چون نه‌ای رنجور سر را بر مبند ** اختیارت هست بر سبلت مخند

جهد کن کز جام حق یابی نوی ** بی‌خود و بی‌اختیار آنگه شوی 3105

آنگه آن می را بود کل اختیار ** تو شوی معذور مطلق مست‌وار

هرچه گویی گفته‌ی می باشد آن ** هر چه روبی رفته‌ی می باشد آن

کی کند آن مست جز عدل و صواب ** که ز جام حق کشیدست او شراب

جادوان فرعون را گفتند بیست ** مست را پروای دست و پای نیست

دست و پای ما می آن واحدست ** دست ظاهر سایه است و کاسدست 3110

معنی ما شاء الله کان یعنی خواست خواست او و رضا رضای او جویید از خشم دیگران و رد دیگران دلتنگ مباشید آن کان اگر چه لفظ ماضیست لیکن در فعل خدا ماضی و مستقبل نباشد کی لیس عند الله صباح و لا مساء

قول بنده ایش شاء الله کان ** بهر آن نبود که تنبل کن در آن

بلک تحریضست بر اخلاص و جد ** که در آن خدمت فزون شو مستعد

گر بگویند آنچ می‌خواهی تو راد ** کار کار تست برحسب مراد

آنگهان تنبل کنی جایز بود ** کانچ خواهی و آنچ گویی آن شود

چون بگویند ایش شاء الله کان ** حکم حکم اوست مطلق جاودان 3115

پس چرا صد مرده اندر ورد او ** بر نگردی بندگانه گرد او

گر بگویند آنچ می‌خواهد وزیر ** خواست آن اوست اندر دار و گیر

گرد او گردان شوی صد مرده زود ** تا بریزد بر سرت احسان و جود

یا گریزی از وزیر و قصر او ** این نباشد جست و جوی نصر او

بازگونه زین سخن کاهل شدی ** منعکس ادراک و خاطر آمدی 3120

امر امر آن فلان خواجه‌ست هین ** چیست یعنی با جز او کمتر نشین

گرد خواجه گرد چون امر آن اوست ** کو کشد دشمن رهاند جان دوست

هرچه او خواهد همان یابی یقین ** یاوه کم رو خدمت او برگزین

نی چو حاکم اوست گرد او مگرد ** تا شوی نامه سیاه و روی زود

حق بود تاویل که آن گرمت کند ** پر امید و چست و با شرمت کند 3125

ور کند سستت حقیقت این بدان ** هست تبدیل و نه تاویلست آن

این برای گرم کردن آمدست ** تا بگیرد ناامیدان را دو دست

معنی قرآن ز قرآن پرس و بس ** وز کسی که آتش زدست اندر هوس

پیش قرآن گشت قربانی و پست ** تا که عین روح او قرآن شدست

روغنی کو شد فدای گل به کل ** خواه روغن بوی کن خواهی تو گل 3130

و هم‌چنین قد جف القلم یعنی جف القلم و کتب لا یستوی الطاعة والمعصیة لا یستوی الامانة و السرقة جف القلم ان لا یستوی الشکر و الکفران جف القلم ان الله لا یضیع اجر المحسنین

هم‌چنین تاویل قد جف القلم ** بهر تحریضست بر شغل اهم

پس قلم بنوشت که هر کار را ** لایق آن هست تاثیر و جزا

کژ روی جف القلم کژ آیدت ** راستی آری سعادت زایدت

ظلم آری مدبری جف القلم ** عدل آری بر خوری جف القلم

چون بدزدد دست شد جف القلم ** خورد باده مست شد جف القلم 3135

تو روا داری روا باشد که حق ** هم‌چو معزول آید از حکم سبق

که ز دست من برون رفتست کار ** پیش من چندین میا چندین مزار

بلک معنی آن بود جف القلم ** نیست یکسان پیش من عدل و ستم

فرق بنهادم میان خیر و شر ** فرق بنهادم ز بد هم از بتر

ذره‌ای گر در تو افزونی ادب ** باشد از یارت بداند فضل رب 3140

قدر آن ذره ترا افزون دهد ** ذره چون کوهی قدم بیرون نهد

پادشاهی که به پیش تخت او ** فرق نبود از امین و ظلم‌جو

آنک می‌لرزد ز بیم رد او ** وانک طعنه می‌زند در جد او

فرق نبود هر دو یک باشد برش ** شاه نبود خاک تیره بر سرش

ذره‌ای گر جهد تو افزون بود ** در ترازوی خدا موزون بود 3145

پیش این شاهان هماره جان کنی ** بی‌خبر ایشان ز غدر و روشنی

گفت غمازی که بد گوید ترا ** ضایع آرد خدمتت را سالها

پیش شاهی که سمیعست و بصیر ** گفت غمازان نباشد جای‌گیر

جمله غمازان ازو آیس شوند ** سوی ما آیند و افزایند پند

بس جفا گویند شه را پیش ما ** که برو جف القلم کم کن وفا 3150

معنی جف القلم کی آن بود ** که جفاها با وفا یکسان بود

بل جفا را هم جفا جف القلم ** وآن وفا را هم وفا جف القلم

عفو باشد لیک کو فر امید ** که بود بنده ز تقوی روسپید