این مثل چون واسطه‌ست اندر کلام ** واسطه شرطست بهر فهم عام

Bu misal getirme söz arasında bir vasıtadır. Herkesin anlaması için vasıta şarttır.

اندر آتش کی رود بی‌واسطه ** جز سمندر کو رهید از رابطه

Bir delile bağlanmadan kurtulmuş olan semenderden başka kim, vasıtasız ateşe girebilir?

واسطه‌ی حمام باید مر ترا ** تا ز آتش خوش کنی تو طبع را 230

Tabiatını ateşle hoş bir hale getirmen için vasıtan hamamdır.

چون نتانی شد در آتش چون خلیل ** گشت حمامت رسول آبت دلیل

Halil gibi ateşe giremeyeceğinden hamam sana elçi oldu, su da delil.

سیری از حقست لیک اهل طبع ** کی رسد بی‌واسطه‌ی نان در شبع

Doymak Allahdandır ama tabiat ehli, ekmeksiz nasıl olur da doyar?

لطف از حقست لیکن اهل تن ** درنیابد لطف بی‌پرده‌ی چمن

Lütuf Allahdandır ama ten ehli, çayırlık çimenlik perdesi olmaksızın o lütfu bulamaz.

چون نماند واسطه‌ی تن بی‌حجاب ** هم‌چو موسی نور مه یابد ز جیب

Fakat perdesiz bir halde ten vasıtası kalmayınca insan, Musa gibi ayın nurunu yeninden yakasından görür, bulur.

این هنرها آب را هم شاهدست ** که اندرونش پر ز لطف ایزدست 235

Bu hünerler de, suyun gönlünün Allah lütfu ile dopdolu olduğuna tanıktır.

گواهی فعل و قول بیرونی بر ضمیر و نور اندرونی

Dışarıdan görünen iş ve sözün içe ve içteki nura tanıklığı

فعل و قول آمد گواهان ضمیر ** زین دو بر باطن تو استدلال گیر

İş ve söz, için tanıklarıdır. Bu ikisine bak da için nasıl anla.

چون ندارد سیر سرت در درون ** بنگر اندر بول رنجور از برون

Sırrın, onun içine giremiyorsa hastanın sidiğine bak.

فعل و قول آن بول رنجوران بود ** که طبیب جسم را برهان بود

İşle söz, hastaların sidiğine benzer, beden doktoruna bu bir delildir.

وآن طبیب روح در جانش رود ** وز ره جان اندر ایمانش رود

Halbuki ruh doktoru, canına girer de can yolundan imanına kadar varır.

حاجتش ناید به فعل و قول خوب ** احذروهم هم جواسیس القلوب 240

Onların güzel söze, güzel işe ihtiyaçları yoktur. Sakının onlardan, onlar kalplerin casusudurlar.

این گواه فعل و قول از وی بجو ** کو به دریا نیست واصل هم‌چو جو

Bu söz ve iş tanıklarını, dere gibi henüz ulaşmamışlarda ara!

در بیان آنک نور خود از اندرون شخص منور بی‌آنک فعلی و قولی بیان کند گواهی دهد بر نور وی در بیان آنک آن‌نور خود را از اندرون سر عارف ظاهر کند بر خلقان بی‌فعل عارف و بی‌قول عارف افزون از آنک به قول و فعل او ظاهر شود چنانک آفتاب بلند شود بانگ خروس و اعلام مذن و علامات دیگر حاجت نیاید

Nurlu adamın nuru, o bir iş yapmadan bir söz söylemeden de içinden o nura tanıklık verir. “Arifin sırrı, sözüyle ve işiyle meydana çıkmaktan ziyade hiçbir söz söylemeden ve hiçbir iş yapmadan halka görünür meydana çıkar. Nitekim güneş doğup yükselince horoz sesine, müezzinin haber vermesine ve diğer alametlere hacet yoktur, bir iş ve söz olmasa da güneşin nur güneşe tanıklık verir.”

لیک نور سالکی کز حد گذشت ** نور او پر شد بیابانها و دشت

Fakat haddi aşan yolcunun nuru ile çöller, ovalar dolmuştur.

شاهدی‌اش فارغ آمد از شهود ** وز تکلفها و جانبازی و جود

Güzelliğe görülmeye ehemmiyet bile vermez, tekellüflere, canla, başla oynamaya, cömertliklerde bulunmaya aldırış bile etmez.

نور آن گوهر چو بیرون تافتست ** زین تسلسها فراغت یافتست

O incinin nuru dışa vurdu mu artık, o, bu zahitliklerden kurtulmuştur.

پس مجو از وی گواه فعل و گفت ** که ازو هر دو جهان چون گل شکفت 245

Artık ondan iş ve söz tanığı arama, iki cihan da gül gibi onun yüzünden açılmıştır.

این گواهی چیست اظهار نهان ** خواه قول و خواه فعل و غیر آن

İster söz olsun, ister iş ister başka şey... Bu tanıklık nedir? Gizliyi meydana çıkartmak değil mi?

که عرض اظهار سر جوهرست ** وصف باقی وین عرض بر معبرست

Maksat cevherin sırrını meydana çıkartmaktır. Vasıf bakidir, bu arazsa geçici.

این نشان زر نماند بر محک ** زر بماند نیک نام و بی ز شک

Altının mihenkte bıraktığı iz kalmaz, fakat şüphe yok ki altın, adı iyi olarak kalır.

این صلات و این جهاد و این صیام ** هم نماند جان بماند نیک‌نام

Bu namaz, bu savaş ve bu oruç da kalmaz. Fakat can, iyi adla iyi sanla kalır.

جان چنین افعال و اقوالی نمود ** بر محک امر جوهر را بسود 250

Can böyle işler, böyle sözler gösterdi de cevherini, buyruk mihengine sürdü;

که اعتقادم راستست اینک گواه ** لیک هست اندر گواهان اشتباه

İnanışım doğrudur. İşte tanığım da buracıkta dedi. Fakat tanıklar şüphelidir.

تزکیه باید گواهان را بدان ** تزکیش صدقی که موقوفی بدان

Bil ki tanıkları tezkiye lazımdır: Senin davanı kabul etmek, tezkiyeye bağlıdır.

حفظ لفظ اندر گواه قولیست ** حفظ عهد اندر گواه فعلیست

Sözü doğru söylemek, söze ait tanıktadır, ahdi korumak da işe ait tanıkta.

گر گواه قول کژ گوید ردست ** ور گواه فعل کژ پوید ردست

Söz tanığı eğri söylerse reddedilir, iş tanığı da eğri yürür, koşarsa yine reddedilir.

قول و فعل بی‌تناقض بایدت ** تا قبول اندر زمان بیش آیدت 255

Sözde ve işte bir ayrılık olmamalı ki bu tanıklar kabul edilsin.

سعیکم شتی تناقض اندرید ** روز می‌دوزید شب بر می‌درید

“Çalışmanız ayrı ayrı; aykırılıklar içindesiniz” Gündüz dikiyorsunuz gece söküyorsunuz!

پس گواهی با تناقض کی شنود ** یا مگر حلمی کند از لطف خود

Peki sözleri birbirine uymayan şahidi kim dinler? Meğer ki Allah kendi lütfu ile bir hilim göstere.

فعل و قول اظهار سرست و ضمیر ** هر دو پیدا می‌کند سر ستیر

Söz ve iş, içtekini, sırrı meydana vurmaktadır. Her ikisi, gizli sırrı meydana çıkarır.

چون گواهت تزکیه شد شد قبول ** ورنه محبوس است اندر مول مول

Tanığın tezkiye edildi mi kabul olunur, yoksa yerinde sayar emekler durur.

تا تو بستیزی ستیزند ای حرون ** فانتظرهم انهم منتظرون 260

A inatçı, sen inat ettikçe onlar da ederler. “Sen onları bekleyedur onlar da bekliyorlar!..

عرضه کردن مصطفی علیه‌السلام شهادت را بر مهمان خویش

Mustafa aleyhisselam’ın konuğuna şahadeti arzetmesi

این سخن پایان ندارد مصطفی ** عرضه کرد ایمان و پذرفت آن فتی

Bu söze son yoktur, Mustafa, ona iman etmesini söyledi, o da kabul etti.

آن شهادت را که فرخ بوده است ** بندهای بسته را بگشوده است

O kutlu şahadet bağlanmış düğümleri çözdü.

گشت مؤمن گفت او را مصطفی ** که امشبان هم باش تو مهمان ما

İmana geldi. Mustafa ona dedi ki: Bu gece de bizim konuğumuz ol.

گفت والله تا ابد ضیف توم ** هر کجا باشم بهر جا که روم

Adam vallahi dedi, ebedi olarak senin konuğunum. Nerede olursam olayım, nereye gidersem gideyim sana misafirim.

زنده کرده و معتق و دربان تو ** این جهان و آن جهان بر خوان تو 265

Beni dirilttin, senin azatlın, senin kapıcınım. Bu alemde senin sofranın başında, o alem de.

هر که بگزیند جزین بگزیده خوان ** عاقبت درد گلویش ز استخوان

Bu seçilmiş sofradan başka bir sofra seçen kişinin boğazını, nihayet kemik yırtar deler.

هر که سوی خوان غیر تو رود ** دیو با او دان که هم‌کاسه بود

Kim senin sofrandan başka bir sofraya giderse bil ki Şeytan, onunla bir kâseden yemek yer.

هر که از همسایگی تو رود ** دیو بی‌شکی که همسایه‌ش شود

Kim senin komşuluğundan kaçarsa şüphe yok ki Şeytan, ona komşu olur.

ور رود بی‌تو سفر او دوردست ** دیو بد همراه و هم‌سفره‌ی ویست

Kim sensiz uzak bir yola giderse Şeytan onula yoldaş olur, onunla bir sofraya oturur.

ور نشیند بر سر اسپ شریف ** حاسد ماهست دیو او را ردیف 270

Yüce ve güzel bir ata binse aya haset eder; Şeytan da ona arkadaş olur.

ور بچه گیرد ازو شهناز او ** دیو در نسلش بود انباز او

Nazlı karısı ondan bir çocuk doğursa Şeytan onun soyundan ona ortak kesilir.

در نبی شارکهم گفتست حق ** هم در اموال و در اولاد ای شفق

Allah Kur’anda “Ey Mümin, Şeytana kafirlerin mallarında, evlatlarında ortak ol” buyurmuştur.

گفت پیغامبر ز غیب این را جلی ** در مقالات نوادر با علی

Peygamber bunu Ali’ye değer biçilmez sözleri arasında açıkça söylemiştir.

یا رسول‌الله رسالت را تمام ** تو نمودی هم‌چو شمس بی‌غمام

Konuk dedi ki: “Ey Allah elçisi, bulutsuz bir güneş gibi peygamberliği sen tamamladın, apaydın bir hale koydun.

این که تو کردی دو صد مادر نکرد ** عیسی از افسونش با عازر نکرد 275

Senin bu yaptığını iki yüz ana yapamaz. İsa bile bunu Azer’e yapmadı.

از تو جانم از اجل نک جان ببرد ** عازر ار شد زنده زان دم باز مرد

Senin yüzünden canım hemencecik ecelden kurtuldu. Azer de dirildi ama o anda yine öldü.

گشت مهمان رسول آن شب عرب ** شیر یک بز نیمه خورد و بست لب

Arap o gece Peygambere konuk oldu, bir keçiden sağılan sütün yarısını ancak yiyebildi, ağzını silip çekildi.