بس وصیت کرد و تخم وعظ کاشت ** چون زمین‌شان شوره بد سودی نداشت 1530
Adam bu çeşit bir hayli öğüt tohumları ekti ama oğullarının yeri çoraktı bir fayda vermedi.
گرچه ناصح را بود صد داعیه ** پند را اذنی بباید واعیه
Öğütçü, yüzlerce çalışıp çabalasa öğüdü duymak ve kabullenmek için dinleyende kabul edici kulak gerek.
تو به صد تلطیف پندش می‌دهی ** او ز پندت می‌کند پهلو تهی
Sen yüzlerce lütuflarda bulunarak ona öğüt verirsin ama bu öğütün, onun kulağına bile girmez.
یک کس نامستمع ز استیز و رد ** صد کس گوینده را عاجز کند
Duymayan inatçı bir adam, yüzlerce söyleyeni aciz bırakır.
ز انبیا ناصح‌تر و خوش لهجه‌تر ** کی بود کی گرفت دمشان در حجر
Peygamberlerden daha Öğütçü, daha güzel sözlü kim vardır? Nefesleri tasa bile tesir eder.
زانچ کوه و سنگ درکار آمدند ** می‌نشد بدبخت را بگشاده بند 1535
Fakat dağ taş bile onların sözlerini duydu, sözleri dağa, tasa bile tesir etti de bahtı kötü kişinin bahtı açılmadı gitti.
آنچنان دلها که بدشان ما و من ** نعتشان شدت بل اشد قسوة
Bizlik benlik kaydına düşen gönüller, onların sözlerine karşı taştan da katı bir hal alırlar.
بیان آنک عطای حق و قدرت موقوف قابلیت نیست هم‌چون داد خلقان کی آن را قابلیت باید زیرا عطا قدیم است و قابلیت حادث عطا صفت حق است و قابلیت صفت مخلوق و قدیم موقوف حادث نباشد و اگر نه حدوث محال باشد
Tanrı vergisiyle Tanrı kudreti, halk vergisinde olduğu gibi kabiliyete muhtaç değildir. Çünkü vergi önsüzdür, kabiliyet sonradan meydana gelme. Vermek, Tanrı sıfatıdır, kabiliyet yaratılmışın sıfatı. Evveli olmayan, sonradan meydana gelen şeye bağlı değildir. Bağlı olduğu farz edilirse sonradan meydana gelmenin imkansız olması lazım gelir.
چاره‌ی آن دل عطای مبدلیست ** داد او را قابلیت شرط نیست
Bu gönlün ıslah olmasına çare, insanı halden hale döndüren Tanrının ihsan ve lütfudur. Onun vergisine de kabiliyet şart değildir.
بلک شرط قابلیت داد اوست ** داد لب و قابلیت هست پوست
Belki kabiliyete sahip oluşa şart, onun lütuf ve ihsanda bulunmasıdır. Tanrı vergisi içtir, kabiliyet, deri.
اینک موسی را عصا ثعبان شود ** هم‌چو خورشیدی کفش رخشان شود
Şunu görsene: Musa’nın sopası ejderha olmada, avucu güneş gibi parlamada.
صد هزاران معجزات انبیا ** که آن نگنجد در ضمیر و عقل ما 1540
Peygamberlerin aklımıza fikrimize sığmayan yüz binlerce mucizeleri,
نیست از اسباب تصریف خداست ** نیستها را قابلیت از کجاست
Sebeplerden olmamıştır, Tanrı yaratması ile olmuştur. Yoklara kabiliyet nereden geliyor?
قابلی گر شرط فعل حق بدی ** هیچ معدومی به هستی نامدی
Kabiliyet, Tanrı işinde şart olsaydı hiçbir yok varlık alemine gelmezdi.
سنتی بنهاد و اسباب و طرق ** طالبان را زیر این ازرق تتق
Arayanlar için bu gök perdenin altında bir adettir koydu, sebepler ve yollar yarattı.
بیشتر احوال بر سنت رود ** گاه قدرت خارق سنت شود
Olan şeylerin pek çoğu o adete göre olagelir. Fakat bazı da olur ki kudret, o adeti yırtar, kaldırır.
سنت و عادت نهاده با مزه ** باز کرده خرق عادت معجزه 1545
Hoşluk ve tatlılıkla adet, yol yordam koydu ama sonra da o adeti, o yolu yordamı yırttı, adına mucize dendi.
بی‌سبب گر عز به ما موصول نیست ** قدرت از عزل سبب معزول نیست
Sebepsiz olarak bize yücelik gelmez. Gelmez ama kudret, sebebi kaldırmada aciz değil.
ای گرفتار سبب بیرون مپر ** لیک عزل آن مسبب ظن مبر
Ey sebebe kapılan, sebepten dışarı uçma. Fakat sebebi yaratanı da abes sanmaya kalkışma.
هر چه خواهد آن مسبب آورد ** قدرت مطلق سببها بر درد
Sebebi yaratan Tanrı, ne dilerse yapar. Mutlak olan kudret, sebepleri de yırtar, ortadan kaldırır.
لیک اغلب بر سبب راند نفاذ ** تا بداند طالبی جستن مراد
Fakat arayan muradına erişsin diye çok defa, yaptığı işleri sebeple yapar, sebeple yaratır.
چون سبب نبود چه ره جوید مرید ** پس سبب در راه می‌باید بدید 1550
Sebep olmasa mürit nasıl yol arasın? Şu halde yolda sebeplerin görünmesi lazımdır.
این سببها بر نظرها پرده‌هاست ** که نه هر دیدار صنعش را سزاست
Bu sebepler, görüşlere perdedir. Çünkü her göz, onun sanatını görmeye layık değildir.
دیده‌ای باید سبب سوراخ کن ** تا حجب را بر کند از بیخ و بن
Sebebi yırtacak bir göz gerek ki perdeleri kökünden çekip çıkarsın.
تا مسبب بیند اندر لامکان ** هرزه داند جهد و اکساب و دکان
Bu suretle de mekansızlık yurdunda sebepleri yaratanı görsün, çalışmayı, kazancı dükkânı saçma ve beyhude saysın.
از مسبب می‌رسد هر خیر و شر ** نیست اسباب و وسایط ای پدر
Her hayır ve şer, sebebini yaratandan gelir. Babacığım sebep ve vasıtalar.
جز خیالی منعقد بر شاه‌راه ** تا بماند دور غفلت چند گاه 1555
Bir zamancağız gaflet devri yürüyüp gitsin diye ana yolun üstünde toplanmış bir hayalden başka bir şey değildir.
در ابتدای خلقت جسم آدم علیه‌السلام کی جبرئیل علیه‌السلام را اشارت کرد کی برو از زمین مشتی خاک برگیر و به روایتی از هر نواحی مشت مشت بر گیر
Adem aleyhisselam'ın bedeni, ilk yaratılırken Tanrının Cebrail aleyhisselam'a "Yürü, şu yeryüzünden bir avuç toprak al", bir rivayete göre de "Her yerden avuç avuç toprak al"diye emretmesi
چونک صانع خواست ایجاد بشر ** از برای ابتلای خیر و شر
Sanat sahibi Tanrı, hayra, şerre uğramak, sınamak üzere Adem’i yaratmak istediği zaman,
جبرئیل صدق را فرمود رو ** مشت خاکی از زمین بستان گرو
Özü doğru Cebrail’e “Yürü, yeryüzünden bir avuç toprak ödünç al” buyurdu.
او میان بست و بیامد تا زمین ** تا گزارد امر رب‌العالمین
Cebrail hizmete bel bağlayıp alemlerin rabbinin emrini yerine getirmek üzere yeryüzüne geldi.
دست سوی خاک برد آن متمر ** خاک خود را در کشید و شد حذر
O, buyruk kulu, yere el attı. Toprak, kendini çekti, çekindi.