چونک او افکند بر تو سایه را ** دزدد آن بی‌مایه از تو مایه را

عقل تو گر اژدهایی گشت مست ** یار بد او را زمرد دان که هست

دیده‌ی عقلت بدو بیرون جهد ** طعن اوت اندر کف طاعون نهد

جواب گفتن روبه خر را

گفت روبه صاف ما را درد نیست ** لیک تخییلات وهمی خورد نیست 2640

این همه وهم توست ای ساده‌دل ** ورنه بر تو نه غشی دارم نه غل

از خیال زشت خود منگر به من ** بر محبان از چه داری س ظن

ظن نیکو بر بر اخوان صفا ** گرچه آید ظاهرا زیشان جفا

این خیال و وهم بد چون شد پدید ** صد هزاران یار را از هم برید

مشفقی گر کرد جور و امتحان ** عقل باید که نباشد بدگمان 2645

خصاه من بدرگ نبودم زشت‌اسم ** آنک دیدی بد نبد بود آن طلسم

ور بدی بد آن سگالش قدرا ** عفو فرمایند یاران زان خطا

عالم وهم و خیال طمع و بیم ** هست ره‌رو را یکی سدی عظیم

نقشهای این خیال نقش‌بند ** چون خلیلی را که که بد شد گزند

گفت هذا ربی ابراهیم راد ** چونک اندر عالم وهم اوفتاد 2650

ذکر کوکب را چنین تاویل گفت ** آن کسی که گوهر تاویل سفت

عالم وهم و خیال چشم‌بند ** آنچنان که را ز جای خویش کند

تا که هذا ربی آمد قال او ** خربط و خر را چه باشد حال او

غرق گشته عقلهای چون جبال ** در بحار وهم و گرداب خیال

کوهها را هست زین طوفان فضوح ** کو امانی جز که در کشتی نوح 2655

زین خیال ره‌زن راه یقین ** گشت هفتاد و دو ملت اهل دین

مرد ایقان رست از وهم و خیال ** موی ابرو را نمی‌گوید هلال

وآنک نور عمرش نبود سند ** موی ابروی کژی راهش زند

صد هزاران کشتی با هول و سهم ** تخته تخته گشته در دریای وهم

کمترین فرعون چست فیلسوف ** ماه او در برج وهمی در خسوف 2660

کس نداند روسپی‌زن کیست آن ** وانک داند نیستش بر خود گمان

چون ترا وهم تو دارد خیره‌سر ** از چه گردی گرد وهم آن دگر

عاجزم من از منی خویشتن ** چه نشستی پر منی تو پیش من

بی‌من و مایی همی‌جویم به جان ** تا شوم من گوی آن خوش صولجان

هر که بی‌من شد همه من‌ها خود اوست ** دوست جمله شد چو خود را نیست دوست 2665

آینه بی‌نقش شد یابد بها ** زانک شد حاکی جمله نقشها

حکایت شیخ محمد سررزی غزنوی قدس الله سره

زاهدی در غزنی از دانش مزی ** بد محمد نام و کفیت سررزی

بود افطارش سر رز هر شبی ** هفت سال او دایم اندر مطلبی

بس عجایب دید از شاه وجود ** لیک مقصودش جمال شاه بود

بر سر که رفت آن از خویش سیر ** گفت بنما یا فتادم من به زیر 2670

گفت نامد مهلت آن مکرمت ** ور فرو افتی نمیری نکشمت

او فرو افکند خود را از وداد ** در میان عمق آبی اوفتاد

چون نمرد از نکس آن جان‌سیر مرد ** از فراق مرگ بر خود نوحه کرد

کین حیات او را چو مرگی می‌نمود ** کار پیشش بازگونه گشته بود

موت را از غیب می‌کرد او کدی ** ان فی موتی حیاتی می‌زدی 2675

موت را چون زندگی قابل شده ** با هلاک جان خود یک دل شده

سیف و خنجر چون علی ریحان او ** نرگس و نسرین عدوی جان او

بانگ آمد رو ز صحرا سوی شهر ** بانگ طرفه از ورای سر و جهر

گفت ای دانای رازم مو به مو ** چه کنم در شهر از خدمت بگو

گفت خدمت آنک بهر ذل نفس ** خویش را سازی تو چون عباس دبس 2680

مدتی از اغنیا زر می‌ستان ** پس به درویشان مسکین می‌رسان

خدمتت اینست تا یک چند گاه ** گفت سمعا طاعة ای جان‌پناه

بس سال و بس جواب و ماجرا ** بد میان زاهد و رب الوری

که زمین و آسمان پر نور شد ** در مقالات آن همه مذکور شد

لیک کوته کردم آن گفتار را ** تا ننوشد هر خسی اسرار را 2685

آمدن شیخ بعد از چندین سال از بیابان به شهر غزنین و زنبیل گردانیدن به اشارت غیبی و تفرقه کردن آنچ جمع آید بر فقرا هر که را جان عز لبیکست نامه بر نامه پیک بر پیکست چنانک روزن خانه باز باشد آفتاب و ماهتاب و باران و نامه و غیره منقطع نباشد

رو به شهر آورد آن فرمان‌پذیر ** شهر غزنین گشت از رویش منیر