گر رگ عشقی نبودی کلب را ** کی بجستی کلب کهفی قلب را
Köpekte aşk damarı olmasaydı Ashabı kehf’in köpeği, kala erbabını arar mıydı hiç?
هم ز جنس او به صورت چون سگان ** گر نشد مشهور هست اندر جهان 2010
Şöhret olmamıştır ama alemde onun cinsinden çok köpekler vardır.
بو نبردی تو دل اندر جنس خویش ** کی بری تو بوی دل از گرگ و میش
Sense kendi cinsinden olandan bile bir koku almadın. Artık kurtla koyundan aşk kokusunu nereden alacaksın?
گر نبودی عشق هستی کی بدی ** کی زدی نان بر تو و کی تو شدی
Aşk olmasaydı, varlık nereden olurdu? Ekmek nasıl olur da gelir senin vücuduna katılırdı?
نان تو شد از چه ز عشق و اشتها ** ورنه نان را کی بدی تا جان رهی
Ekmek varlığa katıldı neden? aşktan, istekten. Yoksa ekmeğin can olmasına yol var mi?
عشق نان مرده را می جان کند ** جان که فانی بود جاویدان کند
Aşk,ölü olan ekmeği can haline getirmede, fani olan cani ebedileştirmede.
گفت مجنون من نمی‌ترسم ز نیش ** صبر من از کوه سنگین هست بیش 2015
Mecnun dedi ki: Ben yaradan korkmuyorum. Sabrım, taştan yapılma dağlardan da fazladır.
منبلم بی‌زخم ناساید تنم ** عاشقم بر زخمها بر می‌تنم
Yarasız durmaya hayatta tahammülüm yok. Yaralara aşığım, onlara koşa,koşa giderim.
لیک از لیلی وجود من پرست ** این صدف پر از صفات آن درست
Fakat vücudum Leyla ile doludur. Bu sedef o incinin sıfatları ile dolmuştur.
ترسم ای فصاد گر فصدم کنی ** نیش را ناگاه بر لیلی زنی
Ey hacamatçı, korkarım beni hacamat ederken Leyla’yı yaralarsın.
داند آن عقلی که او دل‌روشنیست ** در میان لیلی و من فرق نیست
Gönlü aydın olan akıllı kişi, bilir ki benimle Leyla arasında bir fark yok.
معشوقی از عاشق پرسید کی خود را دوست‌تر داری یا مرا گفت من از خود مرده‌ام و به تو زنده‌ام از خود و از صفات خود نیست شده‌ام و به تو هست شده‌ام علم خود را فراموش کرده‌ام و از علم تو عالم شده‌ام قدرت خود را از یاد داده‌ام و از قدرت تو قادر شده‌ام اگر خود را دوست دارم ترا دوست داشته باشم و اگر ترا دوست دارم خود را دوست داشته باشم هر که را آینه‌ی یقین باشد گرچه خود بین خدای بین باشد اخرج به صفاتی الی خلقی من رآک رآنی و من قصدک قصدنی و علی هذا
Bir sevgili aşıkına sordu: Beni mi çok seversin, kendini mi? Aşık dedi ki: Ben kendimden ölmüş, kurtulmuş, seninle dirilmişim. Kendi varlığımdan, kendi sıfatlarımdan yok olmuşum, seninle var olmuşum. İlmimi unutmuşum, senin bilginle bilgi sahibi olmuşum. Kudretimi hatırdan çıkarmışım, senin kudretinle kudretlenmişim. Kendimi seversem seni sevmiş olurum, seni seversem kendimi sevmiş olurum. "Kimde yakın aynası varsa kendini görmüş olsa bile hakikatte Tanrıyı görmüş olur." "Sıfatlarıma bürünüp halka görün, seni gören beni görür, sana kaideden bana kasteder. " İşte bu, hep böyle gider.
گفت معشوقی به عاشق ز امتحان ** در صبوحی کای فلان ابن الفلان 2020
Bir sevgili aşkını sınamak istedi de bir seher çağı dedi ki: Ey falan oğlu falan,
مر مرا تو دوست‌تر داری عجب ** یا که خود را راست گو یا ذا الکرب
Ey dertlere uğramış aşık, beni mi daha çok seversin kendini mi? doğru söyle.
گفت من در تو چنان فانی شدم ** که پرم از تتو ز ساران تا قدم
Aşık dedi ki: Ben, sende öyle bir fani olmuşum ki tependen tırnağa kadar seninle doluyum.
بر من از هستی من جز نام نیست ** در وجودم جز تو ای خوش‌کام نیست
Varlığımdan bir addan başka bir şey kalmadı. Ey güzelim, vücudumda senden başka bir varlık yok.
زان سبب فانی شدم من این چنین ** هم‌چو سرکه در تو بحر انگبین
Bu sebeple sirke bal denizinde nasıl yok olursa ben de sende öyle yok oldum.
هم‌چو سنگی کو شود کل لعل ناب ** پر شود او از صفات آفتاب 2025
Hani taş halis laal haline gelir, güneşin sıfatları ile dolar ya,
وصف آن سنگی نماند اندرو ** پر شود از وصف خور او پشت و رو
Artık onda taşlık kalmaz. Onun önü de güneşin sıfatıyla dolar, ardı da.
بعد از آن گر دوست دارد خویش را ** دوستی خور بود آن ای فتا
Ondan sonra kendini severse o güneşi sevmektir civanım.
ور که خود را دوست دارد ای بجان ** دوستی خویش باشد بی‌گمان
O, canla başla güneşi sever yine şüphe yok ki kendisini sevmiş olur.
خواه خود را دوست دارد لعل ناب ** خواه تا او دوست دارد آفتاب
Halis laal, ister kendisini sevsin, ister güneşi.
اندرین دو دوستی خود فرق نیست ** هر دو جانب جز ضیای شرق نیست 2030
Bu iki sevgide zaten fark yoktur. Her iki tarafta da doğu ışığından başka bir şey yoktur ki.
تا نشد او لعل خود را دشمنست ** زانک یک من نیست آنجا دو منست
Fakat taş laal olmadıkça kendisine düşmandır. Çünkü orada bir varlık değil, iki varlık vardır.
زانک ظلمانیست سنگ و روزکور ** هست ظلمانی حقیقت ضد نور
Çünkü taş karanlıktır, gündüz bile kördür. Karanlıksa hakikatte nurun zıddıdır.
خویشتن را دوست دارد کافرست ** زانک او مناع شمس اکبرست
O, kendisini sever, kafirdir. Çünkü, büyük Güneşi men eder durur.
پس نشاید که بگوید سنگ انا ** او همه تاریکیست و در فنا
Şu halde taşın “ben” demesi yaraşır bir şey değil. O, daima karanlıktadır, yokluktadır.
گفت فرعونی انا الحق گشت پست ** گفت منصوری اناالحق و برست 2035
Firavun ben Tanrıyım dedi alçaldı. Mahsur Ben Hakkım dedi kurtuldu.
آن انا را لعنة الله در عقب ** وین انا را رحمةالله ای محب
O “Benim” deyisin ardından hemen Tanrı laneti ulaştı. Fakat ey seven kişi, bu“Benim” deyişin ardından hemen Tanrı rahmeti ulaştı.
زانک او سنگ سیه بد این عقیق ** آن عدوی نور بود و این عشیق
Çünkü, o kara taştı, bu akik. O, nura düşmandı bu aşık.
این انا هو بود در سر ای فضول ** ز اتحاد نور نه از رای حلول
Bu “Benim” demek, a boşboğaz, hakikatte “Odur” demektir. Fakat iki nurun birleşmesi gibi de değil, bir şeyin bir şeye sızması gibi de değil.
جهد کن تا سنگیت کمتر شود ** تا به لعلی سنگ تو انور شود
Çalış da taşlığın azalsın, laal ol da taşın nurlansın.
صبر کن اندر جهاد و در عنا ** دم به دم می‌بین بقا اندر فنا 2040
Savaşta, zahmet çekmede sabırlı ol da anbean yoklukta varlık bul.
وصف سنگی هر زمان کم می‌شود ** وصف لعلی در تو محکم می‌شود
Sende her zaman taşlık sıfatı azalsın, laal sıfatı kuvvetlensin.
وصف هستی می‌رود از پیکرت ** وصف مستی می‌فزاید در سرت
سمع شو یکبارگی تو گوشوار ** تا ز حلقه‌ی لعل یابی گوشوار
Kulak gibi tamamı ile kulak ol da sana laal küpe takılsın.
هم‌چو چه کن خاک می‌کن گر کسی ** زین تن خاکی که در آبی رسی
Kuyu kazan adam gibi sen de adamsan su bedenin kuyusunu kaz da suya ulaş.
گر رسد جذبه‌ی خدا آب معین ** چاه ناکنده بجوشد از زمین 2045
Fakat duru suyun rabbinden bir cezbe gelirse kuyu kazmadan da su, yerden fışkırır.
کار می‌کن تو بگوش آن مباش ** اندک اندک خاک چه را می‌تراش
Yalnız sen buna kulak asma da kazmaya savaş. Yavaş,yavaş kuyunun toprağını deş derinleştir.
هر که رنجی دید گنجی شد پدید ** هر که جدی کرد در جدی رسید
Kim zahmet çekerse defineyi elde eder. Kim çalışır çabalarsa devlete ulaşır.
گفت پیغمبر رکوعست و سجود ** بر در حق کوفتن حلقه‌ی وجود
Peygamber, Rukü ve secde varlık halkasını Tanrı kapısına vurmaktır dedi.
حلقه‌ی آن در هر آنکو می‌زند ** بهر او دولت سری بیرون کند
Kim o kapının halkasını döverse elbette ona devlet baş gösterir.
آمدن آن امیر نمام با سرهنگان نیم‌شب بگشادن آن حجره‌ی ایاز و پوستین و چارق دیدن آویخته و گمان بردن کی آن مکرست و روپوش و خانه را حفره کردن بهر گوشه‌ای کی گمان آمد چاه کنان آوردن و دیوارها را سوراخ کردن و چیزی نایافتن و خجل و نومید شدن چنانک بدگمانان و خیال‌اندیشان در کار انبیا و اولیا کی می‌گفتند کی ساحرند و خویشتن ساخته‌اند و تصدر می‌جویند بعد از تفحص خجل شوند و سود ندارد
O kovucu beyin gece yarısında çavuşlarla gelip Eyaz'ın odasını açması, odada asılı bulunan çarıkla postu görmesi, bunu düzen sanıp odanın her tarafını kazması, şüphe ettiği yerlerini deşmesi, kuyucuları getirmesi, duvarları delmesi ve nihayet hiçbir şey bulamayıp utanması, ümitsizliğe düşmesi. Nitekim kötü düşüncelerle hayale kapılanlar da peygamberlerle velilere büyücü dediler, bunlar, bu işi kendiliklerinden yapıyorlar, bununla yücelik ve ululuk diliyorlar diye söylendiler. İşin içyüzünü araştırdıktan sonra da utandılar, hiçbir fayda elde edemediler.
آن امینان بر در حجره شدند ** طالب گنج و زر و خمره بدند 2050
O emin adamlar, hazine, altın ve altın dolu küpler bulmak üzere oda kapısına geldiler.
قفل را برمی‌گشادند از هوس ** با دو صد فرهنگ و دانش چند کس
Yüzlerce hünerle ve istekten çırpınarak kilidi açtılar.
زانک قفل صعب و پر پیچیده بود ** از میان قفلها بگزیده بود
Çünkü kilit pek sağlamdı, adamakıllı kilitlenmişti. Aynı zamanda başka kilitlere de benzemiyordu.
نه ز بخل سیم و مال و زر خام ** از برای کتم آن سر از عوام
Eyaz bu odayı hasisliğinden, yahut malını, ham altınını gizlemek için değil, bu sırrı halktan gizlemek için kilitlemişti.
که گروهی بر خیال بد تنند ** قوم دیگر نام سالوسم کنند
Bazıları kötü hayallere kapılır, bir kısım halkta bana riyakar der demişti.
پیش با همت بود اسرار جان ** از خسان محفوظ‌تر از لعل کان 2055
Himmetli adamların öyle can sırları vardır ki lal madeni gibi onları aşağılık adamlardan gizlerler.
زر به از جانست پیش ابلهان ** زر نثار جان بود نزد شهان
Fakat ahmaklarca altın, candan yeğdir. Padişahların yanındaysa can altını saçılır.
می شتابیدند تفت از حرص زر ** عقلشان میگفت نه آهستهتر
Onlar da altın hırsı ile hararetlenmişler, koşuyorlardı. Akılları böyle hızlı gitmeyin, daha yavaş olun diyordu ama dinleyen kim?
حرس تازد بیهده سوی سراب ** عقل گوید نیک بین کان نیست آب