باز از آن خوابش به بیداری کشند ** که کند بر حالت خود ریش‌خند

که چه غم بود آنک می‌خوردم به خواب ** چون فراموشم شد احوال صواب

چون ندانستم که آن غم و اعتلال ** فعل خوابست و فریبست و خیال

هم‌چنان دنیا که حلم نایمست ** خفته پندارد که این خود دایمست

تا بر آید ناگهان صبح اجل ** وا رهد از ظلمت ظن و دغل 3655

خنده‌اش گیرد از آن غمهای خویش ** چون ببیند مستقر و جای خویش

هر چه تو در خواب بینی نیک و بد ** روز محشر یک به یک پیدا شود

آنچ کردی اندرین خواب جهان ** گرددت هنگام بیداری عیان

تا نپنداری که این بد کردنیست ** اندرین خواب و ترا تعبیر نیست

بلک این خنده بود گریه و زفیر ** روز تعبیر ای ستمگر بر اسیر 3660

گریه و درد و غم و زاری خود ** شادمانی دان به بیداری خود

ای دریده پوستین یوسفان ** گرگ بر خیزی ازین خواب گران

گشته گرگان یک به یک خوهای تو ** می‌درانند از غضب اعضای تو

خون نخسپد بعد مرگت در قصاص ** تو مگو که مردم و یابم خلاص

این قصاص نقد حیلت‌سازیست ** پیش زخم آن قصاص این بازیست 3665

زین لعب خواندست دنیا را خدا ** کین جزا لعبست پیش آن جزا

این جزا تسکین جنگ و فتنه‌ایست ** آن چو اخصا است و این چون ختنه‌ایست

بیان آنک خلق دوزخ گرسنگانند و نالانند به حق کی روزیهای ما را فربه گردان و زود زاد به ما رسان کی ما را صبر نماند

این سخن پایان ندارد موسیا ** هین رها کن آن خران را در گیا

تا همه زان خوش علف فربه شوند ** هین که گرگانند ما را خشم‌مند

ناله‌ی گرگان خود را موقنیم ** این خران را طعمه‌ی ایشان کنیم 3670

این خران را کیمیای خوش دمی ** از لب تو خواست کردن آدمی

تو بسی کردی به دعوت لطف و جود ** آن خران را طالع و روزی نبود

پس فرو پوشان لحاف نعمتی ** تا بردشان زود خواب غفلتی

تا چو بجهند از چنین خواب این رده ** شمع مرده باشد و ساقی شده

داشت طغیانشان ترا در حیرتی ** پس بنوشند از جزا هم حسرتی 3675

تا که عدل ما قدم بیرون نهد ** در جزا هر زشت را درخور دهد

که آن شهی که می‌ندیدندیش فاش ** بود با ایشان نهان اندر معاش

چون خرد با تست مشرف بر تنت ** گر چه زو قاصر بود این دیدنت

نیست قاصر دیدن او ای فلان ** از سکون و جنبشت در امتحان

چه عجب گر خالق آن عقل نیز ** با تو باشد چون نه‌ای تو مستجیز 3680

از خرد غافل شود بر بد تند ** بعد آن عقلش ملامت می‌کند

تو شدی غافل ز عقلت عقل نی ** کز حضورستش ملامت کردنی

گر نبودی حاضر و غافل بدی ** در ملامت کی ترا سیلی زدی

ور ازو غافل نبودی نفس تو ** کی چنان کردی جنون و تفس تو

پس تو و عقلت چو اصطرلاب بود ** زین بدانی قرب خورشید وجود 3685

قرب بی‌چونست عقلت را به تو ** نیست چپ و راست و پس یا پیش رو

قرب بی‌چون چون نباشد شاه را ** که نیابد بحث عقل آن راه را

نیست آن جنبش که در اصبع تراست ** پیش اصبع یا پسش یا چپ و راست

وقت خواب و مرگ از وی می‌رود ** وقت بیداری قرینش می‌شود

از چه ره می‌آید اندر اصبعت ** که اصبعت بی او ندارد منفعت 3690

نور چشم و مردمک در دیده‌ات ** از چه ره آمد به غیر شش جهت

عالم خلقست با سوی و جهات ** بی‌جهت دان عالم امر و صفات

بی‌جهت دان عالم امر ای صنم ** بی‌جهت‌تر باشد آمر لاجرم

بی‌جهت بد عقل و علام البیان ** عقل‌تر از عقل و جان‌تر هم ز جان

بی‌تعلق نیست مخلوقی بدو ** آن تعلق هست بی‌چون ای عمو 3695

زانک فصل و وصل نبود در روان ** غیر فصل و وصل نندیشد گمان

غیر فصل و وصل پی بر از دلیل ** لیک پی بردن بننشاند غلیل

پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصل ** تا رگ مردیت آرد سوی وصل

این تعلق را خرد چون ره برد ** بسته‌ی فصلست و وصلست این خرد

زین وصیت کرد ما را مصطفی ** بحث کم جویید در ذات خدا 3700