حرص جوید کل بر آید او ز کل ** حرص مپرست ای فجل ابن الفجل

آن کنیزک می‌شد و می‌گفت آه ** کردی ای خاتون تو استا را به راه

کار بی‌استاد خواهی ساختن ** جاهلانه جان بخواهی باختن

ای ز من دزدیده علمی ناتمام ** ننگ آمد که بپرسی حال دام 1405

هم بچیدی دانه مرغ از خرمنش ** هم نیفتادی رسن در گردنش

دانه کمتر خور مکن چندین رفو ** چون کلوا خواندی بخوان لا تسرفوا

تا خوری دانه نیفتی تو به دام ** این کند علم و قناعت والسلام

نعمت از دنیا خورد عاقل نه غم ** جاهلان محروم مانده در ندم

چون در افتد در گلوشان حبل دام ** دانه خوردن گشت بر جمله حرام 1410

مرغ اندر دام دانه کی خورد ** دانه چون زهرست در دام ار چرد

مرغ غافل می‌خورد دانه ز دام ** هم‌چو اندر دام دنیا این عوام

باز مرغان خبیر هوشمند ** کرده‌اند از دانه خود را خشک‌بند

که اندرون دام دانه زهرباست ** کور آن مرغی که در فخ دانه خواست

صاحب دام ابلهان را سر برید ** وآن ظریفان را به مجلسها کشید 1415

که از آنها گوشت می‌آید به کار ** وز ظریفان بانگ و ناله‌ی زیر و زار

پس کنیزک آمد از اشکاف در ** دید خاتون را به مرده زیر خر

گفت ای خاتون احمق این چه بود ** گر ترا استاد خود نقشی نمود

ظاهرش دیدی سرش از تو نهان ** اوستا ناگشته بگشادی دکان

کیر دیدی هم‌چو شهد و چون خبیص ** آن کدو را چون ندیدی ای حریص 1420

یا چون مستغرق شدی در عشق خر ** آن کدو پنهان بماندت از نظر

ظاهر صنعت بدیدی زوستاد ** اوستادی برگرفتی شاد شاد

ای بسا زراق گول بی‌وقوف ** از ره مردان ندیده غیر صوف

ای بسا شوخان ز اندک احتراف ** از شهان ناموخته جز گفت و لاف

هر یکی در کف عصا که موسی‌ام ** می‌دمد بر ابلهان که عیسی‌ام 1425

آه از آن روزی که صدق صادقان ** باز خواهد از تو سنگ امتحان

آخر از استاد باقی را بپرس ** یا حریصان جمله کورانند و خرس

جمله جستی باز ماندی از همه ** صید گرگانند این ابله رمه

صورتی بنشینده گشتی ترجمان ** بی‌خبر از گفت خود چون طوطیان

تمثیل تلقین شیخ مریدان را و پیغامبر امت را کی ایشان طاقت تلقین حق ندارند و با حق‌الف ندارند چنانک طوطی با صورت آدمی الف ندارد کی ازو تلقین تواند گرفت حق تعالی شیخ را چون آیینه‌ای پیش مرید هم‌چو طوطی دارد و از پس آینه تلقین می‌کند لا تحرک به لسانک ان هو الا وحی یوحی اینست ابتدای مسله‌ی بی‌منتهی چنانک منقار جنبانیدن طوطی اندرون آینه کی خیالش می‌خوانی بی‌اختیار و تصرف اوست عکس خواندن طوطی برونی کی متعلمست نه عکس آن معلم کی پس آینه است و لیکن خواندن طوطی برونی تصرف آن معلم است پس این مثال آمد نه مثل

طوطیی در آینه می‌بیند او ** عکس خود را پیش او آورده رو 1430

در پس آیینه آن استا نهان ** حرف می‌گوید ادیب خوش‌زبان

طوطیک پنداشته کین گفت پست ** گفتن طوطیست که اندر آینه‌ست

پس ز جنس خویش آموز سخن ** بی‌خبر از مکر آن گرگ کهن

از پس آیینه می‌آموزدش ** ورنه ناموزد جز از جنس خودش

گفت را آموخت زان مرد هنر ** لیک از معنی و سرش بی‌خبر 1435

از بشر بگرفت منطق یک به یک ** از بشر جز این چه داند طوطیک

هم‌چنان در آینه‌ی جسم ولی ** خویش را بیند مردی ممتلی

از پس آیینه عقل کل را ** کی ببیند وقت گفت و ماجرا

او گمان دارد که می‌گوید بشر ** وان گر سرست و او زان بی‌خبر

حرف آموزد ولی سر قدیم ** او نداند طوطی است او نی ندیم 1440

هم صفیر مرغ آموزند خلق ** کین سخن کار دهان افتاد و حلق

لیک از معنی مرغان بی‌خبر ** جز سلیمان قرانی خوش‌نظر

حرف درویشان بسی آموختند ** منبر و محفل بدان افروختند

یا به جز آن حرفشان روزی نبود ** یا در آخر رحمت آمد ره نمود

صاحب‌دلی دید سگ حامله در شکم آن سگ‌بچگان بانگ می‌کردند در تعجب ماند کی حکمت بانگ سگ پاسبانیست بانگ در اندرون شکم مادر پاسبانی نیست و نیز بانگ جهت یاری خواستن و شیر خواستن باشد و غیره و آنجا هیچ این فایده‌ها نیست چون به خویش آمد با حضرت مناجات کرد و ما یعلم تاویله الا الله جواب آمد کی آن صورت حال قومیست از حجاب بیرون نیامده و چشم دل باز ناشده دعوی بصیرت کنند و مقالات گویند از آن نی ایشان را قوتی و یاریی رسد و نه مستمعان را هدایتی و رشدی

آن یکی می‌دید خواب اندر چله ** در رهی ماده سگی بد حامله 1445

ناگهان آواز سگ‌بچگان شنید ** سگ‌بچه اندر شکم بد ناپدید

بس عجب آمد ورا آن بانگها ** سگ‌بچه اندر شکم چون زد ندا

سگ‌بچه اندر شکم ناله کنان ** هیچ‌کس دیدست این اندر جهان

چون بجست از واقعه آمد به خویش ** حیرت او دم به دم می‌گشت بیش

در چله کس نی که گردد عقده حل ** جز که درگاه خدا عز و جل 1450

گفت یا رب زین شکال و گفت و گو ** در چله وا مانده‌ام از ذکر تو