چون بکاری در زمین اصل کار ** تا بروید هر یکی را صد هزار

Elde ettiğin karı, elde ettiğin yere ekersen birine karşılık yüz bin elde edersin.

گیرم اکنون تخم را گر کاشتی ** در زمینی که سبب پنداشتی

Tutalım şimdi sebep sandığın yere tohumu ektin.

چون دو سه سال آن نروید چون کنی ** جز که در لابه و دعا کف در زنی

İki üç yıl o tohum bitmez, mahsul vermezse ne yaparsın? Tanrıya yalvarmadan el açıp dua etmeden başka elinden ne gelir?

دست بر سر می‌زنی پیش اله ** دست و سر بر دادن رزقش گواه

Tanrı huzurunda elini başına vurursun. Bu el ve baş, bu çırpınış, rızkı onun verdiğine tanıktır.

تا بدانی اصل اصل رزق اوست ** تا همو را جوید آنک رزق‌جوست 1495

Bu suretle anlar bilirsin ki rızkın aslının aslı, odur. Rızık arayan da onu arar.

رزق از وی جو مجو از زید و عمرو ** مستی از وی جو مجو از بنگ و خمر

Rızkı ondan ara, Zeyd’den, Amr’dan değil. Sarhoşluğu ondan iste esrardan, şaraptan değil.

توانگری زو خو نه از گنج و مال ** نصرت از وی خواه نه از عم و خال

Zenginliği defineden, hazineden, maldan mülkten değil, ondan dile. Yardımı amcadan, dayıdan değil ondan iste.

عاقبت زینها بخواهی ماندن ** هین کرا خواهی در آن دم خواندن

Çünkü sonunda bütün bunları bırakıp gideceksin. Kendine gel de o zaman kimi çağırıyor, kimden imdat istiyordun, bir düşün!

این دم او را خوان و باقی را بمان ** تا تو باشی وارث ملک جهان

Şimdi de onu çağır, ondan başkalarını bırak. bırak da cihan mülküne varis ol.

چون یفر المرء آید من اخیه ** یهرب المولود یوما من ابیه 1500

Bir zaman gelecek ki “adam, kardeşinden kaçacak”, oğul babasından ürkecek.

زان شود هر دوست آن ساعت عدو ** که بت تو بود و از ره مانع او

O anda her dost, düşman kesilecek. Çünkü onlar, senin putundu, yoluna mani oluyordu.

روی از نقاش رو می‌تافتی ** چون ز نقشی انس دل می‌یافتی

Yüzünü nakkaştan çevirmiştin ve nakşa tutmuştun. Çünkü gönlün, o suretle hoşlanıyor, o nakışla avunuyordu.

این دم ار یارانت با تو ضد شوند ** وز تو برگردند و در خصمی روند

Şimdi de dostların seninle zıt olurlar, senden yüz çevirip sana düşmanlığa kalkışırlarsa,

هین بگو نک روز من پیروز شد ** آنچ فردا خواست شد امروز شد

Hemencecik de ki: İşte, günün aydın oldu. Yarın olacak şey bu günden oluverdi.

ضد من گشتند اهل این سرا ** تا قیامت عین شد پیشین مرا 1505

Buradakiler hep bana zıt oldular. Kıyamette böyle olacaktı ya, bu hal, bana daha önce gelip çattı.

پیش از آنک روزگار خود برم ** عمر با ایشان به پایان آورم

Günümü onlarla geçirmeden, ömrümü onlarla bitirmeden ne olduklarını anladım.

کاله‌ی معیوب بخریده بدم ** شکر کز عیبش بگه واقف شدم

Eğer bu hal olmasaydı ayıplı bir kumaş satın almış olacaktın. Şükürler olsun ki o kumasın ayıplı olduğunu daha önceden öğrendin.

پیش از آن کز دست سرمایه شدی ** عاقبت معیوب بیرون آمدی

Elimdeki sermaye, elimden çıkmadan işi anladım, yoksa yine sonunda o kumasın ayıbı meydana çıkacaktı.

مال رفته عمر رفته ای نسیب ** ماه و جان داده پی کاله‌ی معیب

Mal da gidecekti ömür de. Bir yırtık kumaş için malımı da verecektin canımı da.

رخت دادم زر قلبی بستدم ** شاد شادان سوی خانه می‌شدم 1510

Malımı mülkümü verip kalp para alacaktım, sonra da sevine, sevine evimin yolunu tutacaktım.

شکر کین زر قلب پیدا شد کنون ** پیش از آنک عمر بگذشتی فزون

Şükürler olsun ki altının kalp olduğunu, ömrümü o yüzden harcamadan meydana çıktı.

قلب ماندی تا ابد در گردنم ** حیف بودی عمر ضایع کردنم

Yoksa kalp, ta sona kadar boynumda kalacaktı. Bos yere de ömrümü zayi edecektim.

چون بگه‌تر قلبی او رو نمود ** پای خود زو وا کشم من زود زود

Mademki paranın kalp olduğu şimdiden anlaşıldı, ben de ondan ayağımı hemen çekeyim.

یار تو چون دشمنی پیدا کند ** گر حقد و رشک او بیرون زند

Dostun, sana düşmanlık eder, hasedini, kinini dışarıya vursa,

تو از آن اعراض او افغان مکن ** خویشتن را ابله و نادان مکن 1515

Senden yüz çevirdiği için feryat etme. Kendini ahmak ve bilgisiz bir hale düşürme.

بلک شکر حق کن و نان بخش کن ** که نگشتی در جوال او کهن

Tanrıya şükret yoksullara ekmek ver ki onun çuvalında eskimedin, yıpranmadın.

از جوالش زود بیرون آمدی ** تا بجویی یار صدق سرمدی

Ebedi ve doğru bir dost aramak üzere çuvalından tez çıktın.

نازنین یاری که بعد از مرگ تو ** رشته‌ی یاری او گردد سه تو

Ne nazlı, ne vefalı sevgidir o ki ölümünden sonra bile dostluğu bir katken üç kat olur, bağlılığındaki kuvvet üç kat artar.

آن مگر سلطان بود شاه رفیع ** یا بود مقبول سلطان و شفیع

O dost, ya padişahtır, yüce bir sultandır, yahut da padişahın makbulü olan yanında şefaati kabul edilen bir kuldur.

رستی از قلاب و سالوس و دغل ** غر او دیدی عیان پیش از اجل 1520

Düzenbaz, hileci, riyakar dosttan kurtuldun, ölmeden önce onun düzenini riyasını gördün.

این جفای خلق با تو در جهان ** گر بدانی گنج زر آمد نهان

Eğer alemde halkın sana su cefasını bilsen bu, sence gizli bir altın hazinesi sayılır.

خلق را با تو چنین بدخو کنند ** تا ترا ناچار رو آن سو کنند

Halkı, sana karsı kötü huylu eder de sonunda çaresiz kalırsın, hepsinden yüz çevirirsin.

این یقین دان که در آخر جمله‌شان ** خصم گردند و عدو و سرکشان

Şunu iyice bil ki nihayet hepsi de düşman olacak, baş kesici hasım kesilecektir.

تو بمانی با فغان اندر لحد ** لا تذرنی فرد خواهان از احد

Sen de mezarda tek Tanrı’dan “Yarabbi, beni tek bırakma” diye feryat edeceksin.

ای جفاات به ز عهد وافیان ** هم ز داد تست شهد وافیان 1525

Ey cefası vefalıların ahdından güzel olan dost, vefalıların bal gibi vefaları da sendendir.

بشنو از عقل خود ای انباردار ** گندم خود را به ارض الله سپار

Ey ambar sahibi, sözü aklından duy da buğdayını Tanrı yerine saç!

تا شود آمن ز دزد و از شپش ** دیو را با دیوچه زوتر بکش

Saç da hırsızdan da emin olsun, buğday bitinden de. Şeytanı, Şeytanın oğlu ile beraber çabuk öldür.

کو همی ترساندت هم دم ز فقر ** هم‌چو کبکش صید کن ای نره صقر

Çünkü o, seni yoksullukla korkutup durmadadır. Ey erkek çakır kuşu, ceylan avlar gibi avla onu.

باز سلطان عزیزی کامیار ** ننگ باشد که کند کبکش شکار

Padişahın, muradına erişmiş yüce doğanı, ceylana avlanırsa ayıptır.

بس وصیت کرد و تخم وعظ کاشت ** چون زمین‌شان شوره بد سودی نداشت 1530

Adam bu çeşit bir hayli öğüt tohumları ekti ama oğullarının yeri çoraktı bir fayda vermedi.

گرچه ناصح را بود صد داعیه ** پند را اذنی بباید واعیه

Öğütçü, yüzlerce çalışıp çabalasa öğüdü duymak ve kabullenmek için dinleyende kabul edici kulak gerek.

تو به صد تلطیف پندش می‌دهی ** او ز پندت می‌کند پهلو تهی

Sen yüzlerce lütuflarda bulunarak ona öğüt verirsin ama bu öğütün, onun kulağına bile girmez.

یک کس نامستمع ز استیز و رد ** صد کس گوینده را عاجز کند

Duymayan inatçı bir adam, yüzlerce söyleyeni aciz bırakır.

ز انبیا ناصح‌تر و خوش لهجه‌تر ** کی بود کی گرفت دمشان در حجر

Peygamberlerden daha Öğütçü, daha güzel sözlü kim vardır? Nefesleri tasa bile tesir eder.

زانچ کوه و سنگ درکار آمدند ** می‌نشد بدبخت را بگشاده بند 1535

Fakat dağ taş bile onların sözlerini duydu, sözleri dağa, tasa bile tesir etti de bahtı kötü kişinin bahtı açılmadı gitti.

آنچنان دلها که بدشان ما و من ** نعتشان شدت بل اشد قسوة

Bizlik benlik kaydına düşen gönüller, onların sözlerine karşı taştan da katı bir hal alırlar.

بیان آنک عطای حق و قدرت موقوف قابلیت نیست هم‌چون داد خلقان کی آن را قابلیت باید زیرا عطا قدیم است و قابلیت حادث عطا صفت حق است و قابلیت صفت مخلوق و قدیم موقوف حادث نباشد و اگر نه حدوث محال باشد

Tanrı vergisiyle Tanrı kudreti, halk vergisinde olduğu gibi kabiliyete muhtaç değildir. Çünkü vergi önsüzdür, kabiliyet sonradan meydana gelme. Vermek, Tanrı sıfatıdır, kabiliyet yaratılmışın sıfatı. Evveli olmayan, sonradan meydana gelen şeye bağlı değildir. Bağlı olduğu farz edilirse sonradan meydana gelmenin imkansız olması lazım gelir.

چاره‌ی آن دل عطای مبدلیست ** داد او را قابلیت شرط نیست

Bu gönlün ıslah olmasına çare, insanı halden hale döndüren Tanrının ihsan ve lütfudur. Onun vergisine de kabiliyet şart değildir.

بلک شرط قابلیت داد اوست ** داد لب و قابلیت هست پوست

Belki kabiliyete sahip oluşa şart, onun lütuf ve ihsanda bulunmasıdır. Tanrı vergisi içtir, kabiliyet, deri.

اینک موسی را عصا ثعبان شود ** هم‌چو خورشیدی کفش رخشان شود

Şunu görsene: Musa’nın sopası ejderha olmada, avucu güneş gibi parlamada.

صد هزاران معجزات انبیا ** که آن نگنجد در ضمیر و عقل ما 1540

Peygamberlerin aklımıza fikrimize sığmayan yüz binlerce mucizeleri,