چون مناره‌ی خاک پیچان در هوا ** خاک از خود چون برآید بر علا

خاک را بینی به بالا ای علیل ** باد را نی جز به تعریف دلیل

کف همی‌بینی روانه هر طرف ** کف بی‌دریا ندارد منصرف 1030

کف به حس بینی و دریا از دلیل ** فکر پنهان آشکارا قال و قیل

نفی را اثبات می‌پنداشتیم ** دیده‌ی معدوم‌بینی داشتیم

دیده‌ای که اندر نعاسی شد پدید ** کی تواند جز خیال و نیست دید

لاجرم سرگشته گشتیم از ضلال ** چون حقیقت شد نهان پیدا خیال

این عدم را چون نشاند اندر نظر ** چون نهان کرد آن حقیقت از بصر 1035

آفرین ای اوستاد سحرباف ** که نمودی معرضان را درد صاف

ساحران مهتاب پیمایند زود ** پیش بازرگان و زر گیرند سود

سیم بربایند زین گون پیچ پیچ ** سیم از کف رفته و کرباس هیچ

این جهان جادوست ما آن تاجریم ** که ازو مهتاب پیموده خریم

گز کند کرباس پانصد گز شتاب ** ساحرانه او ز نور ماهتاب 1040

چون ستد او سیم عمرت ای رهی ** سیم شد کرباس نی کیسه تهی

قل اعوذت خواند باید کای احد ** هین ز نفاثات افغان وز عقد

می‌دمند اندر گره آن ساحرات ** الغیاث المستغاث از برد و مات

لیک بر خوان از زبان فعل نیز ** که زبان قول سستست ای عزیز

در زمانه مر ترا سه همره‌اند ** آن یکی وافی و این دو غدرمند 1045

آن یکی یاران و دیگر رخت و مال ** وآن سوم وافیست و آن حسن الفعال

مال ناید با تو بیرون از قصور ** یار آید لیک آید تا به گور

چون ترا روز اجل آید به پیش ** یار گوید از زبان حال خویش

تا بدینجا بیش همره نیستم ** بر سر گورت زمانی بیستم

فعل تو وافیست زو کن ملتحد ** که در آید با تو در قعر لحد 1050

در تفسیر قول مصطفی علیه‌السلام لا بد من قرین یدفن معک و هو حی و تدفن معه و انت میت ان کان کریما اکرمک و ان کان لیما اسلمک و ذلک القرین عملک فاصلحه ما استطعت صدق رسول‌الله

پس پیمبر گفت بهر این طریق ** باوفاتر از عمل نبود رفیق

گر بود نیکو ابد یارت شود ** ور بود بد در لحد مارت شود

این عمل وین کسب در راه سداد ** کی توان کرد ای پدر بی‌اوستاد

دون‌ترین کسبی که در عالم رود ** هیچ بی‌ارشاد استادی بود

اولش علمست آنگاهی عمل ** تا دهد بر بعد مهلت یا اجل 1055

استعینوا فی‌الحرف یا ذا النهی ** من کریم صالح من اهلها

اطلب الدر اخی وسط الصدف ** واطلب الفن من ارباب الحرف

ان رایتم ناصحین انصفوا ** بادروا التعلیم لا تستنکفوا

در دباغی گر خلق پوشید مرد ** خواجگی خواجه را آن کم نکرد

وقت دم آهنگر ار پوشید دلق ** احتشام او نشد کم پیش خلق 1060

پس لباس کبر بیرون کن ز تن ** ملبس ذل پوش در آموختن

علم آموزی طریقش قولی است ** حرفت آموزی طریقش فعلی است

فقر خواهی آن به صحبت قایمست ** نه زبانت کار می‌آید نه دست

دانش آن را ستاند جان ز جان ** نه ز راه دفتر و نه از زبان

در دل سالک اگر هست آن رموز ** رمزدانی نیست سالک را هنوز 1065

تا دلش را شرح آن سازد ضیا ** پس الم نشرح بفرماید خدا

که درون سینه شرحت داده‌ایم ** شرح اندر سینه‌ات بنهاده‌ایم

تو هنوز از خارج آن را طالبی ** محلبی از دیگران چون حالبی

چشمه‌ی شیرست در تو بی‌کنار ** تو چرا می‌شیر جویی از تغار

منفذی داری به بحر ای آبگیر ** ننگ دار از آب جستن از غدیر 1070

که الم نشرح نه شرحت هست باز ** چون شدی تو شرح‌جو و کدیه‌ساز

در نگر در شرح دل در اندرون ** تا نیاید طعنه‌ی لا تبصرون

تفسیر و هو معکم

یک سپد پر نان ترا بی‌فرق سر ** تو همی خواهی لب نان در به در

در سر خود پیچ هل خیره‌سری ** رو در دل زن چرا بر هر دری

تا بزانویی میان آب‌جو ** غافل از خود زین و آن تو آب جو 1075

پیش آب و پس هم آب با مدد ** چشمها را پیش سد و خلف سد

اسپ زیر ران و فارس اسپ‌جو ** چیست این گفت اسپ لیکن اسپ کو