من نمی‌کردم سخن را فهم لیک ** بر دلم می‌زد عتابش نیک نیک

Ben sözünü anlayamıyordum ama azarlanması gönlüme iyice aksediyordu.

سوی من آمد به هیبت هم‌چو شیر ** تنگ هیزم را ز خود بنهاد زیر 700

Derken aslan gibi heybetle önüme geldi, sırtındaki odun demetini yere bıraktı.

پرتو حالی که او هیزم نهاد ** لرزه بر هر هفت عضو من فتاد

Odunları yere korken halindeki heybetten yedi azami bir titremedir aldı!

گفت یا رب گر ترا خاصان هی‌اند ** که مبارک‌دعوت و فرخ‌پی‌اند

Dedi ki: Yarabbi, senin duaları kutlu izleri yomlu has kulların varsa,

لطف تو خواهم که میناگر شود ** این زمان این تنگ هیزم زر شود

Onların hürmetine lütfunun bir sanat göstermesini diliyorum... şimdicek bu odun yığını altın olsun!

در زمان دیدم که زر شد هیزمش ** هم‌چو آتش بر زمین می‌تافت خوش

Bunu der demez bir de gördüm ki odunlar altın olmuş, yeryüzünde ateş gibi parlayıp duruyorlar!

من در آن بی‌خود شدم تا دیرگه ** چونک با خویش آمدم من از وله 705

Ben bunu görünce kendimden geçtim... bir hayli zaman baygın kaldım. O şaşkınlığım geçip kendime gelince,

بعد از آن گفت ای خداگر آن کبار ** بس غیورند و گریزان ز اشتهار

Dedi ki: Allah’ın o ulular, gayret sahibi ve şöhretten kaçar kişilerse,

باز این را بند هیزم ساز زود ** بی‌توقف هم بر آن حالی که بود

Onların hürmetine yine bu altını hemen odun yap, eski haline getiriver!

در زمان هیزم شد آن اغصان زر ** مست شد در کار او عقل و نظر

Bu söz üzerine derhal o altın dallar, yine odun oldu... o erin işini görünce akıl da sarhoş oldu, kendisinden geçti. Bakış da!

بعد از آن برداشت هیزم را و رفت ** سوی شهر از پیش من او تیز و تفت

Ondan sonra odunlarını yükleyip yürüdü... Hızlı hızlı önümden şehre gitti!

خواستم تا در پی آن شه روم ** پرسم از وی مشکلات و بشنوم 710

O padişahtan, ardından gidip müşküllerini sormak, sözünü duymak istedim ama,

بسته کرد آن هیبت او مر مرا ** پیش خاصان ره نباشد عامه را

Heybeti mâni oldu gidemedim... Bayağı kişilerin has erlere varmasına yol yok!

ور کسی را ره شود گو سر فشان ** کان بود از رحمت و از جذبشان

Eğer biri can- beş vererek yol bulursa bu da onların rahmeti ve cezbesiyle olur.

پس غنیمت دار آن توفیق را ** چون بیابی صحبت صدیق را

Şu halde o tevfike erişmeyi ganimet bil... Eğer bir doğru erin sohbetini bulduysan bunu fırsat say!

نه چو آن ابله که یابد قرب شاه ** سهل و آسان در فتد آن دم ز راه

Padişaha yakın olduğu, padişahın yakınlığına erdiği halde bu kutluluğu değersiz görüp yolundan olan ahmağa benzeme!

چون ز قربانی دهندش بیشتر ** پس بگوید ران گاوست این مگر 715

Ahmak kurbanlık koyundan bol ve iyi bir parça verdiler mi “Bu, galiba öküz budu” der.

نیست این از ران گاو ای مفتری ** ران گاوت می‌نماید از خری

A iftiracı, bu öküz budu değil... Fakat eşekliğinden sana öküz budu görünmede.

بذل شاهانه‌ست این بی رشوتی ** بخشش محضست این از رحمتی

Bu rüşvetsiz verilen padişah ihsanı... Bu rahmet yüzünden verilen hususi bir ihsan!

تحریض سلیمان علیه‌السلام مر رسولان را بر تعجیل به هجرت بلقیس بهر ایمان

Süleyman aleyhisselâm’ın Belkis’in imana gelmesi için elçilerin tez gitmesini emretmesi ve onları teşviki

هم‌چنان که شه سلیمان در نبرد ** جذب خیل و لشکر بلقیس کرد

Süleyman Peygamber de savaşacağı yerde Belkıs’ın adamlarını ve askerini kendisine çekti.

که بیایید ای عزیزان زود زود ** که برآمد موجها از بحر جود

Ey azizler dedi, çabucak gelin... Çünkü cömertlik denizi dalgalanmaya başladı.

سوی ساحل می‌فشاند بی‌خطر ** جوش موجش هر زمانی صد گهر 720

720.Köpüren dalgaları, her an kıyıya zararsız, ziyansız, yüzlerce inci atar!

الصلا گفتیم ای اهل رشاد ** کین زمان رضوان در جنت گشاد

Ey doğru yolu bulanlar, salâ dedim size... Rıdvan, şimdicek cennet kapısını açtı.

پس سلیمان گفت ای پیکان روید ** سوی بلقیس و بدین دین بگروید

Süleyman dedi ki: “Ey elçiler, gidin, Belkıs’a varın, onu bu dine inandırın!

پس بگوییدش بیا اینجا تمام ** زود که ان الله یدعوا بالسلام

Deyin ki: Hep buraya gelin... Çabuk şüphe yok ki Allah, sizi esenlik yurduna çağırtmada!

هین بیا ای طالب دولت شتاب ** که فتوحست این زمان و فتح باب

Ey devlet isteyen, tez buraya gel... Bu zaman, feyiz zamanı, kapıların açıldığı çağ!

ای که تو طالب نه‌ای تو هم بیا ** تا طلب یابی ازین یار وفا 725

Ey dilemeyen sen de gel... Sen de gel de bu vefalı sevgiliden dilek sahibi olasın!

سبب هجرت ابراهیم ادهم قدس الله سره و ترک ملک خراسان

Allah sırrını kutlasın, İbrahim Edhemin ülkesinden göçmesindeki sebep ve Horasan saltanatını terk etmesi

ملک برهم زن تو ادهم‌وار زود ** تا بیابی هم‌چو او ملک خلود

Sen de Edhem gibi devlet ve saltanatı hemencecik terk et de ebedi bir saltanata eriş!

خفته بود آن شه شبانه بر سریر ** حارسان بر بام اندر دار و گیر

İbrahim Edhem, geceleyin tahtında uyumaktaydı. Gözcüler, bekçiler de damda gürültü edip duruyorlardı.

قصد شه از حارسان آن هم نبود ** که کند زان دفع دزدان و رنود

Padişah, bekçilerin hırsızları ve kötü kişileri defetmelerini istemiyordu.

او همی دانست که آن کو عادلست ** فارغست از واقعه آمن دلست

Çünkü kendisinin adâlet sahibi olduğunu, kendisine hiçbir kötülük gelmeyeceğini biliyordu, gönlü emindi.

عدل باشد پاسبان گامها ** نه به شب چوبک‌زنان بر بامها 730

Muratları, dilekleri koruyan adalettir... Geceleyin damlarda sopalarını kakıp gezen bekçiler değil!

لیک بد مقصودش از بانگ رباب ** هم‌چو مشتاقان خیال آن خطاب

Fakat padişahın, rebap sesini dinlemeden maksadı, iştiyaklar çekenler gibi Allah hitabını hayal etmekti.

ناله‌ی سرنا و تهدید دهل ** چیزکی ماند بدان ناقور کل

Zurna ve davul sesleri, bir parçacık o külli nefirin, kıyamet gününde çalınacak olan Sur’un sesine benzer.

پس حکیمان گفته‌اند این لحنها ** از دوار چرخ بگرفتیم ما

Hakîmler, bu musiki nağmelerini göklerin dönüşünden aldık demişlerdir.

بانگ گردشهای چرخست این که خلق ** می‌سرایندش به طنبور و به حلق

Halkın tamburla çaldığı, ağızla söylediği bu şarkılar, nağmeler, hep göğün hareketinden alınmadır.

مومنان گویند که آثار بهشت ** نغز گردانید هر آواز زشت 735

Müminler derler ki cennetin tesiriyle bütün kötü ve çirkin sesler de latif olur.

ما همه اجزای آدم بوده‌ایم ** در بهشت آن لحنها بشنوده‌ایم

Biz hepimiz Âdem’in cüz’üleriydik... Cennette o nağmeleri dinledik, duyduk!

گرچه بر ما ریخت آب و گل شکی ** یادمان آمد از آنها چیزکی

Gerçi suyla toprak, bize bir şüphe verdi ama yine o nağmeleri birazcık hatırlıyoruz.

لیک چون آمیخت با خاک کرب ** کی دهند این زیر و آن بم آن طرب

Fakat musibet toprağıyla karıştıktan sonra bu zir ve bem perdeleri, nereden o nağmeleri verecek?

آب چون آمیخت با بول و کمیز ** گشت ز آمیزش مزاجش تلخ و تیز

Su, sidik ve pislikle karışınca bozulur, mizacı acı ve sert bir hale gelir.

چیزکی از آب هستش در جسد ** بول گیرش آتشی را می‌کشد 740

İnsanın cesedinde de birazcık su vardır... Sen onu sidik bile saysan yine ateşi söndürür ya!

گر نجس شد آب این طبعش بماند ** که آتش غم را به طبع خود نشاند

Su, pis bile olsa yine tabiatı bakidir... O tabiatla gam ateşini söndürür!

پس غدای عاشقان آمد سماع ** که درو باشد خیال اجتماع

İş bu yüzden güzel sesi dinlemek âşıklara gıdadır... Çünkü güzel ses dinlemede kalp huzuru ve Allah ile birleşme zevki vardır.

قوتی گیرد خیالات ضمیر ** بلک صورت گردد از بانگ و صفیر

Adamın içindeki hayâller kuvvetlenir, hatta hayaller, o güzel sesten, o güzel nağmeden suretlere bürünür.

آتش عشق از نواها گشت تیز ** آن چنان که آتش آن جوزریز

Suya ceviz atanın ateşi nasıl kuvvetlendiyse aşk ateşi de güzel seslerle kuvvet bulunur!

حکایت آن مرد تشنه کی از سر جوز بن جوز می‌ریخت در جوی آب کی در گو بود و به آب نمی‌رسید تا به افتادن جوز بانگ آب# بشنود و او را چو سماع خوش بانگ آب اندر طرب می‌آورد

Susuz adamın ceviz ağacına binip silkelemesi ve cevizlerin çukurdaki, erişemediği suya düşmesi, bu suretle suyun sesini duyup onunla zevklenmesi, neşelenmesi

در نغولی بود آب آن تشنه راند ** بر درخت جوز جوزی می‌فشاند 745

Su, pek derin yerdeydi... Susuzun biri suyun üst tarafında bulunan ceviz ağacına binmiş, ağacı silkeliyordu.

می‌فتاد از جوزبن جوز اندر آب ** بانگ می‌آمد همی دید او حباب

Ağaçtan cevizler, suya düştükçe suyun sesini dinliyor, sudan meydana gelen habbeleri seyrediyordu.

عاقلی گفتش که بگذار ای فتی ** جوزها خود تشنگی آرد ترا

Bir akıllı adam, bunu görüp dedi ki: Yiğidim bu cevizler, seni susatır!

بیشتر در آب می‌افتد ثمر ** آب در پستیست از تو دور در

Suya bir hayli ceviz düşüyor ama su derinde... Senden uzakta!