باز گفت ار آرد باشد یا سبوس ** می‌کنم او را به جان و دل عروس

Fakat ister un olsun, ister kepek... Onu canla gönülle gelinliğe kabul ederim dedi.

یک پسر دارد که اندر شهر نیست ** خوب و زیرک چابک و مکسب کنیست

Öyle bir oğlu var ki şehirde misli yok... Güzel, anlayışlı, çevik, hem de iyi bir geçimi var.”

گفت صوفی ما فقیر و زار و کم ** قوم خاتون مال‌دار و محتشم 195

Sofi dedi ki: “İyi ama biz yoksuluz, perişanız... Bu kadının ailesiyse mallı, mülklü kişiler.

کی بود این کفو ایشان در زواج ** یک در از چوب و دری دیگر ز عاج

Nasıl olurda bize eşit olabilir? Kapının bir kanadı tahtadan, öbürü fildişinden... Böyle şey olur mu hiç?

کفو باید هر دو جفت اندر نکاح ** ورنه تنگ آید نماند ارتیاح

Nikâhta iki çiftin birbirine eşit ve denk olması lâzım... Yoksa iş bozulur, geçim olmaz!”

گفتن زن کی او در بند جهاز نیست مراد او ستر و صلاحست و جواب گفتن صوفی این را سرپوشیده

Kadının, o çeyiz kaydında değil, istediği şey kapalı ve namuslu olmasından ibaret demesi, sofinin de bunu gizli tut demesi

گفت گفتم من چنین عذری و او ** گفت نه من نیستم اسباب جو

Kadın dedi ki: “Ben de bu özrü söyledim, ama o, çeyiz filan arayanlardan değilim...

ما ز مال و زر ملول و تخمه‌ایم ** ما به حرص و جمع نه چون عامه‌ایم

Biz mala, altına doymuş, imtilâ olmuş, usanmışız... Halk gibi hırs sahibi değiliz, mal ve para toplama düşüncesi yok bizde.

قصد ما سترست و پاکی و صلاح ** در دو عالم خود بدان باشد فلاح 200

Bizim istediğimiz şey, yalnız kapalı, temiz ve namuslu oluşudur. Zaten iki âlemde de kurtuluş, bununla olur.” dedi.

باز صوفی عذر درویشی بگفت ** و آن مکرر کرد تا نبود نهفت

Sofi, yine yoksulluk özrünü ortaya koydu; bunu gizli kalmasın diye tekrar tekrar anlattı.

گفت زن من هم مکرر کرده‌ام ** بی‌جهازی را مقرر کرده‌ام

Kadın dedi ki: “Ben de bunu tekrarladım, çeyizimizin olmadığını iyice anlattım.

اعتقاد اوست راسختر ز کوه ** که ز صد فقرش نمی‌آید شکوه

Fakat onun inanışı dağdan da sağlam... Yüzlerce yoksulluktan bile şikâyet etmiyor.

او همی‌گوید مرادم عفتست ** از شما مقصود صدق و همتست

Benim istediğim şey namustur, sizden dilediğim doğruluktur, himmettir deyip duruyor.”

گفت صوفی خود جهاز و مال ما ** دید و می‌بیند هویدا و خفا 205

Sofi dedi ki: “Zaten çeyizimizi, malımızı gördü... Gizli aşikâr başka neyimiz varsa onları da hep görür.

خانه‌ی تنگی مقام یک تنی ** که درو پنهان نماند سوزنی

İşte daracık bir evimiz, bir kişi sığacak kadar bir yerimiz var... Öyle dar ki orada bir iğne bile gizlenemez.

باز ستر و پاکی و زهد و صلاح ** او ز ما به داند اندر انتصاح

Temizliğe, kapalılığa, namuslu oluşa gelince: o, bunu zaten bilir!

به ز ما می‌داند او احوال ستر ** وز پس و پیش و سر و دنبال ستر

Kapalılığını, örtülü ve namuslu oluşunu o, önünde de, sonunda da, başında da, nihayetinde de bizden daha iyi bilir, bizden daha iyi görür.

ظاهرا او بی‌جهاز و خادمست ** وز صلاح و ستر او خود عالمست

Zaten kızımızın çeyizi çimeni, aşçısı, işçisi olmadığı meydanda... İyi ve namuslu oluşuna gelince: o, bunu zaten bilir.

شرح مستوری ز بابا شرط نیست ** چون برو پیدا چو روز روشنیست 210

Kızın namuslu olduğunu babanın anlatması şart değil ya... Nasıl olduğu esasen onca aydın gün gibi meydandadır’’.

این حکایت را بدان گفتم که تا ** لاف کم بافی چو رسوا شد خطا

Senin de yanlışın meydana çıktı, rezil rüsvay oldun... Bari az söyle; bu hikâyeyi onun için anlattım.

مر ترا ای هم به دعوی مستزاد ** این بدستت اجتهاد و اعتقاد

A dâvada ayak direyip duran, senin anlayışın, hüküm çıkarışın da bundan ibaret işte!

چون زن صوفی تو خاین بوده‌ای ** دام مکر اندر دغا بگشوده‌ای

Sen de sofinin karısı gibi hainsin, kötülükte hile tuzağını kurmuşsun!

که ز هر ناشسته رویی کپ زنی ** شرم داری وز خدای خویش نی

Bu suretle her yüzü yunmadık pis kişiye temizliğini anlatır durursun... Kendinden utanır da Allah’tan utanmazsın!

غرض از سمیع و بصیر گفتن خدا را

Allah’a “duyar, görür” demekteki maksat

از پی آن گفت حق خود را بصیر ** که بود دید ویت هر دم نذیر 215

Allah, her şeyi görür, bu görüş de daima seni korkutsun diye kendisine “gören” dedi.

از پی آن گفت حق خود را سمیع ** تا ببندی لب ز گفتار شنیع

Kötü sözlerden dudağını yumasın diye de kendisini “duyan diye anlattı.

از پی آن گفت حق خود را علیم ** تا نیندیشی فسادی تو ز بیم

Korkasın da bir fesat düşünmeyesin diye “bilen” adını takındı.

نیست اینها بر خدا اسم علم ** که سیه کافور دارد نام هم

Fakat bunlar, meselâ zenciye kâfur adının verildiği gibi Allah’a konmuş adlar değildir.

اسم مشتقست و اوصاف قدیم ** نه مثال علت اولی سقیم

Allah ismi, sıfattan türeme, sıfattan meydana gelmedir, Allah sıfatlarıysa kadimdir, evveli yoktur. İlleti Ûlâ misali gibi batıl ve saçma değildir.

ورنه تسخر باشد و طنز و دها ** کر را سامع ضریران را ضیا 220

Öyle olmasaydı sağıra duyan, köre aydın adlarının verilmesi gibi alay olur, maskaralık olurdu.

یا علم باشد حیی نام وقیح ** یا سیاه زشت را نام صبیح

Tanınma için konan ad, meselâ terbiyesiz ve utanmaz birisine mahcup yahut kara ve çirkin birisine güzel diye konuvermiş bir addır.

طفلک نوزاده را حاجی لقب ** یا لقب غازی نهی بهر نسب

Yeni doğmuş çocukcağıza hacı yahut da soyunda var diye gazi adını koymaktır.

گر بگویند این لقبها در مدیح ** تا ندارد آن صفت نبود صحیح

Bu lâkapları, övmek için söylerlerse övülende bu sıfatlar yoksa övüş, doğru olmaz ki.

تسخر و طنزی بود آن یا جنون ** پاک حق عما یقول الظالمون

Ya alaya almaktır yahut da öven delidir. Allah ise zalimlerin söylediklerinden beridir, paktır.

من همی دانستمت پیش از وصال ** که نکورویی ولیکن بدخصال 225

Ben seninle buluşmadan önce de biliyordum: Güzel yüzlüsün ama kötü huylusun sen!

من همی دانستمت پیش از لقا ** کز ستیزه راسخی اندر شقا

Ben seni görmeden de inatçı bir adam olduğunu, kötülükte ayak diremiş, kötülüğe alışmış bulunduğunu biliyordum.

چونک چشمم سرخ باشد در غمش ** دانمش زان درد گر کم بینمش

Gözüm kızarırsa, az görsem bile yine o illete tutulduğumu bilirim ya!

تو مرا چون بره دیدی بی شبان ** تو گمان بردی ندارم پاسبان

Sen beni çobansız bir kuzu gibi yapayalnız gördün de bekçim, gözcüm yok sandın.

عاشقان از درد زان نالیده‌اند ** که نظر ناجایگه مالیده‌اند

Âşıklar, bakılmaması lazım gelen yere bakarlar da o yüzden dertlenirler, o dert sebebiyle de ağlarlar, inlerler.

بی‌شبان دانسته‌اند آن ظبی را ** رایگان دانسته‌اند آن سبی را 230

O ceylanı çobansız, o esiri ucuz sanırlar.

تا ز غمزه تیر آمد بر جگر ** که منم حارس گزافه کم نگر

Nihayet “Gözcüsü, bekçisi benim... Az bak!” diye bir bakış okudur gelir, ciğerlerine saplanır!

کی کم از بره کم از بزغاله‌ام ** که نباشد حارس از دنباله‌ام

Ben, bir kuzudan da, keçiden de aşağı mıyım ki ardımda gözcüm, bekçim olmasın?

حارسی دارم که ملکش می‌سزد ** داند او بادی که آن بر من وزد

Öyle bir bekçim var ki saltanat, ona yaraşır... Bana nasıl bir yel esmekte? O bilir!

سرد بود آن باد یا گرم آن علیم ** نیست غافل نیست غایب ای سقیم

O yel soğuk mudur, sıcak mı? O bilen Allah, gafil değildir... Bilir a kötü kişi!

نفس شهوانی ز حق کرست و کور ** من به دل کوریت می‌دیدم ز دور 235

Fakat şehvete mensup olan nefis, Hak’tan sağırdır, kördür. Ben de senin körlüğünü ta uzaktan gördüm.

هشت سالت زان نپرسیدم به هیچ ** که پرت دیدم ز جهل پیچ پیچ

Onun için sekiz yıldır hiç seni sormadım... Çünkü seni bilgisizlikle kat kat dolu gördüm ben.

خود چه پرسم آنک او باشد بتون ** که تو چونی چون بود او سرنگون

Külhandaki adama nasılsın diye neye sorayım? Nasıl olacak; baş aşağı bir halde işte!

مثال دنیا چون گولخن و تقوی چون حمام

Dünya külhana benzer, takva da hamama

شهوت دنیا مثال گلخنست ** که ازو حمام تقوی روشنست

Dünya şehveti, külhana benzer. Takva hamamı da onunla aydınlanır.

لیک قسم متقی زین تون صفاست ** زانک در گرمابه است و در نقاست

Fakat takva sahipleri bu külhanda safa ve zevk içindedirler... Çünkü onlar, hamama girmiş, yunup arınmışlardır.

اغنیا ماننده‌ی سرگین‌کشان ** بهر آتش کردن گرمابه‌بان 240

Zenginlerse hamamdakileri ısıtmak için tezek taşıyanlara benzerler.

اندریشان حرص بنهاده خدا ** تا بود گرمابه گرم و با نوا

Allah, hamam ısınsın, tavlansın diye onlara bir hırs vermiştir.

ترک این تون گوی و در گرمابه ران ** ترک تون را عین آن گرمابه دان

Bu külhandan vazgeç de hamama git... Külhanı terk etmek, bil ki hamama girmenin ta kendisidir.