طوطیک پنداشته کین گفت پست ** گفتن طوطیست که اندر آینه‌ست

پس ز جنس خویش آموز سخن ** بی‌خبر از مکر آن گرگ کهن

از پس آیینه می‌آموزدش ** ورنه ناموزد جز از جنس خودش

گفت را آموخت زان مرد هنر ** لیک از معنی و سرش بی‌خبر 1435

از بشر بگرفت منطق یک به یک ** از بشر جز این چه داند طوطیک

هم‌چنان در آینه‌ی جسم ولی ** خویش را بیند مردی ممتلی

از پس آیینه عقل کل را ** کی ببیند وقت گفت و ماجرا

او گمان دارد که می‌گوید بشر ** وان گر سرست و او زان بی‌خبر

حرف آموزد ولی سر قدیم ** او نداند طوطی است او نی ندیم 1440

هم صفیر مرغ آموزند خلق ** کین سخن کار دهان افتاد و حلق

لیک از معنی مرغان بی‌خبر ** جز سلیمان قرانی خوش‌نظر

حرف درویشان بسی آموختند ** منبر و محفل بدان افروختند

یا به جز آن حرفشان روزی نبود ** یا در آخر رحمت آمد ره نمود

صاحب‌دلی دید سگ حامله در شکم آن سگ‌بچگان بانگ می‌کردند در تعجب ماند کی حکمت بانگ سگ پاسبانیست بانگ در اندرون شکم مادر پاسبانی نیست و نیز بانگ جهت یاری خواستن و شیر خواستن باشد و غیره و آنجا هیچ این فایده‌ها نیست چون به خویش آمد با حضرت مناجات کرد و ما یعلم تاویله الا الله جواب آمد کی آن صورت حال قومیست از حجاب بیرون نیامده و چشم دل باز ناشده دعوی بصیرت کنند و مقالات گویند از آن نی ایشان را قوتی و یاریی رسد و نه مستمعان را هدایتی و رشدی

آن یکی می‌دید خواب اندر چله ** در رهی ماده سگی بد حامله 1445

ناگهان آواز سگ‌بچگان شنید ** سگ‌بچه اندر شکم بد ناپدید

بس عجب آمد ورا آن بانگها ** سگ‌بچه اندر شکم چون زد ندا

سگ‌بچه اندر شکم ناله کنان ** هیچ‌کس دیدست این اندر جهان

چون بجست از واقعه آمد به خویش ** حیرت او دم به دم می‌گشت بیش

در چله کس نی که گردد عقده حل ** جز که درگاه خدا عز و جل 1450

گفت یا رب زین شکال و گفت و گو ** در چله وا مانده‌ام از ذکر تو

پر من بگشای تا پران شوم ** در حدیقه‌ی ذکر و سیبستان شوم

آمدش آواز هاتف در زمان ** که آن مثالی دان ز لاف جاهلان

کز حجاب و پرده بیرون نامده ** چشم بسته بیهده گویان شده

بانگ سگ اندر شکم باشد زیان ** نه شکارانگیز و نه شب پاسبان 1455

گرگ نادیده که منع او بود ** دزد نادیده که دفع او شود

از حریصی وز هوای سروری ** در نظر کند و بلافیدن جری

از هوای مشتری و گرم‌دار ** بی بصیرت پا نهاده در فشار

ماه نادیده نشانها می‌دهد ** روستایی را بدان کژ می‌نهد

از برای مشتری در وصف ماه ** صد نشان نادیده گوید بهر جاه 1460

مشتری کو سود دارد خود یکیست ** لیک ایشان را درو ریب و شکیست

از هوای مشتری بی‌شکوه ** مشتری را باد دادند این گروه

مشتری ماست الله اشتری ** از غم هر مشتری هین برتر آ

مشتریی جو که جویان توست ** عالم آغاز و پایان توست

هین مکش هر مشتری را تو به دست ** عشق‌بازی با دو معشوقه بدست 1465

زو نیابی سود و مایه گر خرد ** نبودش خود قیمت عقل و خرد

نیست او را خود بهای نیم نعل ** تو برو عرضه کنی یاقوت و لعل

حرص کورت کرد و محرومت کند ** دیو هم‌چون خویش مرجومت کند

هم‌چنانک اصحاب فیل و قوم لوط ** کردشان مرجوم چون خود آن سخوط

مشتری را صابران در یافتند ** چون سوی هر مشتری نشتافتند 1470

آنک گردانید رو زان مشتری ** بخت و اقبال و بقا شد زو بری

ماند حسرت بر حریصان تا ابد ** هم‌چو حال اهل ضروان در حسد

قصه‌ی اهل ضروان و حسد ایشان بر درویشان کی پدر ما از سلیمی اغلب دخل باغ را به مسکینان می‌داد چون انگور بودی عشر دادی و چون مویز و دوشاب شدی عشر دادی و چون حلوا و پالوده کردی عشر دادی و از قصیل عشر دادی و چون در خرمن می‌کوفتی از کفه‌ی آمیخته عشر دادی و چون گندم از کاه جدا شدی عشر دادی و چون آرد کردی عشر دادی و چون خمیر کردی عشر دادی و چون نان کردی عشر دادی لاجرم حق تعالی در آن باغ و کشت برکتی نهاده بود کی همه اصحاب باغها محتاج او بدندی هم به میوه و هم به سیم و او محتاج هیچ کس نی ازیشان فرزندانشان خرج عشر می‌دیدند منکر و آن برکت را نمی‌دیدند هم‌چون آن زن بدبخت که کدو را ندید و خر را دید

بود مردی صالحی ربانیی ** عقل کامل داشت و پایان دانیی

در ده ضروان به نزدیک یمن ** شهره اندر صدقه و خلق حسن

کعبه‌ی درویش بودی کوی او ** آمدندی مستمندان سوی او 1475

هم ز خوشه عشر دادی بی‌ریا ** هم ز گندم چون شدی از که جدا

آرد گشتی عشر دادی هم از آن ** نان شدی عشر دگر دادی ز نان

عشر هر دخلی فرو نگذاشتی ** چارباره دادی زانچ کاشتی

بس وصیتها بگفتی هر زمان ** جمع فرزندان خود را آن جوان

الله الله قسم مسکین بعد من ** وا مگیریدش ز حرص خویشتن 1480

تا بماند بر شما کشت و ثمار ** در پناه طاعت حق پایدار