket edersen, benim tersliğime kızma!

این ترازو بهر این بنهاد حق ** تا رود انصاف ما را در سبق

Allah, biz ders alalım da insafa gelelim diye bu teraziyi halk etti.

از ترازو کم کنی من کم کنم ** تا تو با من روشنی من روشنم 1900

Sen eksik dirhem korsan ben eksik tartarım... Sen benimle apaydın muamelede bulunursan ben de seninle apaydın muamelede bulunurum!

هم‌چنین تاج سلیمان میل کرد ** روز روشن را برو چون لیل کرد

Böylece Süleyman’ın tacı da eğrildi... Aydın günü ona gece etti âdeta!

گفت تا جا کژ مشو بر فرق من ** آفتابا کم مشو از شرق من

Süleyman dedi ki: Ey taç, neden başımda eğrilirsin... A güneş, doğumdan eksilme benim!

راست می‌کرد او به دست آن تاج را ** باز کژ می‌شد برو تاج ای فتی

O eliyle tacı düzelttikçe taç eğrilmekteydi yiğidim!

هشت بارش راست کرد و گشت کژ ** گفت تاجا چیست آخر کژ مغژ

Tam sekiz kere doğrulttu, sekiz kere eğrildi... Dedi ki: Ey taç, bu ne bu? Eğrilme artık!

گفت اگر صد ره کنی تو راست من ** کژ شوم چون کژ روی ای متمن 1905

Taç dedi ki: Beni yüz kere doğrultsan yine eğrilirim... Çünkü inanılır kişi, sen eğrilmedesin!

پس سلیمان اندرونه راست کرد ** دل بر آن شهوت که بودش کرد سرد

Süleyman, bunun üzerine kalbini doğrulttu... Gönlündeki şehvetten soğudu...

بعد از آن تاجش همان دم راست شد ** آنچنان که تاج را می‌خواست شد

Tacı da derhal doğruldu... Nasıl istiyorsa başında öyle durdu.

بعد از آنش کژ همی کرد او به قصد ** تاج او می‌گشت تارک‌جو به قصد

Süleyman, bundan sonra onu mahsustan eğriltmede, taç da inadına doğrulmadaydı.

هشت کرت کژ بکرد آن مهترش ** راست می‌شد تاج بر فرق سرش

O ulu Peygamber, tacını sekiz kere eğriltti; her defasında taç, başında doğruldu.

تاج ناطق گشت کای شه ناز کن ** چون فشاندی پر ز گل پرواز کن 1910

Taç, dile geldi de ey padişah, nazlan dedi... Kanadından mademki tozu, toprağı silktin; uç!

نیست دستوری کزین من بگذرم ** پرده‌های غیب این برهم درم

Bana izin yok ki bundan ileriye geçeyim... Bu sırrın gayb perdelerini yırtayım!

بر دهانم نه تو دست خود ببند ** مر دهانم را ز گفت ناپسند

Elini sen ağzıma koy da kapat... Ağzım, beğenilmeyen şeyler söylemesin!

پس ترا هر غم که پیش آید ز درد ** بر کسی تهمت منه بر خویش گرد

Hâsılı sana ne dert gelirse başkasına kabahat bulma; kendine bak!

ظن مبر بر دیگری ای دوستکام ** آن مکن که می‌سگالید آن غلام

Dostum, bu iş başkasından oldu sanma... o kölenin uğraştığı gibi uğraşıp durma!

گاه جنگش با رسول و مطبخی ** گاه خشمش با شهنشاه سخی 1915

Köle, gâh elçiyle, mutfak eminiyle uğraşıp savaşmasaydı... Gâh cömert padişaha kızmadaydı.

هم‌چو فرعونی که موسی هشته بود ** طفلکان خلق را سر می‌ربود

Tıpkı Firavun gibi... Hani o da Musa’yı bırakmıştı da halkın yavrucaklarının başlarını kestiriyordu.

آن عدو در خانه‌ی آن کور دل ** او شده اطفال را گردن گسل

Hâlbuki düşman, o kör gönüllünün evindeydi... Oysa başka çocukların başlarını kopartıp duruyordu!

تو هم از بیرون بدی با دیگران ** واندرون خوش گشته با نفس گران

Sen de dış âleminde başkalarıyla kötü oluyorsun da içten kötü nefsinle uzlaşıyorsun.

خود عدوت اوست قندش می‌دهی ** وز برون تهمت به هر کس می‌نهی

Düşmanın o... fakat sen ona şeker vermedesin... Dışarıdan da herkesi töhmetli tutmadasın!

هم‌چو فرعونی تو کور و کوردل ** با عدو خوش بی‌گناهان را مذل 1920

Sen Firavun gibi körsün, kör gönüllüsün... Düşmanla iyisin de suçsuzları aşağılatmadasın.

چند فرعونا کشی بی‌جرم را ** می‌نوازی مر تن پر غرم را

A firavun, niceye dek suçsuzları öldürecek, asıl suçlu olan nefsini hoş tutacaksın?

عقل او بر عقل شاهان می‌فزود ** حکم حق بی‌عقل و کورش کرده بود

Firavun’un aklı, padişahların aklından üstündü ama Allah hükmü onu akılsız ve kör etmişti!

مهر حق بر چشم و بر گوش خرد ** گر فلاطونست حیوانش کند

Bir adamın can gözünü, can kulağını Allah kapattı mı o adam Eflatun olsa hayvanlaşır!

حکم حق بر لوح می‌آید پدید ** آنچنان که حکم غیب بایزید

Hâsılı Bayezit hakkındaki gayb hükmü nasıl zuhur ettiyse Allah hükmü levh üstünde (çaresiz) zuhur eder.

شنیدن شیخ ابوالحسن رضی الله عنه خبر دادن ابویزید را و بود او و احوال او

Allah razı olsun Şeyh Ebulhasan’ın Ebuyezid’in kendisinden ve ahvalinden haber verdiğini duyması

هم‌چنان آمد که او فرموده بود ** بوالحسن از مردمان آن را شنود 1925

Ebulhasan, Bayezid’in buyurduğu gibi zuhur etti... Ve bunu adamlarından duydu.

که حسن باشد مرید و امتم ** درس گیرد هر صباح از تربتم

Bayezid, Hasan benim dervişim ve ümmetim olur... Her sabah benim mezarımda benden ders alır demişti.

گفت من هم نیز خوابش دیده‌ام ** وز روان شیخ این بشنیده‌ام

Kendisi de dedi ki: ben de Şeyh’i rüyamda gördüm... Ruhundan bu sözü duydum.

هر صباحی رو نهادی سوی گور ** ایستادی تا ضحی اندر حضور

Her sabah, onun mezarına yüz tutar, ta kuşluk çağına kadar huzurunda dururdu.

یا مثال شیخ پیشش آمدی ** یا که بی‌گفتی شکالش حل شدی

Ya bir şeyhin huzuruna gider gibi o mezarın başına gelir yahut da sözsüz müşkülleri hallolurdu.

تا یکی روزی بیامد با سعود ** گورها را برف نو پوشیده بود 1930

1930.Nihayet yine bir gün kutlulukla o mezarın başına geldi... Yeni kar yağmıştı, mezarlar karla örtülmüştü.

توی بر تو برفها هم‌چون علم ** قبه قبه دیده و شد جانش به غم

Mezarın üstünde kat kat karların bayrak gibi yüceldiğini, kubbe kubbe yığıldığını görünce gamlandı.