من در خانه‌ی کسی دیگر زدم ** او در خانه‌ی مرا زد لاجرم

Başkasının kapısını dövdüm, o da tuttu, benim kapımı dövdü.

هر که با اهل کسان شد فسق‌جو ** اهل خود را دان که قوادست او

Kim, başkalarının karısına kötülük ederse bil ki kendi karısına pezevenklik eder.

زانک مثل آن جزای آن شود ** چون جزای سیه مثلش بود 4000

Çünkü bir kötülüğün cezası, tıpkı onun gibi olan bir kötülüğe uğramaktır. Suçun cezası, o suçun misli olur.

چون سبب کردی کشیدی سوی خویش ** مثل آن را پس تو دیوثی و بیش

Sen, başkasının karısını, bir sebeple kendine çektin mi aynen sen de onun gibi, hattâ ondan da üstün bir deyyussun.

غصب کردم از شه موصل کنیز ** غصب کردند از من او را زود نیز

Ben, Musul padişahının cariyesini zorla aldım, benden de onu derhal aldılar.

او کامین من بد و لالای من ** خاینش کرد آن خیانتهای من

Emniyet ettiğim bir adam olan lalam, hain çıktı, bana hıyanette bulundu.

نیست وقت کین‌گزاری و انتقام ** من به دست خویش کردم کار خام

Kin gütme, öç alma zamanı değil. Ben kendi elimle bir ham iştir, yaptım.

گر کشم کینه بر آن میر و حرم ** آن تعدی هم بیاید بر سرم 4005

O beye de kin güdersem yapacağım zulüm, yine başıma gelir.

هم‌چنانک این یک بیامد در جزا ** آزمودم باز نزمایم ورا

Şu ceza, bir kere başıma geldi ya, bunu sınadım, artık sınanmışı tekrar sınamam.

درد صاحب موصلم گردن شکست ** من نیارم این دگر را نیز خست

Musul padişahının derdi, boynumu kırdı âdeta. Artık başkasını incitmem.

داد حق‌مان از مکافات آگهی ** گفت ان عدتم به عدنا به

Tanrı, bize mükâfatı anlattı. "Döner, kötülüğe gelirseniz biz de cezanızı veririz" dedi.

چون فزونی کردن اینجا سود نیست ** غیر صبر و مرحمت محمود نیست

Burada ileri gitmek, faydasızdır. Sabırdan, merhametten başka iyi bir iş yok.

ربنا انا ظلمنا سهو رفت ** رحمتی کن ای رحیمیهات رفت 4010

Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik, bir hatada bulunduk. Ey merhameti büyük Tanrı, bize acı!

عفو کردم تو هم از من عفو کن ** از گناه نو ز زلات کهن

Ben onu affettim, sen de yeni suçumu da affet, eski suçlarımı da.

گفت اکنون ای کنیزک وا مگو ** این سخن را که شنیدم من ز تو

Sonra cariyeye sakın dedi, bu senden duyduğum sözü kimseye söyleme.

با امیرت جفت خواهم کرد من ** الله الله زین حکایت دم مزن

Seni, beyinle evlendireceğim. Tanrı hakkı için sakın bu hikâyeyi bir daha anma.

تا نگردد او ز رویم شرمسار ** کو یکی بد کرد و نیکی صد هزار

Anma da o, benden utanmasın. Çünkü o, bir kötülükte bulundu ama yüz binlerce de iyilik etti.

بارها من امتحانش کرده‌ام ** خوب‌تر از تو بدو بسپرده‌ام 4015

Ben, onu defalarca sınadım, ona, senden de güzel kadınları emniyet ettim.

در امانت یافتم او را تمام ** این قضایی بود هم از کرده‌هام

Hiç dokunmadı. Bu olan şey, benim yaptığımın cezası.

پس به خود خواند آن امیر خویش را ** کشت در خود خشم قهراندیش را

Bundan sonra o beyi huzuruna çağırdı. Âlemi: kahretmeyi düşünen hışmını yendi.

کرد با او یک بهانه‌ی دل‌پذیر ** که شدستم زین کنیزک من نفیر

Ona kabul edilecek bir bahane buldu. Dedi ki: Ben bu cariyeden soğudum.

زان سبب کز غیرت و رشک کنیز ** مادر فرزند دارد صد ازیز

Sebebi de şu: Çocuğumun anası, bu cariyeyi kıskanmada, âdeta bir tencere gibi kaynayıp durmada, yüzlerce sıkıntılara uğradı.

مادر فرزند را بس حقهاست ** او نه درخورد چنین جور و جفاست 4020

Oğlumun anasıdır, onun nice hakları vardır. Böylece cevir ve cefalara lâyık değildir o.

رشک و غیرت می‌برد خون می‌خورد ** زین کنیزک سخت تلخی می‌برد

Kıskançlığa başladı, kanlar yutmada. Bu cariye yüzünden pek şiddetli acılara düştü.

چون کسی را داد خواهم این کنیز ** پس ترا اولیترست این ای عزیز

Hâsılı bu cariyeyi birine vereceğim. Buna karar verdikten sonra azizim efendim, senden daha iyisini bulacak değilim ya.

که تو جانبازی نمودی بهر او ** خوش نباشد دادن آن جز به تو

Sen onun için canınla oynadın. Artık onu senden başkasına vermek doğru değil.

عقد کردش با امیر او را سپرد ** کرد خشم و حرص را او خرد و مرد

Onu, o beye nikahlayıp verdi, öfkesini, hırsını kırdı geçirdi.

بیان آنک نحن قسمنا کی یکی را شهوت و قوت خران دهد و یکی را کیاست و قوت انبیا و فرشتگان بخشد سر ز هوا تافتن از سروریست ترک هوا قوت پیغامبریست تخمهایی کی شهوتی نبود بر آن جز قیامتی نبود

"Onların rızıklarını biz taksîm ettik" hükmünce Tanrı, birisine eşeklerin şehvet ve kuvvetini verir, birine peygamberlerle meleklerin kuvvetini. Baştan hava ve hevesi atmak ululuktur. Hava ve hevesi terketmek, Peygamber'e mahsus bir kuvvettir. Şehvete mensup olmıyan tohumlar, Kıyametten baska bir şey koparmaz.

گر بدش سستی نری خران ** بود او را مردی پیغامبران 4025

Onda erkek eşeklerin gücü, kuvveti yoktu. Fakat peygamberlerin erliği vardı.

ترک خشم و شهوت و حرص‌آوری ** هست مردی و رگ پیغامبری

Hışmı, şehveti, hırsı terk etmek, erliktir. Bu, peygamberlik damarıdır.

نری خر گو مباش اندر رگش ** حق همی خواند الغ بگلربگش

Söyle, damarında eşek erliği olmasın da Tanrı onu daima Ulu beylerbeyi diye çağırsın.

مرده‌ای باشم به من حق بنگرد ** به از آن زنده که باشد دور و رد

Tanrı'dan uzak merdut bir diri olmaktansa Tanrı'nın görüp gözettiği bir ölü olmam daha yeğ.

مغز مردی این شناس و پوست آن ** آن برد دوزخ برد این در جنان

Şu erliğin içi, sırrıdır, öbürü deriden ibaret. O, adamı cennete götürür, bu cehenneme!

حفت الجنه مکاره را رسید ** حفت النار از هوا آمد پدید 4030

Cennetin, hoşa gitmeyen şeylerle çevrildiği, kaplandığı söylenmiş, cehennemin hava ve hevesten meydana geldiği haber verilmiştir.

ای ایاز شیر نر دیوکش ** مردی خر کم فزون مردی هش

Ey Eyaz, ey Şeytan'ı öldüren erkek aslan, eşek erliğini azalt, akıl erliğini çoğalt.

آنچ چندین صدر ادراکش نکرد ** لعب کودک بود پیشت اینت مرد

Bu kadar yüzlerce âlemin anlayamadığı şey, sence bir çocuk oyuncağı oldu. İşte sana er!

ای به دیده لذت امر مرا ** جان سپرده بهر امرم در وفا

Ey benim emrimin lezzetini bulan, ey emrime vefakârlıkta bulunmak üzere canlar veren!

داستان ذوق امر و چاشنیش ** بشنو اکنون در بیان معنویش

Emre, emrin lezzetine dair mânevi hikâyeyi dinle şimdi!

دادن شاه گوهر را میان دیوان و مجمع به دست وزیر کی این چند ارزد و مبالغه کردن وزیر در قیمت او و فرمودن شاه او را کی اکنون این را بشکن و گفت وزیر کی این را چون بشکنم الی آخر القصه

Padişahın, divanda bulunanlara bir mücevher gösterip "Bu ne değerde," diye vezire vermesi, vezirin, mücevherin değerinde ileri gitmesi, padişahın "Kır bu mücevheri" diye emir vermesi üzerine, ben bunu nasıl kırayım, falan filân diye özür getirmesi

شاه روزی جانب دیوان شتافت ** جمله ارکان را در آن دیوان بیافت 4035

Padişah, bir gün divana gitti. Bütün memleket büyüklerini divanda toplanmış buldu.

گوهری بیرون کشید او مستنیر ** پس نهادش زود در کف وزیر

O nurlu padişah, bir mücevher çıkarıp vezirin eline vererek.

گفت چونست و چه ارزد این گهر ** گفت به ارزد ز صد خروار زر

Dedi ki: Bu, nasıl bir mücevher, değeri nedir? Vezir, yüz eşek yükü altın değerinde bir mücevher dedi.

گفت بشکن گفت چونش بشکنم ** نیک‌خواه مخزن و مالت منم

Padişah, kır bu mücevheri deyince dedi ki: Nasıl kırabilirim? Senin hazinenin, malının iyiliğini dileyen bir kişiyim ben.

چون روا دارم که مثل این گهر ** که نیاید در بها گردد هدر

Değer biçilmez böyle bir mücevherin zayi olmasını nasıl reva görebilirim?

گفت شاباش و بدادش خلعتی ** گوهر از وی بستد آن شاه و فتی 4040

Padişah vezirin sözünü takdir etti, ona bir elbise ihsan etti. O cömert ve er padişah, inciyi ondan aldı.

کرد ایثار وزیر آن شاه جود ** هر لباس و حله کو پوشیده بود

O cömert padişah, vezire giydiği elbiselerden başka daha ince ağır elbiseler verdi.

ساعتیشان کرد مشغول سخن ** از قضیه تازه و راز کهن

Onları bir müddet söze tuttu. Yeni şeylere, eski vakalara ait bahislerde bulundu.

بعد از آن دادش به دست حاجبی ** که چه ارزد این به پیش طالبی

Sonra mücevheri perdecinin eline verdi, bir isteklisi olsa dedi, ne değer acaba?

گفت ارزد این به نیمه‌ی مملکت ** کش نگهدارا خدا از مهلکت

Perdeci, bu mücevher dedi, ülkenin yarısı değerinde. Tanrı, ülkeyi tehlikelerden korusun!

گفت بشکن گفت ای خورشیدتیغ ** بس دریغست این شکستن را دریغ 4045

Padişah, kır bu mücevheri dedi. Perdeci, ey kılıcı güneş gibi parlayan padişahım, bunu kırıp ufalamak pek yazıktır, pek yazık!

قیمتش بگذار بین تاب و لمع ** که شدست این نور روز او را تبع

Değeri şöyle dursun, şu parlaklığa bak. Gündüzün nuru bile ona uymada!

دست کی جنبد مرا در کسر او ** که خزینه‌ی شاه را باشم عدو

Bunu kırmaya nasıl elim varır? Nasıl olur da padişahın hazinesine düşman olurum? Dedi.