تو بسی کردی به دعوت لطف و جود ** آن خران را طالع و روزی نبود

پس فرو پوشان لحاف نعمتی ** تا بردشان زود خواب غفلتی

تا چو بجهند از چنین خواب این رده ** شمع مرده باشد و ساقی شده

داشت طغیانشان ترا در حیرتی ** پس بنوشند از جزا هم حسرتی 3675

تا که عدل ما قدم بیرون نهد ** در جزا هر زشت را درخور دهد

که آن شهی که می‌ندیدندیش فاش ** بود با ایشان نهان اندر معاش

چون خرد با تست مشرف بر تنت ** گر چه زو قاصر بود این دیدنت

نیست قاصر دیدن او ای فلان ** از سکون و جنبشت در امتحان

چه عجب گر خالق آن عقل نیز ** با تو باشد چون نه‌ای تو مستجیز 3680

از خرد غافل شود بر بد تند ** بعد آن عقلش ملامت می‌کند

تو شدی غافل ز عقلت عقل نی ** کز حضورستش ملامت کردنی

گر نبودی حاضر و غافل بدی ** در ملامت کی ترا سیلی زدی

ور ازو غافل نبودی نفس تو ** کی چنان کردی جنون و تفس تو

پس تو و عقلت چو اصطرلاب بود ** زین بدانی قرب خورشید وجود 3685

قرب بی‌چونست عقلت را به تو ** نیست چپ و راست و پس یا پیش رو

قرب بی‌چون چون نباشد شاه را ** که نیابد بحث عقل آن راه را

نیست آن جنبش که در اصبع تراست ** پیش اصبع یا پسش یا چپ و راست

وقت خواب و مرگ از وی می‌رود ** وقت بیداری قرینش می‌شود

از چه ره می‌آید اندر اصبعت ** که اصبعت بی او ندارد منفعت 3690

نور چشم و مردمک در دیده‌ات ** از چه ره آمد به غیر شش جهت

عالم خلقست با سوی و جهات ** بی‌جهت دان عالم امر و صفات

بی‌جهت دان عالم امر ای صنم ** بی‌جهت‌تر باشد آمر لاجرم

بی‌جهت بد عقل و علام البیان ** عقل‌تر از عقل و جان‌تر هم ز جان

بی‌تعلق نیست مخلوقی بدو ** آن تعلق هست بی‌چون ای عمو 3695

زانک فصل و وصل نبود در روان ** غیر فصل و وصل نندیشد گمان

غیر فصل و وصل پی بر از دلیل ** لیک پی بردن بننشاند غلیل

پی پیاپی می‌بر ار دوری ز اصل ** تا رگ مردیت آرد سوی وصل

این تعلق را خرد چون ره برد ** بسته‌ی فصلست و وصلست این خرد

زین وصیت کرد ما را مصطفی ** بحث کم جویید در ذات خدا 3700

آنک در ذاتش تفکر کردنیست ** در حقیقت آن نظر در ذات نیست

هست آن پندار او زیرا به راه ** صد هزاران پرده آمد تا اله

هر یکی در پرده‌ای موصول خوست ** وهم او آنست که آن خود عین هوست

پس پیمبر دفع کرد این وهم از او ** تا نباشد در غلط سوداپز او

وانکه اندر وهم او ترک ادب ** بی‌ادب را سرنگونی داد رب 3705

سرنگونی آن بود کو سوی زیر ** می‌رود پندارد او کو هست چیر

زانک حد مست باشد این چنین ** کو نداند آسمان را از زمین

در عجبهااش به فکر اندر روید ** از عظیمی وز مهابت گم شوید

چون ز صنعش ریش و سبلت گم کند ** حد خود داند ز صانع تن زند

جز که لا احصی نگوید او ز جان ** کز شمار و حد برونست آن بیان 3710

رفتن ذوالقرنین به کوه قاف و درخواست کردن کی ای کوه قاف از عظمت صفت حق ما را بگو و گفتن کوه قاف کی صفت عظمت او در گفت نیاید کی پیش آنها ادراکها فدا شود و لابه کردن ذوالقرنین کی از صنایعش کی در خاطر داری و بر تو گفتن آن آسان‌تر بود بگوی

رفت ذوالقرنین سوی کوه قاف ** دید او را کز زمرد بود صاف

گرد عالم حلقه گشته او محیط ** ماند حیران اندر آن خلق بسیط

گفت تو کوهی دگرها چیستند ** که به پیش عظم تو بازیستند

گفت رگهای من‌اند آن کوهها ** مثل من نبوند در حسن و بها

من به هر شهری رگی دارم نهان ** بر عروقم بسته اطراف جهان 3715

حق چو خواهد زلزله‌ی شهری مرا ** گوید او من بر جهانم عرق را

پس بجنبانم من آن رگ را بقهر ** که بدان رگ متصل گشتست شهر

چون بگوید بس شود ساکن رگم ** ساکنم وز روی فعل اندر تگم

هم‌چو مرهم ساکن و بس کارکن ** چون خرد ساکن وزو جنبان سخن

نزد آنکس که نداند عقلش این ** زلزله هست از بخارات زمین 3720

موری بر کاغذ می‌رفت نبشتن قلم دید قلم را ستودن گرفت موری دیگر کی چشم تیزتر بود گفت ستایش انگشتان را کن کی آن هنر ازیشان می‌بینم موری دگر کی از هر دو چشم روشن‌تر بود گفت من بازو را ستایم کی انگشتان فرع بازواند الی آخره

مورکی بر کاغذی دید او قلم ** گفت با مور دگر این راز هم