برتر از کرسی و عرش اسرار او ** شیء لله شیء لله کار او

Sırları, arştan da yüceydi, kürsüden de. Öyle olduğu halde işi gücü "Tanrı için, Tanrı için" demekti.

انبیا هر یک همین فن می‌زنند ** خلق مفلس کدیه ایشان می‌کنند 2700

Peygamberlerin hepsi, bu çeşit hareket ederler. Halk müflistir, öyle olduğu halde onlar, halktan bir şey isterler.

اقرضوا الله اقرضوا الله می‌زنند ** بازگون بر انصروا الله می‌تنند

"Tanrı'ya ödünç verin, Tanrı'ya ödünç verin" derler, işi tersine yürütürler de "Tanrı'ya yardım ederseniz Tanrı da size yardım eder" derler.

در به در این شیخ می‌آرد نیاز ** بر فلک صد در برای شیخ باز

Bu şeyh de kapı kapı dolaşıp yalvarmadaydı. Halbuki şeyh için gökyüzünde yüzlerce kapı açıktı.

که آن گدایی که آن به جد می‌کرد او ** بهر یزدان بود نه از بهر گلو

O dilenciliği boğazı için değil, Tanrı için yapıyordu. Bu işe iyice sarılmıştı.

ور بکردی نیز از بهر گلو ** آن گلو از نور حق دارد غلو

Hattâ boğazı için bile dilense ne çıkar? O boğaz, Tanrı nuriyle dopdoluydu.

در حق او خورد نان و شهد و شیر ** به ز چله وز سه روزه‌ی صد فقیر 2705

Onun ekmek, bal ve süt yemesi, yüz yoksulun çilesinden, üç günde bir iftar ederek oruç tutmasından daha hayırlıydı.

نور می‌نوشد مگو نان می‌خورد ** لاله می‌کارد به صورت می‌چرد

O, nur yer, ekmek yiyor deme. Görünüşte otlar, fakat hakikatte lâle eker.

چون شراری کو خورد روغن ز شمع ** نور افزاید ز خوردش بهر جمع

Kandilin yağını yiyen alev gibi o da etrafındakileri aydınlatır, onların nurunu artırır.

نان‌خوری را گفت حق لاتسرفوا ** نور خوردن را نگفتست اکتفوا

Tanrı, ekmek yiyene "israf etmeyin" dedi, nur yiyene "Artık kâfi" demedi.

آن گلوی ابتلا بد وین گلو ** فارغ از اسراف و آمن از غلو

O boğaz, iptilâ boğazıdır, buysa israftan da. emin, ileri gidişten de.

امر و فرمان بود نه حرص و طمع ** آن چنان جان حرص را نبود تبع 2710

Şeyhin bu hale düşmesi hırsından, tamahından değildi, buyruğa uymasındandı. Öyle can hırsa, tamaha uymaz ki.

گر بگوید کیمیا مس را بده ** تو به من خود را طمع نبود فره

Kimya, bakıra, gel kendini tamamiyle bana ver derse bu sözü tamahından söylemez.

گنجهای خاک تا هفتم طبق ** عرضه کرده بود پیش شیخ حق

Tanrı, yedinci göğe kadar toprak hazinelerini Şeyhe göstermişti.

شیخ گفتا خالقا من عاشقم ** گر بجویم غیر تو من فاسقم

Şeyh dedi ki: Ey beni yaratan! Ben âşıkım. Senden başka bir şey dilersem kötü kişi olayım.

هشت جنت گر در آرم در نظر ** ور کنم خدمت من از خوف سقر

Sekiz cennet gözüme görünür, yahut sana cehennem korkusundan hizmet edersem,

مومنی باشم سلامت‌جوی من ** زانک این هر دو بود حظ بدن 2715

Ancak kendi selâmetini arıyan bir inanmış kul olurum. Çünkü cennet de bedene aittir, cehennem de.

عاشقی کز عشق یزدان خورد قوت ** صد بدن پیشش نیرزد تره‌توت

Bir âşık, Tanrı aşkıyle gıdalanırsa yüzlerce beden, onca bir gazel yaprağına değmez.

وین بدن که دارد آن شیخ فطن ** چیز دگر گشت کم خوانش بدن

O ulu Şeyhin bedeni de başka bir şey oldu, artık ona pek beden deme.

عاشق عشق خدا وانگاه مزد ** جبرئیل متمن وانگاه دزد

Hem Tanrı âşıkı olmak, hem de ücret istemek olur mu? Emniyet sahibi Cebrail, hiç hırsızlık eder mi?

عاشق آن لیلی کور و کبود ** ملک عالم پیش او یک تره بود

O yaslı leylânın âşıkına bile bu âlem saltanatı bir zerre göründü.

پیش او یکسان شده بد خاک و زر ** زر چه باشد که نبد جان را خطر 2720

Önce toprakla altın birdi. Altın da nedir? Canını bile tehlikeden esirgemiyordu.

شیر و گرگ و دد ازو واقف شده ** هم‌چو خویشان گرد او گرد آمده

Aslan, kurt ve başka yırtıcı canavarlar bile bunu duydular, anladılar da onunla akraba gibi çevresine toplandılar.

کین شدست از خوی حیوان پاک پاک ** پر ز عشق و لحم و شحمش زهرناک

Çünkü o, hayvan huyundan arındı, temizlendi Aşkla doldu. Yağı, eti de zehirli bir hal aldı.

زهر دد باشد شکرریز خرد ** زانک نیک نیک باشد ضد بد

Aklın şekerler dökmesi, canavarlara zehir olur. Çünkü iyinin iyiliği, kötünün zıddıdır.

لحم عاشق را نیارد خورد دد ** عشق معروفست پیش نیک و بد

Asıkın etini canavarlar yiyemez. Aşk iyilerce de bilinir, tanınır, kötülerce de.

ور خورد خود فی‌المثل دام و ددش ** گوشت عاشق زهر گردد بکشدش 2725

Faraza âşıkı kurt kuş yese bile eti zehir olur, yiyeni öldürür.

هر چه جز عشقست شد ماکول عشق ** دو جهان یک دانه پیش نول عشق

Aşktan başka ne varsa her şeyi aşk yer, yutar, iki âlem de aşk kuşunun gagası önünde bir taneden ibarettir.

دانه‌ای مر مرغ را هرگز خورد ** کاهدان مر اسپ را هرگز چرد

Bir tane, hiç, kuşu yiyebilir mi? Samanlık, hiç atı otlatabilir mi?

بندگی کن تا شوی عاشق لعل ** بندگی کسبیست آید در عمل

Kullukta bulun da belki sen de âşık olursun. Kulluk bir kazançtır ki amelle elde edilir.

بنده آزادی طمع دارد ز جد ** عاشق آزادی نخواهد تا ابد

Kul, kulluktan azat olmayı diler. Âşıksa ebediyen azat olmak istemez.

بنده دایم خلعت و ادرارجوست ** خلعت عاشق همه دیدار دوست 2730

Kul, daima elbise, vergi diler. Aşılan elbisesiyse daima sevgilinin cemalidir.

در نگنجد عشق در گفت و شنید ** عشق دریاییست قعرش ناپدید

Aşk, söze sığmaz. Aşk, bir denizdir ki dibi görünmez.

قطره‌های بحر را نتوان شمرد ** هفت دریا پیش آن بحرست خرد

Denizin katralarını saymaya imkân yoktur. Yedi deniz de aşk denizinin önünde küçücük bir göl kalır.

این سخن پایان ندارد ای فلان ** باز رو در قصه‌ی شیخ زمان

A canım, bu sözün sonu gelmez. Yine zamane Şeyhinin hikâyesine dön!

در معنی لولاک لما خلقت الافلاک

"Sen olmasaydın gökleri yaratmazdım" hadîsi kutsisinin manası

شد چنین شیخی گدای کو به کو ** عشق آمد لاابالی اتقوا

Böyle bir Şeyh, sokak sokak dolaşan bir dilenci oldu. Aşk, pervasızca geldi, ne yapsın? Sakının aşktan!

عشق جوشد بحر را مانند دیگ ** عشق ساید کوه را مانند ریگ 2735

Aşk, denizi bir çömlek gibi kaynatır. Aşk, dağı kum gibi ezer, eritir.

عشق‌بشکافد فلک را صد شکاف ** عشق لرزاند زمین را از گزاف

Aşk, gökyüzünü çatlatır, yüzlerce yarık açar. Aşk, sebepsiz yeryüzünü titretir.

با محمد بود عشق پاک جفت ** بهر عشق او را خدا لولاک گفت

Pak, aşk, Muhammed'le eşti. Tanrı aşk yüzünde ona "Sen olmasaydın..." dedi.

منتهی در عشق چون او بود فرد ** پس مر او را ز انبیا تخصیص کرد

Hasılı o, aşktan tekti. Onun için Tanrı, onu pevgamberler içinden seçti.

گر نبودی بهر عشق پاک را ** کی وجودی دادمی افلاک را

Sen, pak aşka mensup olmasaydın, sende aşk olmasaydı dedi, hiç gökleri var eder miydim?

من بدان افراشتم چرخ سنی ** تا علو عشق را فهمی کنی 2740

Ben, aşkın yüceliğini anlayasın diye kadri yüce göğü yücelttim.

منفعتهای دیگر آید ز چرخ ** آن چو بیضه تابع آید این چو فرخ

Gökten daha başka faydalar da gelir. O yumurta gibidir. Bu, civciv gibi ona tabidir.

خاک را من خوار کردم یک سری ** تا ز خواری عاشقان بویی بری

Âşıkların horluğundan bir koku alasın diye toprağı tamamiyle hor ettim, ayaklar altına serdim.

خاک را دادیم سبزی و نوی ** تا ز تبدیل فقیر آگه شوی

Aşkla bir yoksul nasıl değişir, anlaman için toprağa yeşillik ve tazelik verdim.

با تو گویند این جبال راسیات ** وصف حال عاشقان اندر ثبات

Şu yerinden kımıldamıyan dağlar da sana âşıkların sebatını söyler.

گرچه آن معنیست و این نقش ای پسر ** تا به فهم تو کند نزدیک‌تر 2745

Gerçi oğul, o mânadır, bunlar suret. Fakat anlayışa yaklaştırmak için lâzım bu.

غصه را با خار تشبیهی کنند ** آن نباشد لیک تنبیهی کنند

Kederi, dikene benzetirler. Dikenin kendisi değildir, bu benzetiş, ancak uyandırmak, anlatmak içindir.

آن دل قاسی که سنگش خواندند ** نامناسب بد مثالی راندند

Katı gönüle taş derler. Gönlün taşla münasebeti yoktur, fakat bir örnektir verirler işte.

در تصور در نیاید عین آن ** عیب بر تصویر نه نفیش مدان

Düşünce de onun tıpkısı olmaz. Fakat öyle değildir deme de ayıbı benzetişe, anlatışa ver.

رفتن این شیخ در خانه‌ی امیری بهر کدیه روزی چهار بار به زنبیل به اشارت غیب و عتاب کردن امیر او را بدان وقاحت و عذر گفتن او امیر را

Şeyhin bir gün içinde dört kere zembille dilenmek üzere Tanrı buyruğiyle bir beyin evine gitmesi, beyin onu azarlayıp kötü söylemesi, Şeyhin de özür dilemesi