تا یکی روزی که شاه آن خواجه را ** متهم کرد و ببستش دست و پا

آن غلامان را شکنجه می‌نمود ** که دفینه‌ی خواجه بنمایید زود 3175

سر او با من بگویید ای خسان ** ورنه برم از شما حلق و لسان

مدت یک ماهشان تعذیب کرد ** روز و شب اشکنجه و افشار و درد

پاره پاره کردشان و یک غلام ** راز خواجه وا نگفت از اهتمام

گفتش اندر خواب هاتف کای کیا ** بنده بودن هم بیاموز و بیا

ای دریده پوستین یوسفان ** گر بدرد گرگت آن از خویش دان 3180

زانک می‌بافی همه‌ساله بپوش ** زانک می‌کاری همه ساله بنوش

فعل تست این غصه‌های دم به دم ** این بود معنی قد جف القلم

که نگردد سنت ما از رشد ** نیک را نیکی بود بد راست بد

کار کن هین که سلیمان زنده است ** تا تو دیوی تیغ او برنده است

چون فرشته گشته از تیغ آمنیست ** از سلیمان هیچ او را خوف نیست 3185

حکم او بر دیو باشد نه ملک ** رنج در خاکست نه فوق فلک

ترک کن این جبر را که بس تهیست ** تا بدانی سر سر جبر چیست

ترک کن این جبر جمع منبلان ** تا خبر یابی از آن جبر چو جان

ترک معشوقی کن و کن عاشقی ** ای گمان برده که خوب و فایقی

ای که در معنی ز شب خامش‌تری ** گفت خود را چند جویی مشتری 3190

سر بجنبانند پیشت بهر تو ** رفت در سودای ایشان دهر تو

تو مرا گویی حسد اندر مپیچ ** چه حسد آرد کسی از فوت هیچ

هست تعلیم خسان ای چشم‌شوخ ** هم‌چو نقش خرد کردن بر کلوخ

خویش را تعلیم کن عشق و نظر ** که آن بود چون نقش فی جرم الحجر

نفس تو با تست شاگرد وفا ** غیر فانی شد کجا جویی کجا 3195

تا کنی مر غیر را حبر و سنی ** خویش را بدخو و خالی می‌کنی

متصل چون شد دلت با آن عدن ** هین بگو مهراس از خالی شدن

امر قل زین آمدش کای راستین ** کم نخواهد شد بگو دریاست این

انصتوا یعنی که آبت را بلاغ ** هین تلف کم کن که لب‌خشکست باغ

این سخن پایان ندارد ای پدر ** این سخن را ترک کن پایان نگر 3200

غیرتم آید که پیشت بیستند ** بر تو می‌خندند عاشق نیستند

عاشقانت در پس پرده‌ی کرم ** بهر تو نعره‌زنان بین دم بدم

عاشق آن عاشقان غیب باش ** عاشقان پنج روزه کم تراش

که بخوردندت ز خدعه و جذبه‌ای ** سالها زیشان ندیدی حبه‌ای

چند هنگامه نهی بر راه عام ** گام خستی بر نیامد هیچ کام 3205

وقت صحت جمله یارند و حریف ** وقت درد و غم به جز حق کو الیف

وقت درد چشم و دندان هیچ کس ** دست تو گیرد به جز فریاد رس

پس همان درد و مرض را یاد دار ** چون ایاز از پوستین کن اعتبار

پوستین آن حالت درد توست ** که گرفتست آن ایاز آن را به دست

باز جواب گفتن آن کافر جبری آن سنی را کی باسلامش دعوت می‌کرد و به ترک اعتقاد جبرش دعوت می‌کرد و دراز شدن مناظره از طرفین کی ماده‌ی اشکال و جواب را نبرد الا عشق حقیقی کی او را پروای آن نماند و ذلک فضل الله یتیه من یشاء

کافر جبری جواب آغاز کرد ** که از آن حیران شد آن منطیق مرد 3210

لیک گر من آن جوابات و سال ** جمله را گویم بمانم زین مقال

زان مهم‌تر گفتنیها هستمان ** که بدان فهم تو به یابد نشان

اندکی گفتیم زان بحث ای عتل ** ز اندکی پیدا بود قانون کل

هم‌چنین بحثست تا حشر بشر ** در میان جبری و اهل قدر

گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش ** مذهب ایشان بر افتادی ز پیش 3215

چون برون‌شوشان نبودی در جواب ** پس رمیدندی از آن راه تباب

چونک مقضی بد دوام آن روش ** می‌دهدشان از دلایل پرورش

تا نگردد ملزم از اشکال خصم ** تا بود محجوب از اقبال خصم

تا که این هفتاد و دو ملت مدام ** در جهان ماند الی یوم القیام

چون جهان ظلمتست و غیب این ** از برای سایه می‌باید زمین 3220

تا قیامت ماند این هفتاد و دو ** کم نیاید مبتدع را گفت و گو

عزت مخزن بود اندر بها ** که برو بسیار باشد قفلها

عزت مقصد بود ای ممتحن ** پیچ پیچ راه و عقبه و راه‌زن