این بگفت و گریه در شد های های ** اشک غلطان بر رخ او جای جای
Şeyh bu sözleri söyleyip hay hayla ağlamaya koyuldu, gözyaşları yeryüzünü ıslatmaya başladı.
صدق او هم بر ضمیر میر زد ** عشق هر دم طرفه دیگی می‌پزد
Şeyhin doğruluğu, beyin içine aksetti. Aşk, her an bir görülmemiş çömlek kaynatır durur.
صدق عاشق بر جمادی می‌تند ** چه عجب گر بر دل دانا زند
Aşıkın doğruluğu cansız bir şeye bile tesir eder. Bilen bir kişinin gönlüne dokunsa şaşılır mı?
صدق موسی بر عصا و کوه زد ** بلک بر دریای پر اشکوه زد 2775
Musa'nın doğruluğu, sopaya ve dağa tesir etti, hattâ azametli denize bile dokundu.
صدق احمد بر جمال ماه زد ** بلک بر خورشید رخشان راه زد
Ahmed'in doğruluğu ayın yüzüne tesir etti. Hatta parlak güneşin bile yolunu vurdu.
رو برو آورده هر دو در نفیر ** گشته گریان هم امیر و هم فقیر
İkisi yüzyüze verip feryada başladılar. Emîr de ağlamaya kovuldu, fakir de.
ساعتی بسیار چون بگریستند ** گفت میر او را که خیز ای ارجمند
Uzun bir müddet ağlaştılar. Sonra bey dedi ki: Ulu kişi, kalk!
هر چه خواهی از خزانه برگزین ** گرچه استحقاق داری صد چنین
Hazineden ne dilersen al. Bunun gibi yüzlerce ihsana müstahaksın ya, fakat gönlünün dilediğini devşir.
خانه آن تست هر چت میل هست ** بر گزین خود هر دو عالم اندکست 2780
O, senindir. Neye meylin varsa al. Zaten sana iki âlem bile dar gelmede.
گفت دستوری ندادندم چنین ** که کنم من این دخیلانه دخول
Şeyh dedi ki: Bana böyle izin vermediler. Elinle dilediğin şeyi al demediler.
من ز خود نتوانم این کردن فضول ** که کنم من این دخیلانه دخول
این بهانه کرد و مهره در ربود ** مانع آن بدکان عطا صادق نبود
Bu sözleri, bahane edip kalktı. O ihsan, doğru bir ihsan değildi, onun için kabul etmedi.
نه که صادق بود و پاک از غل و خشم ** شیخ را هر صدق می‌نامد به چشم
Beyin özü doğruydu, gıllügişi yoktu. Fakat her doğru, Şeyhin gözüne görünmez, o her doğruyu kabul etmezdi ki.
گفت فرمانم چنین دادست اله ** که گدایانه برو نانی بخواه 2785
Tanrı, bana git, dilencilik ederek ekmek iste buyurdu dedi.
اشارت آمدن از غیب به شیخ کی این دو سال به فرمان ما بستدی و بدادی بعد ازین بده و مستان دست در زیر حصیر می‌کن کی آن را چون انبان بوهریره کردیم در حق تو هر چه خواهی بیابی تا یقین شود عالمیان را کی ورای این عالمیست کی خاک به کف گیری زر شود مرده درو آید زنده شود نحس اکبر در وی آید سعد اکبر شود کفر درو آید ایمان گردد زهر درو آید تریاق شود نه داخل این عالمست و نه خارج این عالم نه تحت و نه فوق نه متصل نه منفصل بی‌چون و بی چگونه هر دم ازو هزاران اثر و نمونه ظاهر می‌شود چنانک صنعت دست با صورت دست و غمزه‌ی چشم با صورت چشم و فصاحت زبان با صورت زبان نه داخلست و نه خارج او نه متصل و نه منفصل والعاقل تکفیه الاشارة
Şeyhe, gayıptan, emrimle iki yıl dilencilik edip aldın. Bundan sonra alma, ver. Elini hasırın altına at. O hasırı Ebuhüreyre'nin torbasına döndürdüm. Âlemdekiler, bu âlemin ötesinde bir âlem olduğunu anlasınlar diye dilediğini o hasırın altında bulursun. O âlem, bir âlemdir ki o âlemde eline toprak alsan altın olur. O âleme ölü girse dirilir. En büyük kutsuzluk, oraya girince en büyük kutluluk haline gelir. Küfür, orada iman olur, zehir tiryak kesilir. O âlem, ne bu âlemin içindedir, ne dışında. Ne altında, ne üstünde. Ne bu âleme bitişiktir, ne bu âlemden ayrı. Neliksiz, niteliksiz bir âlemdir o âlem. Her an, o âlemden binlerce eser ve numune görünür. Nitekim elin sanatı, elin suretinin., gözün bakışı, gözün suretinin.. Dilin fasih oluşu, dilin suretinin ne içindedir, ne dışında, ne o surete bitişiktir, ne ayrı, Akıllı kişiye bir işaret yeter.
تا دو سال این کار کرد آن مرد کار ** بعد از آن امر آمدش از کردگار
O iş eri, tam iki yıl bu işi yaptı. Ondan sonra Tanrı'dan emir geldi:
بعد ازین می‌ده ولی از کس مخواه ** ما بدادیمت ز غیب این دستگاه
Bundan sonra ver, fakat kimseden isteme. Biz, sana bu kudreti gayıptan ihsan ettik.
هر که خواهد از تو از یک تا هزار ** دست در زیر حصیری کن بر آر
Kim senden birden bine kadar ne isterse istesin elini hasırın altına sok, çıkar.
هین ز گنج رحمت بی‌مر بده ** در کف تو خاک گردد زر بده
Bu zahmetsiz hazineden ver. Avucunda toprak altın kesilecektir, hemen ver.
هر چه خواهندت بده مندیش از آن ** داد یزدان را تو بیش از بیش دان 2790
Ne dilersen ver, hiç düşünme. Tanrı, bil ki sana çoklardan çok ihsanda bulundu.
در عطای ما نه تحشیر و نه کم ** نه پشیمانی نه حسرت زین کرم
دست زیر بوریا کن ای سند ** از برای روی‌پوش چشم بد
Ey dayanılan zat, elini hasırın altına daldır da ihsanımız, kötü gözlerden gizli kalsın.
پس ز زیر بوریا پر کن تو مشت ** ده به دست سایل بشکسته پشت
بعد ازین از اجر نامومنون بده ** هر که خواهد گوهر مکنون بده
Bundan böyle ardı arası kesilmeyecek, sonu gelmeyecek olan ihsanımızdan ver. Değerli inci isteyenlere hemen bahşet.
رو ید الله فوق ایدیهم تو باش ** هم‌چو دست حق گزافی رزق پاش 2795
Yürü, "Tanrı eli, onların elleri üstündedir" sırrı sana verildi. Tanrı eli gibi sebepsiz, vesilesiz rızık saç.
وام داران را ز عهده وا رهان ** هم‌چو باران سبز کن فرش جهان
Borçluları borcundan kurtar. Alem döşemesini yağmur gibi yeşert.
بود یک سال دگر کارش همین ** که بدادی زر ز کیسه‌ی رب دین
Bu yıl da işi buydu ancak. Din rabbinin kesesinden boyuna altın verirdi.
زر شدی خاک سیه اندر کفش ** حاتم طایی گدایی در صفش
Kara toprak, elinde altın kesilirdi. Hâtemi Tay, onun safında âdeta bir yoksuldu.
دانستن شیخ ضمیر سایل را بی گفتن و دانستن قدر وام وام‌داران بی گفتن کی نشان آن باشد کی اخرج به صفاتی الی خلقی
Şeyhin, isteyen kişi söylemeden içindekini bilmesi, borçluların ne kadar borcu olduğunu anlaması. Bu "Halkıma benim sıfatlarımla görün" hadîsi kutsinin nişanesidir.
حاجت خود گر نگفتی آن فقیر ** او بدادی و بدانستی ضمیر
Yoksul, ihtiyacını söylemese de o bilir, ne kadar ihtiyacı varsa verirdi.
آنچ در دل داشتی آن پشت‌خم ** قدر آن دادی بدو نه بیش و کم 2800
O beli bükülmüş yoksulun gönlünde ne varsa ne fazla, ne noksan, o kadar verirdi ona.
پس بگفتندی چه دانستی که او ** این قدر اندیشه دارد ای عمو
Ona, ne bildin ki bu kadar istiyor, bunu nerden anladın? derlerdi.
او بگفتی خانه‌ی دل خلوتست ** خالی از کدیه مثال جنتست
Derdi ki: Gönül evi bomboş, cennet gibi nasıl ki orada da (cennette) fakr ve ihtiyâç yoktur âdeta.
اندرو جز عشق یزدان کار نیست ** جز خیال وصل او دیار نیست
Orada yalnız Tanrı sevgisi var. Onun vuslatı hayalinden başka hiç kimsecikler yok.
خانه را من روفتم از نیک و بد ** خانه‌ام پرست از عشق احد
Ben evi, iyi kötü, her şeyden sildim, süpürdüm. Evim, tek Tanrının sevgisiyle dolu.
هرچه بینم اندرو غیر خدا ** آن من نبود بود عکس گدا 2805
Orada Tanrıdan başka ne görürsem benim malan değildir, benden bit şey isteyen yoksulun malıdır.
گر در آبی نخل یا عرجون نمود ** جز ز عکس نخله‌ی بیرون نبود
Suda bir hurma fidanı, yahut hurmanın kırılıp eğilmiş, yeni aya dönmüş dalı görününce o akis, dışarıdaki fidanın, dışarıdaki dalın aksidir.
در تگ آب ار ببینی صورتی ** عکس بیرون باشد آن نقش ای فتی
Suda bir suret görürsen o, dışarıda bulunan şeyin aksidir yiğidim.
لیک تا آب از قذی خالی شدن ** تنقیه شرطست در جوی بدن
Fakat suyun pislikten arınması için beden ırmağını temizlemek, arıtmak şarttır.
تا نماند تیرگی و خس درو ** تا امین گردد نماید عکس رو
Bu suretle onda bir bulanıklık ve çerçöp kalmamalı ki yüzün, içine aksetsin, görünsün.
جز گلابه در تنت کو ای مقل ** آب صافی کن ز گل ای خصم دل 2810
A adamcağız, bedeninde toprakla karışmış sudan başka ne var? Söyle. A gönül düşmanı, suyu, topraktan arıt.
تو بر آنی هر دمی کز خواب و خور ** خاک ریزی اندرین جو بیشتر
Halbuki sen, her an yemekle, içmekle o dereye daha fazla toprak dökmede, o suyu daha fazla bulandırmadasın.
سبب دانستن ضمیرهای خلق
Şeyhin, herkesin içinden geçeni bilmesinin sebebi
چون دل آن آب زینها خالیست ** عکس روها از برون در آب جست
O suyun içinde hiçbir şeycikler bulunmadığında " yüzler, ona akseder, orada görünür.
پس ترا باطن مصفا ناشده ** خانه پر از دیو و نسناس و دده
Halbuki senin için temizlenmemiş. Evin, Şeytanla, adam olmayanlarla, canavarlarla dolu.
ای خری ز استیزه ماند در خری ** کی ز ارواح مسیحی بو بری
A eşek, inadından eşeklikte kalakaldın. Nerden Mesih'e ait ruhlardan bir koku alacaksın?
کی شناسی گر خیالی سر کند ** کز کدامین مکمنی سر بر کند 2815
Orada bir hayal başgösterse hangi pusudan çıktığını nerden bileceksin?
چون خیالی می‌شود در زهد تن ** تا خیالات از درونه روفتن
İçteki hayallerin süpürülmesi için beden, riyazatla hayale döner.
غالب شدن مکر روبه بر استعصام خر
Eşeğin hile yüzünden tilkiye alet olması
خر بسی کوشید و او را دفع گفت ** لیک جوع الکلب با خر بود جفت
Eşek bir hayli çalıştı, tilkiden korundu. Fakat köpek gibi acıkmıştı, açlı kendisine eş olmuştu.
غالب آمد حرص و صبرش بد ضعیف ** بس گلوها که برد عشق رغیف
Hırsı üstün geldi, sabrı zayıfladı. Ekmek sevdası, nice boğazlan yırtmıştır.
زان رسولی کش حقایق داد دست ** کاد فقر ان یکن کفر آمدست
Kendisine hakikatler keşfedilen Peygamber, onun için "Az kaldı yoksulluk, küfür olayazdi" dedi.
گشته بود آن خر مجاعت را اسیر ** گفت اگر مکرست یک ره مرده گیر 2820
O eşek, açlığa tutsak olmuştu. Hileyse bile dedi, tut ki öldüm.
زین عذاب جوع باری وا رهم ** گر حیات اینست من مرده بهم
Bari bu açlık azabından kurtulurum ya. Yaşayış buysa ölüm bence daha iyi.