شرح دارالملک و باغستان و جو ** پس برو افسوس دارد صد عدو

که چه باز آورد افسانه‌ی کهن ** کز گزاف و لاف می‌بافد سخن

کهنه ایشانند و پوسیده‌ی ابد ** ورنه آن دم کهنه را نو می‌کند

مردگان کهنه را جان می‌دهد ** تاج عقل و نور ایمان می‌دهد

دل مدزد از دلربای روح‌بخش ** که سوارت می‌کند بر پشت رخش 1160

سر مدزد از سر فراز تاج‌ده ** کو ز پای دل گشاید صد گره

با کی گویم در همه ده زنده کو ** سوی آب زندگی پوینده کو

تو به یک خواری گریزانی ز عشق ** تو به جز نامی چه می‌دانی ز عشق

عشق را صد ناز و استکبار هست ** عشق با صد ناز می‌آید به دست

عشق چون وافیست وافی می‌خرد ** در حریف بی‌وفا می‌ننگرد 1165

چون درختست آدمی و بیخ عهد ** بیخ را تیمار می‌باید به جهد

عهد فاسد بیخ پوسیده بود ** وز ثمار و لطف ببریده بود

شاخ و برگ نخل گر چه سبز بود ** با فساد بیخ سبزی نیست سود

ور ندارد برگ سبز و بیخ هست ** عاقبت بیرون کند صد برگ دست

تو مشو غره به علمش عهد جو ** علم چون قشرست و عهدش مغز او 1170

در بیان آنک مرد بدکار چون متمکن شود در بدکاری و اثر دولت نیکوکاران ببیند شیطان شود و مانع خیر گردد از حسد هم‌چون شیطان کی خرمن سوخته همه را خرمن سوخته خواهد ارایت الذی ینهی عبدا اذا صلی

وافیان را چون ببینی کرده سود ** تو چو شیطانی شوی آنجا حسود

هرکرا باشد مزاج و طبع سست ** او نخواهد هیچ کس را تن‌درست

گر نخواهی رشک ابلیسی بیا ** از در دعوی به درگاه وفا

چون وفاات نیست باری دم مزن ** که سخن دعویست اغلب ما و من

این سخن در سینه دخل مغزهاست ** در خموشی مغز جان را صد نماست 1175

چون بیامد در زبان شد خرج مغز ** خرج کم کن تا بماند مغز نغز

مرد کم گوینده را فکرست زفت ** قشر گفتن چون فزون شد مغز رفت

پوست افزون بود لاغر بود مغز ** پوست لاغر شد چو کامل گشت و نغز

بنگر این هر سه ز خامی رسته را ** جوز را و لوز را و پسته را

هر که او عصیان کند شیطان شود ** که حسود دولت نیکان شود 1180

چونک در عهد خدا کردی وفا ** از کرم عهدت نگه دارد خدا

از وفای حق تو بسته دیده‌ای ** اذکروا اذکرکم نشنیده‌ای

گوش نه اوفوا به عهدی گوش‌دار ** تا که اوفی عهدکم آید ز یار

عهد و قرض ما چه باشد ای حزین ** هم‌چو دانه‌ی خشک کشتن در زمین

نه زمین را زان فروغ و لمتری ** نه خداوند زمین را توانگری 1185

جز اشارت که ازین می‌بایدم ** که تو دادی اصل این را از عدم

خوردم و دانه بیاوردم نشان ** که ازین نعمت به سوی ما کشان

پس دعای خشک هل ای نیک‌بخت ** که فشاند دانه می‌خواهد درخت

گر نداری دانه ایزد زان دعا ** بخشدت نخلی که نعم ما سعی

هم‌چو مریم درد بودش دانه نی ** سبز کرد آن نخل را صاحب‌فنی 1190

زانک وافی بود آن خاتون راد ** بی‌مرادش داد یزدان صد مراد

آن جماعت را که وافی بوده‌اند ** بر همه اصنافشان افزوده‌اند

گشت دریاها مسخرشان و کوه ** چار عنصر نیز بنده‌ی آن گروه

این خود اکرامیست از بهر نشان ** تا ببینند اهل انکار آن عیان

آن کرامتهای پنهانشان که آن ** در نیاید در حواس و در بیان 1195

کار آن دارد خود آن باشد ابد ** دایما نه منقطع نه مسترد

مناجات

ای دهنده‌ی قوت و تمکین و ثبات ** خلق را زین بی‌ثباتی ده نجات

اندر آن کاری که ثابت بودنیست ** قایمی ده نفس را که منثنیست

صبرشان بخش و کفه‌ی میزان گران ** وا رهانشان از فن صورتگران

وز حسودی بازشان خر ای کریم ** تا نباشند از حسد دیو رجیم 1200

در نعیم فانی مال و جسد ** چون همی‌سوزند عامه از حسد

پادشاهان بین که لشکر می‌کشند ** از حسد خویشان خود را می‌کشند

عاشقان لعبتان پر قذر ** کرده قصد خون و جان همدگر

ویس و رامین خسرو و شیرین بخوان ** که چه کردند از حسد آن ابلهان

که فنا شد عاشق و معشوق نیز ** هم نه چیزند و هواشان هم نه چیز 1205