هر گره را نردبانی دیگرست ** هر روش را آسمانی دیگرست

هر یکی از حال دیگر بی‌خبر ** ملک با پهنا و بی‌پایان و سر

این در آن حیران که او از چیست خوش ** وآن درین خیره که حیرت چیستش

صحن ارض الله واسع آمده ** هر درختی از زمینی سر زده 2560

بر درختان شکر گویان برگ و شاخ ** که زهی ملک و زهی عرصه‌ی فراخ

بلبلان گرد شکوفه‌ی پر گره ** که از آنچ می‌خوری ما را بده

این سخن پایان ندارد کن رجوع ** سوی آن روباه و شیر و سقم و جوع

بردن روبه خر را پیش شیر و جستن خر از شیر و عتاب کردن روباه با شیر کی هنوز خر دور بود تعجیل کردی و عذر گفتن شیر و لابه کردن روبه را شیر کی برو بار دگرش به فریب

چونک بر کوهش بسوی مرج برد ** تا کند شیرش به حمله خرد و مرد

دور بود از شیر و آن شیر از نبرد ** تا به نزدیک آمدن صبری نکرد 2565

گنبدی کرد از بلندی شیر هول ** خود نبودش قوت و امکان حول

خر ز دورش دید و برگشت و گریز ** تا به زیر کوه تازان نعل ریز

گفت روبه شیر را ای شاه ما ** چون نکردی صبر در وقت وغا

تا به نزدیک تو آید آن غوی ** تا باندک حمله‌ای غالب شوی

مکر شیطانست تعجیل و شتاب ** لطف رحمانست صبر و احتساب 2570

دور بود و حمله را دید و گریخت ** ضعف تو ظاهر شد و آب تو ریخت

گفت من پنداشتم بر جاست زور ** تا بدین حد می‌ندانستم فتور

نیز جوع و حاجتم از حد گذشت ** صبر و عقلم از تجوع یاوه گشت

گر توانی بار دیگر از خرد ** باز آوردن مر او را مسترد

منت بسیار دارم از تو من ** جهد کن باشد بیاری‌اش به فن 2575

گفت آری گر خدا یاری دهد ** بر دل او از عمی مهری نهد

پس فراموشش شود هولی که دید ** از خری او نباشد این بعید

لیک چون آرم من او را بر متاز ** تا ببادش ندهی از تعجیل باز

گفت آری تجربه کردم که من ** سخت رنجورم مخلخل گشته تن

تا به نزدیکم نیاید خر تمام ** من نجنبم خفته باشم در قوام 2580

رفت روبه گفت ای شه همتی ** تا بپوشد عقل او را غفلتی

توبه‌ها کردست خر با کردگار ** که نگردد غره‌ی هر نابکار

توبه‌هااش را به فن بر هم زنیم ** ما عدوی عقل و عهد روشنیم

کله‌ی خر گوی فرزندان ماست ** فکرتش بازیچه‌ی دستان ماست

عقل که آن باشد ز دوران زحل ** پیش عقل کل ندارد آن محل 2585

از عطارد وز زحل دانا شد او ** ما ز داد کردگار لطف‌خو

علم الانسان خم طغرای ماست ** علم عند الله مقصدهای ماست

تربیه‌ی آن آفتاب روشنیم ** ربی الاعلی از آن رو می‌زنیم

تجربه گر دارد او با این همه ** بشکند صد تجربه زین دمدمه

بوک توبه بشکند آن سست‌خو ** در رسد شومی اشکستن درو 2590

در بیان آنک نقض عهد و توبه موجب بلا بود بلک موجب مسخ است چنانک در حق اصحاب سبت و در حق اصحاب مایده‌ی عیسی و جعل منهم القردة و الخنازیر و اندرین امت مسخ دل باشد و به قیامت تن را صورت دل دهند نعوذ بالله

نقض میثاق و شکست توبه‌ها ** موجب لعنت شود در انتها

نقض توبه و عهد آن اصحاب سبت ** موجب مسخ آمد و اهلاک و مقت

پس خدا آن قوم را بوزینه کرد ** چونک عهد حق شکستند از نبرد

اندرین امت نبد مسخ بدن ** لیک مسخ دل بود ای بوالفطن

چون دل بوزینه گردد آن دلش ** از دل بوزینه شد خوار آن گلش 2595

گر هنر بودی دلش را ز اختبار ** خوار کی بودی ز صورت آن حمار

آن سگ اصحاب خوش بد سیرتش ** هیچ بودش منقصت زان صورتش

مسخ ظاهر بود اهل سبت را ** تا ببیند خلق ظاهر کبت را

از ره سر صد هزاران دگر ** گشته از توبه شکستن خوک و خر

دوم بار آمدن روبه بر این خر گریخته تا باز بفریبدش

پس بیامد زود روبه سوی خر ** گفت خر از چون تو یاری الحذر 2600

ناجوامردا چه کردم من ترا ** که به پیش اژدها بردی مرا

موجب کین تو با جانم چه بود ** غیر خبث جوهر تو ای عنود

هم‌چو کزدم کو گزد پای فتی ** نارسیده از وی او را زحمتی

یا چو دیوی کو عدوی جان ماست ** نارسیده زحمتش از ما و کاست

بلک طبعا خصم جان آدمیست ** از هلاک آدمی در خرمیست 2605

از پی هر آدمی او نسکلد ** خو و طبع زشت خود او کی هلد