نجهد از تخییلها نی شه شود ** تیر شه بنماید آنگه ره شود

نجهد از تخییلها نی شه شود ** تیر شه بنماید آنگه ره شود 370

O, ne hayallerden ürker, sıçrar, ne de padişahlık taslar. Padişahın nişane olarak verdiği oku gösterir, yoluna gider.

این دل سرگشته را تدبیر بخش ** وین کمانهای دوتو را تیر بخش

Allahm, bu şaşkın gönle bir ok bağışla, bu iki kat olmuş yaylara bir ok ver.

جرعه‌ای بر ریختی زان خفیه جام ** بر زمین خاک من کاس الکرام

Uluların içtikleri o gizli kadehten yeryüzüne bir yudumcuk saçtın.

هست بر زلف و رخ از جرعه‌ش نشان ** خاک را شاهان همی‌لیسند از آن

Güzellerin saçlarında, yüzlerinde o bir yudumcuk şarabın nişanesi var. Padişahlar, bu yüzden topraktan meydana gelen güzelleri yalar dururlar.

جرعه حسنست اندر خاک گش ** که به صد دل روز و شب می‌بوسیش

Gece gündüz yüzlerce gönülle o topraktan meydana gelen güzeli öpüp durman, onda güzelliğin bir zerresi bulunduğundandır.

جرعه خاک آمیز چون مجنون کند ** مر ترا تا صاف او خود چون کند 375

Seni, toprakla karışmış bir yudumcuk güzellik şarabı böyle deli divane ediyor, artık onun safı neler yapmaz?

هر کسی پیش کلوخی جامه‌چاک ** که آن کلوخ از حسن آمد جرعه‌ناک

Herkes bir kerpiç parçasının önünde yenini, yakasını yırtmakta. Halbuki o kerpiç, güzelliğin bir yudumcuğuna, bir zerreciğine sahip.

جرعه‌ای بر ماه و خورشید و حمل ** جرعه‌ای بر عرش و کرسی و زحل

Ayda, güneşte, hamel burcunda bir yudumcuk güzellik şarabı var. Arşta kürsüde, zuhal yıldızında bir zerrecik güzellik var.

جرعه گوییش ای عجب یا کیمیا ** که ز اسیبش بود چندین بها

Ona bir yudum mu dersin, yoksa şaşılacak bir şey bu kimya mı dersin? Ona bir sürtünmekle bu kadar güzellikler meydana geliyor.

جد طلب آسیب او ای ذوفنون ** لا یمس ذاک الا المطهرون

Ey akıllı kişi ona sürtünmeyi can ve gönülden dile. Fakat bu kimyaya “Ancak temiz olanlar dokunabilirler.”

جرعه‌ای بر زر و بر لعل و درر ** جرعه‌ای بر خمر و بر نقل و ثمر 380

Altında, lâ’lde, incilerde o güzellik şarabından bir yudumcuk var; şarapta, mezede, meyvede o şaraptan bir yudumcuk!

جرعه‌ای بر روی خوبان لطاف ** تا چگونه باشد آن راواق صاف

Tertemiz güzellerin yüzlerinde de yine bir yudumcuk. Artık onun süzülmüş ve saf olanı nasıldır? Bir düşün!

چون همی مالی زبان را اندرین ** چون شوی چون بینی آن را بی ز طین

Bu toprakla karışık bir yudumcuk şarabı yalayıp durmaktasın, onu toprağa karışmamış, saf bir halde görürsen ne hale geleceksin?

چونک وقت مرگ آن جرعه‌ی صفا ** زین کلوخ تن به مردن شد جدا

Ölüm zamanında o bir yudumcuk saf şarap, bu toprak bedenden ölümle ayrılmakta.

آنچ می‌ماند کنی دفنش تو زود ** این چنین زشتی بدان چون گشته بود

Geri kalanı hemen görmüyorsun. Böyle çirkin bir beden onunla bak ne hale geliyormuş!

جان چو بی این جیفه بنماید جمال ** من نتانم گفت لطف آن وصال 385

Can bunlardan ten olmadan yüz gösterse o vuslattaki letafeti ben anlatamam ki!

مه چو بی‌این ابر بنماید ضیا ** شرح نتوان کرد زان کار و کیا

Ay, şu bulut olmaksızın ışık salsa onu kimsecikler anlatamaz!

حبذا آن مطبخ پر نوش و قند ** کین سلاطین کاسه‌لیسان ویند

Ne hoştur o tatlılarla, şekerlerle dolu olan mutfak. Şu padişahlar o mutfağı yalayıp dururlar.

حبذا آن خرمن صحرای دین ** که بود هر خرمن آن را دانه‌چین

Ne güzeldir o din ovasının harmanı. Her harman oradan başak devşirir.

حبذا دریای عمر بی‌غمی ** که بود زو هفت دریا شب‌نمی

Ne alâdır gamsız, kedersiz ömür denizi. Yedi denizde ondan meydana gelmiş bir çiğ tanesidir.

جرعه‌ای چون ریخت ساقی الست ** بر سر این شوره خاک زیردست 390

Elest sakisi, şu aşağılık ve çorak yeryüzünde bir yudumcuk saçmıştır da,

جوش کرد آن خاک و ما زان جوششیم ** جرعه‌ی دیگر که بس بی‌کوششیم

Toprak, o sebeple coşmuştur; biz de o yüzden coştuk. Allahm, pek isteksiz, pek tembel olduk, bir yudumcuk daha saç!

گر روا بد ناله کردم از عدم ** ور نبود این گفتنی نک تن زدم

Caizse yokluktan feryat ediyor, yokluğu anlatmaya çalışıyorum. Caiz değilse işte sustum.

این بیان بط حرص منثنیست ** از خلیل آموز که آن بط کشتنیست

Bu, iki kat hırsı anlatmaydı ya... Halil’den öğren o hırs kazını kesmek gerek.

هست در بط غیر این بس خیر و شر ** ترسم از فوت سخنهای دگر

Kazada bundan başka daha bir çok hayır, şer var ama başka sözleri söyleyemem, vakit kalmaz diye ürküyorum.

صفت طاوس و طبع او و سبب کشتن ابراهیم علیه‌السلام او را

Tavus kuşunun tabiatı ve İbrahim aleyhisselam’ın onu kesmesindeki sebep

آمدیم اکنون به طاوس دورنگ ** کو کند جلوه برای نام و ننگ 395

Şimdi ad san için cilvelenip duran iki renkli tavusa geldik.

همت او صید خلق از خیر و شر ** وز نتیجه و فایده‌ی آن بی‌خبر

Onun gayreti, sonucundan ve faydasından habersiz bir halde halkı, hayırla şerle avlamaktır.

بی‌خبر چون دام می‌گیرد شکار ** دام را چه علم از مقصود کار

Tuzak gibi av tutup durur. Tuzağın maksada ait ne bilgisi vardır?

دام را چه ضر و چه نفع از گرفت ** زین گرفت بیهده‌ش دارم شگفت

Tuzağın, av tutmaktan ne zararı vardır, ne faydası; onun bu beyhude tutuşuna şaşarım işte ben.

ای برادر دوستان افراشتی ** با دو صد دلداری و بگذاشتی

Kardeş, iki yüz güzelle bağdaştın, dost oldun, sonra yine onları terk ettin.

کارت این بودست از وقت ولاد ** صید مردم کردن از دام وداد 400

Doğduğun günden beri işin bu. Sevgi tuzağıyla adam avlar durursun.

زان شکار و انبهی و باد و بود ** دست در کن هیچ یابی تار و پود

Bu avlamaktan, bu kalabalıktan, bu başlık sevdasından el çek. Hiç bunlarla bir şey ördün, bu yüzden bir şey elde ettin mi?

بیشتر رفتست و بیگاهست روز ** تو به جد در صید خلقانی هنوز

Ömrünün çoğu geçti, gün akşama yaklaştı. Sense hala adam avlamaya koyulmuşsun.

آن یکی می‌گیر و آن می‌هل ز دام ** وین دگر را صید می‌کن چون لام

Onu tut, bunu tuzaktan azat et. Alçaklar gibi bir başkasını avla.

باز این را می‌هل و می‌جو دگر ** اینت لعب کودکان بی‌خبر

Derken bunu da bırak, başka birini ara... Bu işte tam hiçbir şeyden haberi olmayan çocukların oynadığı bir oyun!

شب شود در دام تو یک صید نی ** دام بر تو جز صداع و قید نی 405

Gece gelip çatar, tuzağında bir av bile yok. Tuzak sana, bir baş ağrısından, bir bağdan başka bir şey değil.

پس تو خود را صید می‌کردی به دام ** که شدی محبوس و محرومی ز کام

Şu halde sen, kendi kendini avladın demektir. Çünkü, hapse düştün, maksada erişemedin, mahrum kaldın.

در زمانه صاحب دامی بود ** هم‌چو ما احمق که صید خود کند

Hiç alemde bizim gibi kendi kendini avlayan bir ahmak daha var mı?

چون شکار خوک آمد صید عام ** رنج بی‌حد لقمه خوردن زو حرام

Aşağılık kişilerin tuzağına domuz tutulur. Sonsuz zahmet, sonra da onu yemek haram.

آنک ارزد صید را عشقست و بس ** لیک او کی گنجد اندر دام کس

Avlamaya değen şey ancak aşktır. Fakat oda öyle herkesin tuzağına düşer mi ya?

تو مگر آیی و صید او شوی ** دام بگذاری به دام او روی 410

Meğer ki sen gelesin de ona av olasın... Meğer ki sen, tuzağı bırakasın da onun tuzağına gidip düşesin.

عشق می‌گوید به گوشم پست پست ** صید بودن خوش‌تر از صیادیست

Aşk der ki: Ben yavaş yavaş çalışmasaydım; bana avlanmak av tutmadan yeğdir.

گول من کن خویش را و غره شو ** آفتابی را رها کن ذره شو

Benim hayranım ol da övün. Güneşi bırak da zerre ol!

بر درم ساکن شو و بی‌خانه باش ** دعوی شمعی مکن پروانه باش

Kapım da otur. Evsiz barksız kal. Mumluk davasına kalkışma, pervane ol.

تا ببینی چاشنی زندگی ** سلطنت بینی نهان در بندگی

Bu suretle dirilik sultanlığını bulur, kullukta gizli olan padişahlığı görürsün.

نعل بینی بازگونه در جهان ** تخته‌بندان را لقب گشته شهان 415

Alemde tersine çakılmış nallar görür, esirlere padişah adı verildiğini duyarsın.

بس طناب اندر گلو و تاج دار ** بر وی انبوهی که اینک تاجدار

Boğazına ipler takılmış, kendisi dar ağacının tacı olmuştur da kalabalık bir halk güruhu, ona işte padişah derler.

هم‌چو گور کافران بیرون حلل ** اندرون قهر خدا عز و جل

Kafirlerin mezarları gibi dışı süslü, içinde ulu Allah’nın kahır ve azabı!

چون قبور آن را مجصص کرده‌اند ** پرده‌ی پندار پیش آورده‌اند

Onlar kabirleri kireçle örmüşler, bezemişler, zan perdesini yüzlerine örtmüşlerdir.

طبع مسکینت مجصص از هنر ** هم‌چو نخل موم بی‌برگ و ثمر

Senin de yoksul tabiatın hünerlerle kireçlenmiş, bezenmiştir ama mumdan yapılan nahle benzer; ne yaprağı vardır, ne meyva verir!

در بیان آنک لطف حق را همه کس داند و قهر حق را همه کس داند و همه از قهر حق گریزانند و به لطف حق در آویزان اما حق تعالی قهرها را در لطف پنهان کرد و لطفها را در قهر پنهان کرد نعل بازگونه و تلبیس و مکرالله بود تا اهل تمیز و ینظر به نور الله از حالی‌بینان و ظاهربینان جدا شوند کی لیبلوکم ایکم احسن عملا

Allahnın lütfunu ve kahrını herkes bilir, kahrından kaçar lütfuna yapışır ama ulu Allah kahırları lütuf içinde, lütufları da kahır içinde gizlemiştir. Bu tersine çakılmış nal ve Allah’nın mekridir. Bu suretle işi ayırt edenler ve Allah’nın nurıyle bakıp görenler, hali görenler ve görünüşe aldananlardan ayrılır. Allah “hanginiz daha iyi iş yapacak diye imtihan eder” buyurmuştur.