ظاهر آن اختران قوام ما ** باطن ما گشته قوام سما520
Görünüşte o yıldızlar, bizim varlığımıza, sağlığımıza sebeptir ama hakikatte bizim batınımız, bizim içyüzümüz, gökyüzünün durmasına, varlığına sebeptir!
در بیان آنک حکما گویند آدمی عالم صغریست و حکمای اللهی گویند آدمی عالم کبریست زیرا آن علم حکما بر صورت آدمی مقصور بود و علم این حکما در حقیقت حقیقت آدمی موصول بود
Hûkemâ, insan küçük âlemdir derler, fakat Allah hakîmleri insan büyük âlemdir demişlerdir. Çünkü hûkemânın bilgisi, insanın suretine aittir, bu hakîmlerin bilgisiyse hakikatte insanın hakikatine ulaşmıştır.
پس به صورت عالم اصغر توی ** پس به معنی عالم اکبر توی
Surette sen küçük bir âlemsin ama hakikatte en büyük âlem sensin.
ظاهر آن شاخ اصل میوه است ** باطنا بهر ثمر شد شاخ هست
Görünüşte dal, meyvenin aslıdır; fakat hakikatte dal meyve için var olmuştur.
گر نبودی میل و اومید ثمر ** کی نشاندی باغبان بیخ شجر
Meyve elde etmeğe bir meyli, meyve vermeğe bir ümidi olmasaydı hiç bahçıvan, ağaç diker miydi?
پس به معنی آن شجر از میوه زاد ** گر به صورت از شجر بودش ولاد
Şu halde meyve, görünüşte ağaçtan doğmuştur ama hakikatte ağaç, meyveden vücut bulmuştur.
مصطفی زین گفت که آدم و انبیا ** خلف من باشند در زیر لوا525
Mustafa, onun için ”Âdem’le bütün peygamberler, benim ardımda ve sancağımın altındadır” dedi.
بهر این فرموده است آن ذو فنون ** رمز نحن اخرون السابقون
O hünerler sahibi, onun için “Biz, sonda gelen, fakat en ileri giden ve öndölü alanlarız” buyurdu.
گر بصورت من ز آدم زاده‌ام ** من به معنی جد جد افتاده‌ام
Suret bakımından ben Âdem’den doğmuşum ama hakikatte onun atasının atasıyım ben!
کز برای من بدش سجده‌ی ملک ** وز پی من رفت بر هفتم فلک
Melekler, bana secde ettiler... Âdem, benim ardımdan yürüdü, yedinci kat göğün üstüne çıktı!
پس ز من زایید در معنی پدر ** پس ز میوه زاد در معنی شجر
Hakikatte babam, benden doğdu... Ağaç, meyveden vücut buldu.
اول فکر آخر آمد در عمل ** خاصه فکری کو بود وصف ازل530
İlk düşünce, iş âleminde son olarak zuhur etti. Hele vasfa mazhar olan düşünce!
حاصل اندر یک زمان از آسمان ** می‌رود می‌آید ایدر کاروان
Hâsılı bir an içinde gökten nice kervanlar gelmekte, göğe nice kervanlar gitmektedir!
نیست بر این کاروان این ره دراز ** کی مفازه زفت آید با مفاز
Bu yol, bu kervana uzun gelmez... Ova, üstün gelen kişiye geniş gelir mi hiç?
دل به کعبه می‌رود در هر زمان ** جسم طبع دل بگیرد ز امتنان
Gönül, her an Kâbe’ye gitmekte... Benden de Allah lütfuyla gönlün tabiatına bürünmekte!
این دراز و کوتهی مر جسم راست ** چه دراز و کوته آنجا که خداست
Bu uzunluk, kısalık, bedene göredir... Allah’ın bulunduğu yerde uzunun, kısanın lâfı mı olur ?
چون خدا مر جسم را تبدیل کرد ** رفتنش بی‌فرسخ و بی‌میل کرد535
Allah, cismi tebdil etti mi gayrı fersaha bile bakmadan yürür gider!
صد امیدست این زمان بردار گام ** عاشقانه ای فتی خل الکلام
Ey yiğit lâfı bırak gayrı! Şimdi yüzlerce ümit var, hemen adım ata gör!
گرچه پله‌ی چشم بر هم می‌زنی ** در سفینه خفته‌ای ره می‌کنی
Gözünü bir yumdun mu bakarsın ki gemide oturmuşsun, uyuyorsun... Öyle olduğu halde yol almadasın!
تفسیر این حدیث کی مثل امتی کمثل سفینة نوح من تمسک بها نجا و من تخلف عنها غرق
”Ümmetim, Nuh gemisine benzer... O gemiye giren kurtuldu, girmeyen boğuldu gitti” hadisinin tefsiri
بهر این فرمود پیغامبر که من ** هم‌چو کشتی‌ام به طوفان زمن
Peygamber, bunun için “Ben; zamane tufanına gemi gibiyim;
ما و اصحابم چو آن کشتی نوح ** هر که دست اندر زند یابد فتوح
Biz ve ashabım, Nuh’un gemisine benzeriz. Kim bu gemiye el atar, kim bu gemiye girerse kurtulur” buyurdu.
چونک با شیخی تو دور از زشتیی ** روز و شب سیاری و در کشتیی540
Şeyh beraber olunca kötülüklerden uzaksın... Gece gündüz gitmektesin; gemidesin.
در پناه جان جان‌بخشی توی ** کشتی اندر خفته‌ای ره می‌روی
Canlar bağışlayan cana sığınmışsın... Gemiye girmiş, uyuyorsun; öyle olduğu halde yol almaktasın!
مسکل از پیغامبر ایام خویش ** تکیه کم کن بر فن و بر کام خویش
Zamanın peygamberinden ayrılma... Kendi hünerine, kendi dileğine pek güvenme!
گرچه شیری چون روی ره بی‌دلیل ** خویش‌بین و در ضلالی و ذلیل
Aslan bile olsan değil mi ki kılavuzsuz yol almaktasın; kendini görüyorsun, sapıksın, hor hakirsin.
هین مپر الا که با پرهای شیخ ** تا ببینی عون و لشکرهای شیخ
Ancak şeyhin kanatlarıyla uçta şeyhin askerlerinin yardımını gör!
یک زمانی موج لطفش بال تست ** آتش قهرش دمی حمال تست545
Bir zaman olur, onun lütuf dalgaları, sana kanat kesilir; bir an gelir, kahır ateşi seni taşır, götürür!
قهر او را ضد لطفش کم شمر ** اتحاد هر دو بین اندر اثر
Kahrını, lütfunun zıddı sayma pek... Tesir bakımından ikisinin de birliğini gör!
یک زمان چون خاک سبزت می‌کند ** یک زمان پر باد و گبزت می‌کند
Bir zaman seni toprak gibi yeşertir... Bir zaman seni sevgilinin havasıyla doldurur, şişirir!
جسم عارف را دهد وصف جماد ** تا برو روید گل و نسرین شاد
Ârifin bedenine cemad vasfını verir de orada neşeli güller, nesrinler bitirir!
لیک او بیند نبیند غیر او ** جز به مغز پاک ندهد خلد بو
Fakat bunları o görür, başkası değil... Temiz içten başka hiçbir şey cennetin kokusunu alamaz!
مغز را خالی کن از انکار یار ** تا که ریحان یابد از گلزار یار550
İçini, sevgiyi inkârdan arıt da orada onun gül bahçesindeki reyhanlar bitsin!
تا بیابی بوی خلد از یار من ** چون محمد بوی رحمن از یمن
İçini arıt da Muhammed’in Yemen ülkesinde Rahman kokusunu aldığı gibi sende benim sevgilimin ebedîlik kokusunu bul!
در صف معراجیان گر بیستی ** چون براقت بر کشاند نیستی
Miraç edenlerin safında durursan yokluk, seni Burak gibi göklere yüceltir.
نه چو معراج زمینی تا قمر ** بلک چون معراج کلکی تا شکر
Yere mensup ve ancak aya kadar yüceltebilecek miraç değildir bu... Kamışı, şekere ulaştıran miraca benzer!
نه چو معراج بخاری تا سما ** بل چو معراج جنینی تا نهی
Bu miraç, buğunun göğe akması gibi bir miraç değildir... Ana karnındaki çocuğun bilgi ve irfan derecesine ulaşmasına benzer!