کافر جبری جواب آغاز کرد ** که از آن حیران شد آن منطیق مرد

کافر جبری جواب آغاز کرد ** که از آن حیران شد آن منطیق مرد 3210

لیک گر من آن جوابات و سال ** جمله را گویم بمانم زین مقال

زان مهم‌تر گفتنیها هستمان ** که بدان فهم تو به یابد نشان

اندکی گفتیم زان بحث ای عتل ** ز اندکی پیدا بود قانون کل

هم‌چنین بحثست تا حشر بشر ** در میان جبری و اهل قدر

گر فرو ماندی ز دفع خصم خویش ** مذهب ایشان بر افتادی ز پیش 3215

چون برون‌شوشان نبودی در جواب ** پس رمیدندی از آن راه تباب

چونک مقضی بد دوام آن روش ** می‌دهدشان از دلایل پرورش

تا نگردد ملزم از اشکال خصم ** تا بود محجوب از اقبال خصم

تا که این هفتاد و دو ملت مدام ** در جهان ماند الی یوم القیام

چون جهان ظلمتست و غیب این ** از برای سایه می‌باید زمین 3220

تا قیامت ماند این هفتاد و دو ** کم نیاید مبتدع را گفت و گو

عزت مخزن بود اندر بها ** که برو بسیار باشد قفلها

عزت مقصد بود ای ممتحن ** پیچ پیچ راه و عقبه و راه‌زن

عزت کعبه بود و آن نادیه ** ره‌زنی اعراب و طول بادیه

هر روش هر ره که آن محمود نیست ** عقبه‌ای و مانعی و ره‌زنیست 3225

این روش خصم و حقود آن شده ** تا مقلد در دو ره حیران شده

صدق هر دو ضد بیند در روش ** هر فریقی در ره خود خوش منش

گر جوابش نیست می‌بندد ستیز ** بر همان دم تا به روز رستخیز

که مهان ما بدانند این جواب ** گرچه از ما شد نهان وجه صواب

پوزبند وسوسه عشقست و بس ** ورنه کی وسواس را بستست کس 3230

عاشقی شو شاهدی خوبی بجو ** صید مرغابی همی‌کن جو بجو

کی بری زان آب کان آبت برد ** کی کنی زان فهم فهمت را خورد

غیر این معقولها معقولها ** یابی اندر عشق با فر و بها

غیر این عقل تو حق را عقلهاست ** که بدان تدبیر اسباب سماست

که بدین عقل آوری ارزاق را ** زان دگر مفرش کنی اطباق را 3235

چون ببازی عقل در عشق صمد ** عشر امثالت دهد یا هفت‌صد

آن زنان چون عقلها درباختند ** بر رواق عشق یوسف تاختند

عقلشان یک‌دم ستد ساقی عمر ** سیر گشتند از خرد باقی مرد

اصل صد یوسف جمال ذوالجلال ** ای کم از زن شو فدای آن جمال

عشق برد بحث را ای جان و بس ** کو ز گفت و گو شود فریاد رس 3240

حیرتی آید ز عشق آن نطق را ** زهره نبود که کند او ماجرا

که بترسد گر جوابی وا دهد ** گوهری از لنج او بیرون فتد

لب ببندد سخت او از خیر و شر ** تا نباید کز دهان افتد گهر

هم‌چنانک گفت آن یار رسول ** چون نبی بر خواندی بر ما فصول

آن رسول مجتبی وقت نثار ** خواستی از ما حضور و صد وقار 3245

آنچنان که بر سرت مرغی بود ** کز فواتش جان تو لرزان شود

پس نیاری هیچ جنبیدن ز جا ** تا نگیرد مرغ خوب تو هوا

دم نیاری زد ببندی سرفه را ** تا نباید که بپرد آن هما

ور کست شیرین بگوید یا ترش ** بر لب انگشتی نهی یعنی خمش

حیرت آن مرغست خاموشت کند ** بر نهد سردیگ و پر جوشت کند 3250

پرسیدن پادشاه قاصدا ایاز را کی چندین غم و شادی با چارق و پوستین کی جمادست می‌گویی تا ایاز را در سخن آورد

ای ایاز این مهرها بر چارقی ** چیست آخر هم‌چو بر بت عاشقی

هم‌چو مجنون از رخ لیلی خویش ** کرده‌ای تو چارقی را دین و کیش

با دو کهنه مهر جان آمیخته ** هر دو را در حجره‌ای آویخته

چند گویی با دو کهنه نو سخن ** در جمادی می‌دمی سر کهن

چون عرب با ربع و اطلال ای ایاز ** می‌کشی از عشق گفت خود دراز 3255

چارقت ربع کدامین آصفست ** پوستین گویی که کرته‌ی یوسفست

هم‌چو ترسا که شمارد با کشش ** جرم یکساله زنا و غل و غش

تا بیامرزد کشش زو آن گناه ** عفو او را عفو داند از اله

نیست آگه آن کشش از جرم و داد ** لیک بس جادوست عشق و اعتقاد